Obeziteyle Mücadelede Gıda Etiketleri

Yıl 2022, Cilt: 3 Sayı: 6, 303 - 328, 10.03.2023

Feray Sönmez

Öz

Gıda maddesini tanıtıcı her türlü yazı, özel bilgi, ticari marka, marka adı, gıda maddesi ile ilgili kullanılan özel isimlendirme, resimsel öğeler veya işaretleri içeren ve gıdanın ambalajında bulunan veya doküman, bildirim, etiket gibi gıda ile birlikte sunulan, gıdayı tanıtan veya ifade eden tanıtım bildirimleri olarak tanımlanan gıda etiketi, alınacak ürünle ilgili bilgileri içerdiğinden, ürün ve tüketici arasında iletişimi sağlayan önemli bir materyaldir. Gıda etiketi, satın alma sırasında tüketicilerin ürün ile ilgili anlaşılabilir bilgiye sahip olmalarını sağlar. Böylelikle alınacak ürünlerin sağlıklı/sağlıksız olarak gruplandırılması kolaylaşır ve bir özdenetim mekanizması kurularak sağlıklı beslenme ile ilgili davranışların geliştirilmesine katkı sağlanır.
Günümüzde toplumların gıda tüketimini etkileyen faktörlerden en önemlisi sağlık kaygılarıdır. Tüketicilerin sağlık konusundaki hassasiyeti, gluten gibi bazı bileşenlere karşı gelişen intoleranslar, beslenme ve yaşam tarzına bağlı olarak artan obezite, diyabet vb. hastalıklar sağlık kaygılarının temelini oluşturmaktadır. Obezite, bireyin besinlerle aldığı enerjinin, harcadığı enerjiden fazla olması nedeniyle vücut yağ dokusundaki artış sonucu meydana gelen, etiyolojisinde çeşitli genetik ve çevresel faktörlerin rol oynadığı önemli bir sağlık problemidir. Gıdaların etiketlenmesi yoluyla tüketiciye bilgi verilmesi, obezite ile mücadele konusunda önemli bir yaklaşımdır. Yapılan araştırmalar, gıda etiketi okuma alışkanlığının kronik hastalık prevalansının azaltılmasında, ağırlık kontrolünde ve sağlıklı beslenmede büyük rol oynadığını göstermektedir.
Bu çalışmada, tüketicilerin gıda etiketleri vasıtasıyla sağlıklı seçim yapabilmelerine yönelik öneriler sunularak yapılacak mevzuat çalışmalarına ve üniversitelerde yürütülen bilimsel çalışmalara katkı sunulması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Besin Seçimi , Etiketleme , Gıda Etiketi , Obezite , Sağlıklı Beslenme

