The Characters Of Usun Koca Oglu Segrek Boyu

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 2, 239 - 264, 30.12.2024

Dursun Can Eyüboğlu

https://doi.org/10.70916/buefd.1589437

Öz

Epics have an important place in the formation of the cultures of nations among the oral culture products. Epics are very comprehensive texts that contain many oral culture products, historical, geographical, legendary, mythological elements. Many of the Turkic and world epics are actually different variants of the same epic. As humanity spread over a wide area, many oral culture products that people brought from their old common roots have also formed different variants and have become seperate oral culture products over time. As their ancestors and the Turks spread over a wide geography in the historical process, the common oral culture products from the past have also become variants and have formed new oral culture products. Dede Korkut, which contains many universal values, unites the past and the future. Dede Korkut is the wealth, common value, heritage of the Turkic nation and all humanity. Korkutology, which is the field of research, examination, evaluation of Dede Korkut Epics, copies, manuscripts, variants, is a lively, continuous, dynamic field. Dede Korkut is associated with many epics, stories, legends, tales etc. and has also been the source of many oral culture products. Many narratives today are actually a variant of Dede Korkut that has changed its name and form. The person naming in Dede Korkut is a continuation of the old Turkic culture and naming tradition from the ancient periods of history. The tenth epic in the Book of Dede Korkut is Usun Koca Oglu Segrek Boyu. The subject of the epic is a brother rescuing his brother who is captured. The narrative is a brotherhood epic. The mutual quarrels between the two brothers in the epic, Egrek and Segrek, are one of the most beautiful examples of love, respect, loyalty between brothers in Turkic culture that comes from the depths of history. This epic has close similarities with Kazilik Koca Oglu Yigenek Boyu and Salur Kazan Tutsak Olup Oglu Uruz Cikardigi Boy. These three epics are different variants of the same epic. The protagonist of the epic is Segrek. In Usun Koca Oglu Segrek Boyu, the following personal names are mentioned: Bayindir Han, Dede Korkut, Egrek, Kara Tekur Melik, Muhammed, Salur Kazan, Segrek, Segrek’s Wife, Ters-Uzamis, Usun Koca. In this study, the characters of Usun Koca Oglu Segrek Boyu in Dede Korkut were examined. The characters in the narrative were examined collectively and a general evaluation was made on the people. Thus, it is aimed to contribute to a better understanding of the characters in the narrative and the Oghuz community.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut, Segrek, Egrek, Epic, Character

Uşun Koca Oğlu Segrek Boyu'nun Kişileri

Öz

Milletlerin kültürlerinin oluşmasında önemli bir yere sahip olan sözlü kültür ürünleri içerisinde destanların önemli bir yeri vardır. Destanlar birçok sözlü kültür ürününü, tarihi, coğrafi, efsanevi, mitolojik unsurları içerisinde barındıran, çok geniş kapsamlı metinlerdir. Türk ve dünya destanlarının birçoğu aslında aynı destanın farklı varyantlarıdır. İnsanlık geniş bir alana yayıldıkça, insanların eski ortak köklerinden getirdikleri birçok sözlü kültür ürünü de farklı varyantları oluşturmuş, zamanla ayrı sözlü kültür ürünleri haline gelmişlerdir. Ataları ve Türkler, tarihi süreçte geniş bir coğrafyaya yayıldıkça, eskiden gelen ortak sözlü kültür ürünleri de varyantlaşmış, yeni sözlü kültür ürünlerini oluşturmuştur. Çok sayıda evrensel değeri içerisinde barındıran Dede Korkut geçmişle geleceği birleştirmektedir. Dede Korkut, Türk milletinin ve bütün insanlığın zenginliği, ortak değeri, mirasıdır. Dede Korkut Destanları, nüshaları, yazmaları, varyantları, araştırılması, incelenmesi, değerlendirilmesi sahası olan Korkutbilimi, canlı, sürekli, dinamik bir alandır. Dede Korkut, birçok destan, hikaye, efsane, masal vb. ile ilişkilidir ve birçok sözlü kültür ürününün oluşmasına da kaynaklık etmiştir. Bugünkü birçok anlatı aslında Dede Korkut’un ad ve şekil değiştirmiş bir varyantıdır. Dede Korkut’taki kişi adlandırmaları, tarihin eski devirlerinden gelen eski Türk kültürü ve adlandırma geleneğinin bir devamıdır. Dede Korkut Kitabı’ndaki onuncu boy Uşun Koca Oğlu Segrek Boyu’dur. Boyun konusu, bir kardeşin, tutsak düşen bir kardeşi, ağabeyini kurtarmasıdır. Anlatı bir kardeşlik destanıdır. Boydaki iki kardeş olan Egrek ve Segrek arasında geçen karşılıklı soylamalar tarihin derinliklerinden gelen Türk kültüründeki kardeşler arası sevgi, saygı, bağlılığın en güzel örneklerinden biridir. Bu boyun Kazılık Koca Oğlu Yigenek Boyu ve Salur Kazan Tutsak Olup Oğlu Uruz Çıkardığı Boy ile yakın benzerlikleri vardır. Bu üç boy aynı destanın farklı varyantlarıdır. Boyun başkahramanı Segrek’tir. Uşun Koca Oğlu Segrek Boyu’nda Bayındır Han, Dede Korkut, Egrek, Kara Tekür Melik, Muhammed, Salur Kazan, Segrek, Segrek’in Hanımı, Ters-Uzamış, Uşun Koca kişi adları geçmektedir. Bu çalışmada Dede Korkut’taki Uşun Koca Oğlu Segrek Boyu’nun kişileri incelenmiştir. Anlatıda geçen kişiler bir bütün olarak incelenmiş, kişiler üzerinde genel bir değerlendirme yapılmıştır. Böylece anlatıdaki kişilerin, Oğuz topluluğunun daha iyi anlaşılmasına katkı sağlamak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut, Segrek, Egrek, Destan, Kişi

Kaynakça

• Abdulla, K. (2015). Mitten Yazıya veya Gizli Dede Korkut. Akt. Ali Duymaz. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Aça, M. (2002). Kazak Türklerinin Destanları ve Destancılık Geleneği. Konya: Kömen Yayınları.
• Akkoyun Koç, T. (2020). Dede Korkut Hikâyelerinde Söylem Çözümlemesi ve Kültürel Kimliğin Öğretimi. Yayımlanmamış doktora tezi. Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
• Altunbay, M. (2016). “Temel Bir Değer Olarak Dede Korkut’ta Misafirperverlik ve İzzeti İkram”, Akademik Bakış Dergisi, S. 56, s. 359-371.
• Amanoğlu, E. K. (1999). “Kişi Adlarında Eski İnançların İzleri: Dede Korkut”, Atatürk Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 11, s. 53-59.
• Avezov, M. (1997). “Kozı Körpeş-Bayan Sulu”, akt. Zeyneş İsmail, Ahmet Güngör, Bilig, S. 5, s. 93-106.
• Bahadırova, S. (2005). “Dede Korkut Kitabı ve Alpamıs Destanı’nın Karakalpak Varyantı”, akt. Pınar Dönmez Fedakar, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, C. V, S. 1, 113-120.
• Bars, M. E. (2010). “Salur Kazan’ın Evi Yağmalandığı Boy’da Salur Kazan Ve Çoban”, The Journal Of Academic Social Science Studies, Volume:3, Issue:2 (Winter 2010), s. 55-63.
• Bayat, F. (2003). Korkut Ata: Mitolojiden Gerçekliğe Dede Korkut. Ankara: KaraM.
• Baydur, S. Y. (1951). “Evripides’in Alkestis’i - Dede Korkut’un Deli Dumrul’u”, Türk Dili, S. 1, s. 27-28.
• Bayram, D. (2019). Dede Korkut Hikâyelerinin Felsefi Analizi‐Felsefeyi Anadolu’da Yeniden Yurtlandırmak. Ankara: Araştırma Yayınları.
• Boratav, P. N. (1958). “Dede Korkut Hikâyelerindeki Tarihi Olaylar ve Kitabın Telif Tarihi”, Türkiyat Mecmuası, C. XIII, S. 48, s. 31-62.
• Boratav, P. N. (2012). Türk Mitolojisi / Oğuzların ‐ Anadolu, Azerbaycan ve Türkmenistan Türklerinin Mitolojisi. Çev. Recep Özbay. Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
• Caferoğlu, A. (1959). “Dedem Korkut Hikâyelerinin Antroponim Yapısı”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı‐Belleten, 7, s. 59-80.
• Derin, Serkan (2016). “Uşun Koca Oğlu Segrek Anlatısının Analizi”, Dede Korkut Okumaları, ed. Ramazan Korkmaz. İstanbul: Kesit Yayınları. s. 263-280.
• Duymaz, A. (1996). “Kıpçak Sahası Türk Destanlarında Bir Oğuz Alpı: Salur Kazan”, Millî Folklor, S. 31-32, s. 49-59.
• Duymaz, A. (1997). Bir Destan Kahramanı Salur Kazan. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Duymaz, A. (2000). “Dede Korkut Kitabı’nda Alpların Eğitim ve Geçiş Törenleri”, Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni(Ankara, 19‐21 Ekim 1999) Bildirileri, haz. Alev Kahya Birgül ve Aysu Şimşek Canpolat. Ankara: AKM Yayınları. s. 109-122.
• Ekici, M. (2019). Dede Korkut Kitabı Türkistan/Türkmen Sahra Nüshası, Soylamalar ve 13. Boy, Salur Kazan’ın Yedi Başlı Ejderhayı Öldürmesi, Orijinal Metin (Tıpkıbasım), Transkripsiyon, Aktarma. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Elibeyzade, E. (1999). Kitabi Dede Korkud. Bakı: Azerbaycan Tercüme Merkezi.
• Ercilasun, A. B. (1994). “Dede Korkut Kitabı ile Oğuz Destanı Arasındaki Münasebetler”, I. Sovyet-Türk Kollokyumu, Bakü, 1-8 Temmuz 1988; Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1988, TDK Yay., Ankara, 1994, s. 69-89.
• Ercilasun, A. B. (2000). “Dede Korkut’taki Olayların Zamanı”, Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni (Ankara, 19‐21 Ekim 1999) Bildirileri, haz. Alev Kahya Birgül ve Aysu Şimşek Canpolat. Ankara: AKM Yayınları. s. 157-160.
• Ercilasun, A. B. (2002). “Salur Kazan Kimdir?”, Millî Folklor, S. 56, s. 22-33.
• Ercilasun, A. B. (2004). “Zikredilen Şahıslara Dayanılarak Dede Korkut Boylarının Kronolojik Sıralanması”, II. Milletlerarası Dede Korkud Kollokyumu (Bakü, Azerbaycan, 21-26 Aralık 1998); Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1998/I, TDK Yay., Ankara, 2004, s. 61-69.
• Ercilasun, A. B. (2004b). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Erdem, M. (1998). Dede Korkut Türkmenistan Varyantları. Yayımlanmamış doktora tezi. Ankara Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Ergin, M. (1989). Dede Korkut Kitabı I. / Giriş‐Metin‐Faksimile. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basım Evi.
• Ergin, M. (2017). Dede Korkut Kitabı. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Erman, K. (2014). Dede Korkut Destanı’ndaki Ordu ve Askerlik Değerleri. Leges Sosyal Bilimler Dergisi, 5 (2), 97-115. Eyüboğlu, D. C. (2019). Korkut. İstanbul: Cinius Yayınları.
• Eyüboğlu, D. C. (2022). Dede Korkut’taki Bayındır Han Üzerine Bir Değerlendirme. Anasay, (22), 275-315.
• Eyüboğlu, D. C. (2022b). Dede Korkut’taki Salur Kazan Üzerine Bir Değerlendirme. Oğuz‐Türkmen Araştırmaları Dergisi, 6 (1), 87-145.
• Eyüboğlu, D. C. (2022c). Dede Korkut’taki Kara Budak Üzerine Bir Değerlendirme. Anasay, (19), 213-240.
• Eyüboğlu, D. C. (2023). Dede Korkut’taki Aladağ. Anasay, (26), 39-63.
• Eyüboğlu, D. C. (2023b). Dede Korkut’taki Demirkapı. Düşünce Dünyasında Türkiz, 14 (66), 77-119.
• Eyüboğlu, D. C. (2023c). Dede Korkut’taki Türkistan. Milli Kültür Araştırmaları Dergisi, 7 (2), 1-28.
• Eyüboğlu, D. C. (2024). Dede Korkut Destanları. İstanbul: Cinius Yayınları.
• Fedakar, S. (2004). “Alpamış Destanı Ve Dede Korkut Kitabı’nda Kahramanların Ortaya Çıkışı”, Millî Folklor, S. 61, s. 134-141.
• Genç, R. (2000). “Kültür Tarihimizde Destanların Yeri ve Dede Korkut’taki Olayların Zamanı Üzerine”, Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni (Ankara, 19‐21 Ekim 1999) Bildirileri, haz. Alev Kahya Birgül ve Aysu Şimşek Canpolat. Ankara: AKM Yayınları. s. 169-174.
• Gezenfergızı, A. (2016). “Oğuz Destanı “Kitabı Dede Korkut”un İzleri Kıpçak Kökenli Kumuklar’ın Yırlarında ve Sümer Metinlerinde”, III. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kongresi “Dede Korkut ve Türk Dünyası” (Çeşme‐İzmir, 19‐23 Ekim 2015) Bildiriler Kitabı, 2. cilt, edit. Metin Ekici vd. İzmir: Ege Üniversitesi. s. 651-656.
• Gökyay, O. Ş. (1973). Dedem Korkudun Kitabı. İstanbul: Başbakanlık Kültür Müşteşarlığı Kültür Yayınları.
• Gökyay, O. Ş. (1994). “Dede Korkut”, TDV İslâm Ansiklopedisi, cilt: 9, s. 77-80.
• Gülensoy, T. (2004). “Kam Püre Oğlu Bamsı Beyrek, Deli Dumrul, Salur Kazan ve Tepegöz Boylarının Anadolu Varyantları ve Dede Korkut Hikâyeleri Coğrafyasının Tespiti Sorunu”, II. Milletlerarası Dede Korkud Kollokyumu (Bakü, Azerbaycan, 21-26 Aralık 1998); Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1998/I, S. 41, TDK Yay., Ankara, 2004, s. 81-92.
• Hacaloğlu, Y. ve Memişoğlu, R. (2005). “Dede Korkut Destanlarında Adları Geçen Oğuz Beylerinin İzlerini Taşıyan Yer Adları Üzerine Bir Deneme”, Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi (Prof. Dr. Turan Yazgan’a Armağan Özel Sayısı), S. 49, s. 771-815.
• İbrayev, Ş. (2000). “Ebedî Miras”, akt. Nurettin Aksu, Kazakistan’da Dede Korkut, haz. Abdimalik Nısanbayev vd. Ankara: AKM Yayınları. s. 15-43.
• Jirmunskiy, V. M. (1961). “Kitabı Korkud” ve Oğuz Destanı Geleneği”, çev. İsmail Kaynak, Türk Tarih Kurumu Belleten, S. 100, s. 609-629.
• Kalafat, Y. (2007). Balkanlar’dan Uluğ Türkistan’a Türk Halk İnançları ‐II. Ankara: Berikan Yayınları.
• Kalenderoğlu, İ. (2016). “Dede Korkut Kitabına Adanan Üç Ömür: Muharrem Ergin, Mäti Kösäyev, Hamit Araslı”, III. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kongresi “Dede Korkut ve Türk Dünyası” (Çeşme‐İzmir, 19‐23 Ekim 2015) Bildiriler Kitabı, 2. cilt, edit. Metin Ekici vd. İzmir: Ege Üniversitesi. s. 825-833.
• Karakaş, R. (2013). “Dede Korkut Hikâyelerinde “Tutsaklıktan Kurtarma Motifi” ve “Bey Oğulları” Arasındaki İlişki”, Turkish Studies, Volume 8/1, s. 1867-1879.
• Kaya, D. (1995). “Alpamış Destanı”, 1995 Dünya Hoşgörü‐Manas‐Abay Yılı VII. Uluslararası Türk Halk Edebiyatı Semineri ve Türk Dünyası Kültür Kurultayı (Kırıkkale 9‐ 11. 6. 1995) Bildirileri, s. 87-93.
• Kırman, Ü. (2004). Dede Korkut Anlatılarının Karşıtlıklar Kuramına Göre Çözümlemesi Ve Bu Kuramın Anlatı Öğretiminde Kullanımı. Yayımlanmamış doktora tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Konıratbayev, A. (2000). “Korkut Ata Hakkında”, akt. Dinara Düysebayeva, Kazakistan’da Dede Korkut, haz. Abdimalik Nısanbayev vd. Ankara: AKM Yayınları. s. 147-182.
• Margulan, A. (2000). “Korkut: Efsane ve Hakikat”, akt. Banu Muhyayeva, Kazakistan’da Dede Korkut, haz. Abdimalik Nısanbayev vd. Ankara: AKM Yayınları. s. 123-146.
• Merhan, A. (2016). “Dede Korkut Hakkındaki İlk Yazı (Heinrich Friedrich Von Diez, 1815) Üzerine”, III. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kongresi “Dede Korkut ve Türk Dünyası”(Çeşme‐İzmir, 19‐23 Ekim 2015) Bildiriler Kitabı, 2. cilt, edit. Metin Ekici vd. İzmir: Ege Üniversitesi. s. 941-948.
• Nısanbayev, A. (2000). “Türk Halklarının Büyük Düşünürü Korkut Ata”, akt. Dinara Düysebayeva, Kazakistan’da Dede Korkut, haz. Abdimalik Nısanbayev vd. Ankara: AKM Yayınları. s. 1-13.
• Oğuz, M. Ö. (1996). “Dede Korkut Boylarından Uşun Koca Oğlı Segrek Boyı’nın Tahlili”, Bilig, S. 3, s. 138-143.
• Oğuz, Ö. (2004). “Destan Tanımı Ve Eski Türk Destanları”, Millî Folklor, S. 62, s. 5-7.
• Ömeroğlu, İ. (2002). “Mifik-Düşüncәdә Rasionallıq: Bilgamıs-Dәdә Qorqud Ölmәzliyi”, Bilig, S. 20, s. 73-88.
• Özkan, İ. (1997). “Türkmenistan’dan Derlenmiş Dede Korkut Boyları”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1995, TDK Yay., Ankara, 1997, s. 263-314.
• Öztürk, A. (2012). Çağlar İçinde Türk Destanları. İstanbul: Pozitif Yayınları.
• Paksoy, H. B. (1985). “Alpamış ve Bamsı Beyrek: İki Ad, Bir Destan”, Türk Dili, S. 403, s. 619-622.
• Sakaoğlu, S. (1998). “Salur Kazan’un İvi Yağmalanduğı Boy’daki Yiğit Tasvirleri”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı ‐ Belleten, C. 46, S. 1998/1, s. 119-130.
• Sakaoğlu, S. (1998b). Dede Korkut Kitabı / İncelemeler‐Derlemeler‐Aktarmalar (İncelemeler‐Derlemeler). Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları.
• Seydimbek, . (2000). “Korkut Ata Efsaneleri”, akt. Dinara Düysebayeva, Kazakistan’da Dede Korkut, haz. Abdimalik Nısanbayev vd. Ankara: AKM Yayınları. s. 49-95.
• Sina, A. (2004). “Alkestis ve Deli Dumrul”, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, S. 36, s. 225-235.
• Sultanzade, V. (2010). “Domrul Adının Kökeni Ve Deli Domrul Boyunda Bazı Motiflerin Kaynağı Üzerine”, Azǝrbaycan Milli Elmlǝr Akademiyası Folklor İnstitutu‐KKTC Doğu Akdeniz Üniversiteti, Türk Epik Ənǝnǝsindǝ Dastan “Ortaq Türk Keçmişindǝn Ortaq Türk Gǝlǝcǝyinǝ” VI Uluslararası Folklor Konfransının (Bakı, 25‐26 Noyabr 2010) Materialları. Bakı. s. 480-483.
• Sümer, F. (1959). “Oğuzlar’a Ait Destani Mahiyetde Eserler”, Dil ve Tarih‐Coğrafya Fakültesi Dergisi, XVII/3-4, s. 359-455.
• Sümer, F. (1972). Oğuzlar / (Türkmenler) Tarihleri‐Boy Teşkilatı‐Destanları. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları.
• Şahin, A. (2017). Dede Korkut Hikâyeleri’nde Yapı. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• Şen, M. (2003). “Tepegöz Hikâyesi ile Polyphemos Efsanesi Arasındaki Anlayış Farkı”, Türk Dili, S. 618, s. 602-611.
• Şişman, B. (1998). “Kazakistan’da “Korkut Ata” İle İlgili Söylenceler”, Millî Folklor, S. 37, s. 51-53.
• Togan, Z. V. (1982). Oğuz Destanı. Reşideddin Oğuznamesi, Tercüme ve Tahlili. İstanbul: Enderun Yayınları.
• Tural, S. (2000). “Korkut Dede/Ata’yı Kavramak Yolunda”, Kazakistan’da Dede Korkut, haz. Abdimalik Nısanbayev vd. Ankara: AKM Yayınları. s. XIII-XXXVI.
• Tural, S. ve Nurmemmet, A. (1999). Gorkut Ata Türkmen Halk Nüshası. Ankara: Türkmenistan Milli Kolyazmalar Enstitüsü Yayını.
• Üçüncü, K. (2006). Kazak Türklerinin Kahramanlık Destanı Alpamış. İstanbul: Töre Yayın.