Nil Havzasi İşbirliği Çerçeve Anlaşmasinin Yürürlüğe Girişine İlişkin Bir Değerlendirme

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 10, 29 - 57, 15.03.2025

Anıl Çamyamaç

Öz

Nehirlerin kraliçesi Nil, 7000 km'ye kadar uzanan, bir yanda Afrika'nın kalbinden yani Göller Bölgesi'nden, diğer yanda Etiyopya'nın dağlık bölgelerinden başlayıp Doğu Akdeniz'e dökülen dünyanın en uzun nehridir. Nil Nehri çok eski çağlardan beri pek çok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Nehrin ilk dönemlerde Etiyopya hükümdarlarının hâkimiyetinde olduğu iddia edilmektedir. Bununla birlikte, en azından 19’uncu yüzyılın sonlarından itibaren bu statü, esas olarak o dönemki Britanya İmparatorluğu Hükûmetinin de yardımıyla açıkça Mısır lehine değiştirilmiştir. Dolayısıyla, Mısır, Nil'in sularının ve kaynaklarının kullanımından tek yararlanan ülke hâline gelmiştir; çünkü aşağı kıyıdaş ülkelerin Nil'in akışını etkileyecek herhangi bir inşaat yapması yasaklanmıştır. Sudan'ın bağımsızlığını kazanmasının ardından Nil'in statüsünün yeniden değerlendirilmesi ihtiyacı açık bir şekilde ortaya çıkmıştır. Böylelikle, Mısır ile Sudan arasında, Sudan'ın bazı kazanımlar elde etmesine rağmen Mısır'ın hâkimiyetini koruduğu bir anlaşma imzalanmıştır. Diğer kıyıdaşlar bu durumu kendi lehine değiştirmeyi beklemektedirler. Nil Havzası İşbirliği Çerçeve Anlaşması'nın da bu çabaların ana meyvesi olduğu söylenebilir. Bu anlaşmanın en önemli amaçlarından biri Nil'in kıyıdaş devletleri arasında işbirliğini sağlamaktır. Bunu yapmak için anlaşma çoğunlukla uluslararası suyolları hukukunun temel prensiplerine ve kurallarına dayanmaktadır. Ayrıca, su güvenliği, çıkar ortaklığı gibi bazı ilke ve kurallara da Anlaşmada yer verilmiştir. Ancak bu son grup ilke ve kurallar, Birleşmiş Milletler Uluslararası Suyollarının Seyrüsefer-Dışı Kullanım Hukukuna Dair Sözleşmesi’nin (1997) kapsamını aşmıştır. Nihayet, söz konusu Sözleşme geçen ay yürürlüğe girmiştir. Dolayısıyla, bu kısa makalenin temel amacı Sözleşmenin yürürlüğe girmesinin olası sonuçlarını analiz etmektir.

Anahtar Kelimeler

Nil Nehri , Nil Havzası İşbirliği Çerçeve Anlaşması , Birleşmiş Milletler Uluslararası Suyollarının Seyrüsefer-Dışı Kullanım Hukukuna Dair Sözleşme

Kaynakça

• Doğu Afrika’daki Etki Alanlarının Sınırlandırılması Protokolü (1891).
• Büyük Britanya ve Etiyopya Arasındaki Sınır Anlaşması (1902).
• Büyük Britanya ve Kongo Serbest Devleti Arasındaki Hudutların Sınırlandırılması Antlaşması (1906).
• İtalya ve İngiltere Arasında Nota Teatisi (1925).
• Nil’in Sularının Sulama İçin Kullanılmasına Dair Majestelerinin Birleşik Krallık Hükûmeti ile Mısır Hükûmeti Arasındaki Nota Teatisi (1929).
• Oder Nehri Uluslararası Komisyonunun Ülkesel Yetkisine Dair Dava (1929).
• Nil Sularının Tam Kullanımı İçin Sudan Cumhuriyeti ve Birleşik Arap Cumhuriyeti Arasındaki Anlaşma (1959).
• Uluslararası Nehir Sularının Kullanımlarına Dair Helsinki Kuralları (1966).
• Birleşmiş Milletler Uluslararası Suyollarının Seyrüsefer-Dışı Kullanım Hukukuna Dair Sözleşme (1997).
• Sudan Anayasası (1998).
• Nil Havzası İşbirliği Çerçeve Anlaşması (2011).
• Mısır Anayasası (2014).
• Abdalla I. H., ‘The 1959 Nile Waters Agreement in Sudanese-Egyptian Relations’ (1971) 7(3) Middle Eastern Studies 329-341.
• Ahmed Samir, ‘Principles and Precedents in International Law Governing the Sharing of Nile Waters’ in Paul P. Howell & A. J. Allen (eds), The Nile: Sharing a Scarce Resource. An Historical and Technical Review of Water Management and of Economical and Legal Issues (1st edn, Cambridge University Press 1994) 351-363.
• Aktaş Acabey Münevver, Sınıraşan Sular: Hukukî Rejim, Dicle-Fırat ve Türkiye’nin Diğer Sınıraşan Suları (1st edn, Beta 2006).
• Badr Gamal Moursi, ‘The Nile Waters Question: Background and Recent Development’ (1959) 15 Revue égyptienne de droit international 94-117.
• Bal Ali, Uluslararası Hava Hukuku - Hava Sahasının Hukukî Rejimi (1st edn, Seçkin 2019).
• Batstone R. K., ‘The Utilisation of the Nile Waters’ (1959) 8(3) International & Comparative Law Quarterly 523-558.
• Bogdanović Slavko, International Law of Water Resources: Contribution of the International Law Association (1954-2000) (1st edn, Kluwer International Law 2001).
• Brunnée Jutta & Toope Stephen J., ‘The Changing Nile Basin Regime: Does Law Matter?’ (2002) 43(1) Harvard International Law Journal 105-159.
• Caflisch Lucius C., ‘The Law of International Watercourses: Achievements and Challenges’ in Laurence Boisson de Chazournes, Christina Leb and Mara Tignino (eds), International Law and Freshwater: Multiple Challenges (1st edn, Edward Elgar Publishing 2013) 24-34.
• Caponera Dante A., The Law of International Water Resources (1st edn, FAO Legislative Study No. 23 1980).
• Collins Robert, ‘The Jonglei Canal: Illusion or Reality?’ (1988) 13(3) Water International 144-153.
• Çamyamaç Anıl, ‘1997 Tarihli “Birleşmiş Milletler Uluslararası Suyollarının Seyrüsefer-Dışı Kullanım Hukukuna İlişkin Sözleşme”nin Yürürlüğe Girişine Dair Kısa Bir Değerlendirme’ (2014) 16(2) Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 1-44.
• Çamyamaç Anıl, Uluslararası Hukukta Göller (1st edn, Seçkin 2016).
• Çamyamaç Anıl, ‘Bir Uluslararası Hukuk Müessesesi Olarak Uluslararası Örgütler Arasında Ardıllık’ (2022) 24(1) Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 1-37.
• Edum Chukwuebuka, The Role of Law in Transboundary River Basin Disputes (1st edn, Routledge 2024).
• Elver Hilal, Peaceful Uses of International Rivers: The Euphrates and Tigris Rivers Dispute (1st edn, Transnational Publishers 2002).
• Elwan Omaia, ‘Nile River’ in Rudiger Wolfrum (ed), Max Planck Encyclopedia of Public International Law (online edn, December 2013) via https://opil.ouplaw.com/display/10.1093/law:epil/9780199231690/law-9780199231690-e1326 (erişim tarihi: 30/10/24).
• Fahmi Asisa Morad, ‘The Legal Regime of the River Nile’ (1986) 37 Österreichisches Zeitschrift für öffentliches Recht und Völkerrecht 51-70.
• Farran C. D’Oliver, ‘The Nile Waters Question in International Law’ (1960) 41 Sudan Notes & Records 88-100.
• Fisseha Yimer, ‘State Succession and the Legal Status of International Rivers’ in Ralph Zacklin and Lucius C. Caflisch (eds), The Legal Regime of International Rivers and Lakes (1st edn, Martinus Nijhoff Publishers 1981) 177-202.
• Fowler Lara B. & Swain Ashok, ‘International Joint Commissions for the Settlement of Water Disputes’ in Rudiger Wolfrum (ed), Max Planck Encyclopedia of Public International Law (online edn, May 2020) via https://opil.ouplaw.com/display/10.1093/law-mpeipro/e2687.013.2687/law-mpeipro-e2687 (erişim tarihi: 31/08/23).
• Garner James W., ‘The Doctrine of Rebus Sic Stantibus and the Termination of Treaties’ (1927) 21(3) American Journal of International Law 509-516.
• Garretson Albert H., ‘The Nile Basin’ in Albert H. Garretson, Robert D. Hayton and Cecil J. Olmstead (eds), The Law of International Drainage Basins (1st edn, Oceana Publications 1967) 256-297.
• Godana Bonaya Adhi, Africa’s Shared Water Resources: Legal and Institutional Aspects of the Nile, Niger and Senegal River Systems (1st edn, Francis Pinter 1985).
• Haraszti György, ‘Treaties and the Fundamental Change of Circumstances’ (1975) 146(III) Recueil des cours 1-94.
• Heintschel von Heinegg Wolff, ‘Treaties, Fundamental Change of Circumstances’ in Anna Peters (ed), Max Planck Encyclopedia of Public International Law (online edn, March 2021) via https://opil.ouplaw.com/display/10.1093/law:epil/9780199231690/law-9780199231690-e1378 (erişim tarihi: 27/10/24).
• Helal Mohamed S., ‘Inheriting International Rivers: State Succession to Territorial Obligations, South Sudan, and the 1959 Nile Waters Agreement’ (2013) 27(4) Emory International Law Review 907-985.
• Hosni Sayed, ‘The Nile Regime’ (1961) 17 Revue égyptienne de droit international 70-89.
• Howden Julie Gjørtz, The Community of Interest Approach in International Water Law: A Legal Framework for the Common Management of International Watercourses (1st edn, Brill/Nijhoff 2020).
• Howell Paul & Lock Michael, ‘The Control of the Swamps of the Southern Sudan: Drainage Schemes, Local Effects and Environmental Constraints on Remedial Development in the Flood Region’ in Paul Howell and J. A. Allan (eds), The Nile: Sharing a Scarce Resource (1st edn, Cambridge University Press 1994) 267-269.
• McCaffrey Stephen C., The Law of International Watercourses: Non-Navigational Uses (1st edn, Oxford University Press 2001).
• McCaffrey Stephen C., The Law of International Watercourses: Non-Navigational Uses (3rd edn, Oxford University Press 2019).
• Megahed Horeya T., The Development of the Nile (1st edn, Center for Afro-Asian Research of the Hungarian Academy of Science 1973).
• Mekonnen Dereje Zeleke, ‘The Nile Basin Cooperation Framework Agreement Negotiations and the Adoption of “Water Security” Paradigm: Flight into Obscurity of a Logical Cul-de-Sac?’ (2010) 21(2) European Journal of International Law 421-440.
• Menon P. K., ‘Institutional Mechanisms for the Development of International Water Resources’ (1972) 8(1) Revue belge de droit international 80-100.
• Mochi-Onory Andrea G., ‘The Nature of Succession between International Organizations: Functions and Treaties’ (1968) 21(1) Revue hellénique de droit international 33-48.
• Myers Patrick R., Succession between International Organizations (1st edn, Kegan Paul International 1993).
• O’Connell Daniel Patrick, State Succession in Municipal Law and International Law, vol. II (International Relations) (1st edn, Cambridge University Press 1967).
• Okidi C. Odidi, ‘History of the Nile Basin and Lake Victoria Basins through Treaties’ in Paul Howell and J. A. Allan (eds), The Nile: Sharing a Scarce Resource (1st edn, Cambridge University Press 1994) 321-350.
• Öziş Ünal, ‘Ortadoğu Su Kaynakları ve Türkiye’, İzmir Galatasaraylılar Derneğinde 21.11.2006 tarihinde yapılan konuşma (yazarın kişisel dosyaları arasında bulunmaktadır).
• Pompe C. A., ‘The Nile Waters Question’ in van Asbeck et al. (ed), Symbolae Verzijl (1st edn, Martinus Nijhoff 1958) 275-294.
• Said Rushdi, ‘Origin and Evolution of the River Nile’ in Paul Howell and J. A. Allan (eds), The Nile: Sharing a Scarce Resource (1st edn, Cambridge University Press 1994) 17-26.
• Salman Salman M. A., ‘The Nile Basin Cooperative Framework Agreement: A Peacefully Unfolding African Spring?’ (2013) 38(1) Water International 17-29.
• Schmeier Susanne, Governing International Watercourses: River Basin Organizations and the Sustainable Governance of Internationally Shared Rivers and Lakes (1st edn, Routledge 2013).
• Schwabach Aaron, ‘The United Nations Convention on the Law of Non-Navigational Uses of the International Watercourses, Customary International Law and the Interests of Developing Upper Riparians’ (1998) 33(2) Texas International Law Journal 257-279.
• Smith Herbert Arthur, The Economic Uses of International Rivers (1st edn, P. S. King & Son, Ltd. 1931).
• Teclaff Ludwik A., The River Basin in History and Law (1st edn, Martinus Nijhoff 1967).
• Tekuya Mahemud, ‘Entry into Force of the Nile Basin Cooperative Framework Agreement: Challenges and Prospects’ (August 2 2024) EJIL: Talk! via <www.ejiltalk.org/entry-into-force-of-the-nile-basin-cooperative-framework-agreement-challenges-and-prospects/ > (erişim tarihi: 02/08/24).
• Toluner Sevin, ‘Milletlerarası Suyollarının Ulaşım-Dışı Kullanımları Hukuku Konusunda Son Gelişmeler’, in Sevin Toluner (ed), Milletlerarası Hukuk Açısından Türkiye’nin Bazı Dış Politika Sorunları (2nd edn, Beta 2004) 421-435.
• Udokang Okon, Succession of New States to International Treaties (1st edn, Ocean Publications 1972).
• Ullendorff Edward, ‘The Anglo-Ethiopian Treaty of 1902’ (1967) 30(3) Bulletin of the School of Oriental & African Studies 641-654.
• Zimmermann Andreas & Devaney James, ‘State Succession in Treaties’ in Rudiger Wolfrum (ed), Max Planck Encyclopedia of Public International Law (online edn, July 2019) via https://opil.ouplaw.com/display/10.1093/law:epil/9780199231690/law-9780199231690-e1109 (erişim tarihi: 27/11/24).