Marzubannâme Tercümesi'nde Deyim Aktarmaları

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 2, 229 - 238, 30.12.2024

Mahiye Karagöz

https://doi.org/10.70916/buefd.1587469

Öz

Marzubannâme Türkçe gibi hem köklü hem de içeriği zengin bir dilin en önemli eserlerinden biridir. Eser, 15. Yüzyılda Sadreddin Şeyhoğlu tarafından Türkçeye tercüme edilmiştir. Eski Anadolu Türkçesi Dönemine ait olan bu önemli eser, Kelile ve Dimne isimli eserle konu açısından aynı özelliklere sahiptir. Fakat Şeyhoğlu, Kelile ve Dimne’nin Marzubannâme kadar yalın ve duru bir dille yazılmadığı için bu eserin Kelile ve Dimme’den daha üstün olduğunu dile getirir. Hayvan hikayelerinden oluşan ve 69 babdan oluşan bu eserde pek çok mecaz kavrama yer verilmiştir. İçerisinde yer alan mecazlarda çokça deyime rastlanılmıştır. Hem fil gem de kültür açısından Türkçede önem arz eden deyimler, tarih boyunca toplumun tecrübesi ve yorumlaması ile anlam kazanan önemli bir anlam olayıdır. Aynı zamanda sahip oldukları anlatım gücü ve derinliği ile dil biliminin araştırma konularından biridir. Bununla beraber Türkçenin yapı ve anlam yönünden de kendini gösterir. Türkçenin dil zenginliği kullanılarak konuşma ve yazı dilinde hemen hemen her türde göz önüne gelen deyimler, deyim aktarmaları olarak da karşımıza çıkar. İnsandan doğaya aktarma, doğadan insana aktarma, nesneler arası aktarma, duyular arası aktarma ve somutlaştırma olmak üzere beş farklı türü bulunur. Deyim aktarmalarının bir alt dalı olan somutlaştırma, soyut kavramların yazı diline göre daha az olduğu halk dilinde, soyutun somutla ifade edilmesi nedeniyle yaygın olarak kullanılır. Deyim aktarmaları yönünden incelenen pek çok eser karşımıza çıkmaktadır. Marzubannâme adlı eser bunlardan bir tanesidir. Bu makalede Mustafâ Sadrüddîn Şeyhoğlu’na ait olan Marzubannâme adlı eserde yer alan deyim aktarmaları tespit edilmiştir. Tespit edilen deyim aktarmaları türlerine ayrılıp eserden çeşitli örnekler verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

deyim aktarmaları, somutlaştırma, mecaz, deyim., Marzubannâme Tercümesi

Kaynakça

• Aksan, D. (1982). Her Yönüyle Dil (Ana Çizgileriyle Dilbilim), Ankara Üniversitesi Basımevi, II. Cilt, Ankara.
• Aksan, D. (2016). Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi. İstanbul: Bilgi Yayınları.
• Bulut, M. (2020). “Atasözlerinde Deyim Aktarması”, Uluslararası Beşerî Bilimler ve Eğitim Dergisi (İjhe), Sayı 14, S. 750 – 777.
• Doğru, Fatih (2013). “Kâmûs-ı Türkî’den Türkçe Sözlük’e Anlam Değişmeleri Eylemler”, Uluslararası Türk Dili, Edebiyatı ve Tarihi Dergisi, Cilt 8/9, s. 1183-1222, Ankara.
• Korkmaz, Z. (2017). Marzuban‐nâme Tercümesi Destûr‐ı Şâhî. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Mumcu, P. (2008). Türkmen Atasözlerinde Ad Aktarmaları ve Deyim Aktarmaları, Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• Özavşar, R. (2009). Marzubānnāme Tercümesi Metin, Çeviri, Art Zamanlı Anlam Değişmeleri, Dizin. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• TDK (2005). İlköğretim Okulları İçin Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Yiğit, Hayrettin (2022). “Süleyman-nâme-i Kebir (40. Cilt)’de Çokanlamlılığı Sağlayan Unsurlar: Deyim Aktarmaları (Metafor) ve Ad Aktarmaları (Metonim)”. Asya Studies‐Academic Social Studies / Akademik Sosyal Araştırmalar, 6(20), 113-122.