Kaynakça

• Bal İ, ‘Gıda Etiketleme Sistemleri’ (2019) Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi
• Bektaş A, Ulusoy M and Bektaş V, ‘Gıda Etiketlerinde Yer Alan Bilgilerin Sağlıklı Algılanma (Health Halo) Etkisi’ (2020) 45(3) GIDA Dergisi 590-599
• Coşkun F and Kayışoğlu S, ‘Besin Etiketi Okuma Alışkanlıklarına ve Etiket Okumanın Satın Alma Tercihlerine Cinsiyetin Etkisi: Tekirdağ İli Örneği’ (2018) 16(4) Akademik Gıda 422-430
• Dikmen D, ‘Ambalajlı Besinlerin Besin Ögeleri Örüntüsünün ve Toplumun Sağlıklı Beslenme Hedeflerine Uyguluğunun Belirlenmesi’ (2012) Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi
• Gıda Maddelerinin ve Umumi Sağlığı İlgilendiren Eşya ve Levazımın Hususi Vasıflarını Gösteren Tüzük (1952) https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=315481&MevzuatTur=2&MevzuatTertip=3 Erişim Tarihi: 31 Mayıs 2022
• Gıdaların Üretimi Tüketimi ve Denetlenmesine Dair Kanun Hükmünde Kararname (2004) https://www.gidamo.org.tr/mevzuat/mevzuat_detay.php?kod=1 Erişim Tarihi: 31 Mayıs 2022
• Gökçen M and Seylam Küşümler A, ‘Yetişkinlerde Gıda Etiketi Okuma Bilgi Düzeyi ile Davranışa Geçirme Arasındaki İlişki’ (2021) 6(1) Online Türk Sağlık Bilimleri Dergisi 82-91
• Gültekin B, ‘Adölesanlarda Sağlık Algısının Gıda Etiketi Okuma Alışkanlıkları Üzerine Etkisi’ (2019) Necmettin Erbakan Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi
• Haydardedeoğlu M, ‘Avrupa Birliği Gıda Etiketleme Mevzuatının İncelenmesi ve Ulusal Mevzuatımızla Karşılaştırılması’ (2017) Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi
• Kaçmaz Ersu N, Ersu A, Gök Balcı U, and Öngel K, ‘Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları ile Obez Hastanın Değerlendirilmesi ve Obezite Tedavisinde Cerrahinin Yeri’ (2020) Smyrna Tıp Dergisi Olgu Sunumu 52-54
• Mercan H, ‘Sağlık Çalışanlarının Etiket Okuma Alışkanlıkları ve Bu Alışkanlıklarının Beslenme Durumları ile İlişkisi’ (2019) Trakya Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi
• Metinoğlu İ, Pekol S and Metinoğlu Y, ‘Kastamonu’da 10-12 Yaş Grubu Öğrencilerde Obezite Prevalansı ve Etkileyen Faktörler’ (2012) 3 Acıbadem Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi 117-123
• Niziplioğlu B, ‘Ambalajlı Hububat ve Fırıncılık Ürünlerinin “Beslenme Bildiriminin” Değerlendirilmesi’ (2019) İstanbul Bilgi Üniversitesi Lisansüstü Programlar Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi
• Okul Gıdası Hakkında Tebliğ (2020) https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2020/10/20201022-23.htm Erişim Tarihi: 27 Ocak 2023
• Perktaş Eyüboğlu G, ‘Yetişkinlerde Obezite Farkındalık Düzeyi ile Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışlarının Değerlendirilmesi’ (2021) Başkent Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü
• Şengöz M, ‘Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi Modeli’nin Bütünleşik Bir Süreç Olarak Yeniden Yorumlanması’ (2022) 9(1) Eğitim ve Toplum Araştırmaları Dergisi 164-173
• Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlük, “Etiket” https://sozluk.gov.tr/ Erişim Tarihi: 26 Mayıs 2022
• Türk Gıda Kodeksi Gıda Etiketleme ve Tüketicileri Bilgilendirme Yönetmeliği (2017) https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2017/01/20170126M1-6.htm Erişim Tarihi: 30 Mayıs 2022
• Türk Gıda Kodeksi Etiketleme Yönetmeliği (2011) https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2011/12/20111229M3-7.htm Erişim Tarihi: 26 Mayıs 2022
• Türk Gıda Kodeksi Gıda Etiketleme ve Tüketicileri Bilgilendirme Yönetmeliği Hakkında Kılavuz https://kms.kaysis.gov.tr/Home/Goster/160822 Erişim Tarihi: 30 Mayıs 2022
• Türk Gıda Kodeksi Gıda Maddelerinin Genel Etiketleme ve Beslenme Yönünden Etiketleme Kuralları Tebliğinde Değişiklik Yapılması Hakkında Tebliğ (2006) https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2006/01/20060122-6.htm Erişim Tarihi: 26 Mayıs 2022
• Umumi Hıfzıssıhha Kanunu (1930) <mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.3.1593.pdf> Erişim Tarihi: 31 Mayıs 2022
• Uzun R, ‘Üniversite Öğrencilerinde Beslenme Okuryazarlığı Durumu ve Obezite ile İlişkisi’ (2019) Erciyes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi
• Ünal E, ‘Bursa İli Merkez İlçelerindeki Sağlıklı Yaşam Merkezlerinin Obezite Danışma Birimlerini Tercih Eden Bireylerin Beden Kitle İndeksleri ile Beslenme Okuryazarlıkları Düzeyleri Arasındaki İlişkinin Belirlenmesi’ (2018) Uludağ Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi
• Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu (2010) https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.5996.pdf Erişim Tarihi: 27 Ocak 2023
• Vergi Y, ‘Gıda Etiketlerinin Sağlık Algısı Üzerine Etkisi’ (2018) Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi