AHL-I SUNNAH AND MU’TAZİLA OF KESB THEORY

Yıl 2018, Cilt: 2 Sayı: 1, 39 - 51, 27.06.2018

Ekrem Uysal

Öz

Kesb
Theory, which both has a great importance in Kalam science and Imam Al-Ash`ari
included in Kalam, is a hypothesis that has not been yet able to be decided
precisely what it puts forth. From time to time, many Kalam scholars have dealt
with and commentated on this subject.

In
Kesb Theory, which was dealt with in point of Halku Ef’âl-i İbâd, main sides are
consisted of Jabriyya, Mu'tazila and Ahl-i Sunnah. Though every single group
puts different approaches in terms of one's discretionary actions, there seems
no problem in the area of indispensable actions. That is because people are
held responsible for their discretionary actions which they perform on their
own volition. At this very point, it carries weight with whether discretionary
actions are created by human or Allah. On the one hand is , Jabriyya, that
tells one is compelled with his all actions, and actions are respected
figuratively, and virtually he is forced to act those and in truth those acts
are attributed to Allah; on the other hand is Mu'tazila, that alleges one
should completely be free in his acts because he is held responsible for both good
and evil, mitzvah and torment so that acts can be in one's responsibility and
it is wajib for him to be the actor and the creator of his own acts - or he
wouldn't have any responsibilities; and on another hand; between Jabriyya and
Mu'tazila, is Ahl-i Sunnah (Ash'ari-Maturidi) that stays far from extremism and
deficiency, according to whose fact is accepted that human performs his actions
using the power coming from the Creator and is held responsible for what he
does and both that power and those acts are created by Allah. In short, while
human is an autonomous winner, God is an inevitable Creator.

Anahtar Kelimeler

Kesb, Ef-alu'l-Ibad/human act, Mu'tazilite, Ash'aris, al-Maturidi.

EHL-İ SÜNNET VE MU’TEZİLE’YE GÖRE KESB NAZARİYESİ

Öz

Kelam ilminde önemli bir yere sahip olan Kesb
Teorisi İmam Eş’arî’nin kelama dâhil ettiği ve ilk günden bu güne kadar net
olarak neyi ortaya koyduğu hakkında son noktanın konulamadığı bir nazariyedir.
Zaman içerisinde birçok kelam âlimi bu konuyu ele alıp değerlendirmiştir.

Halku Ef’âl-i İbâd çatısı altında ele alınan kesb
teorisinde asıl tarafları Cebriyye, Mu’tezile ve Ehl-i Sünnet meydana
getirmektedir. İnsanın ihtiyarî fiillerinde her bir grup farklı yaklaşımlar
ortaya koysa da ızdırarî fiiller alanında aralarında herhangi bir problem
görünmemektedir. Zira insanlar kendi iradeleriyle ortaya koydukları ihtiyarî
fiillerinden sorumlu tutulmaktadır. İşte bu noktada ihtiyari fiillerin insan
tarafından mı yoksa Allah tarafından mı yaratıldığı sorusu büyük önem arz
etmektedir. Bir taraftan insanın bütün fiillerinde mecbur olduğunu, fillerin
kendisine mecazen nispet edildiğini, gerçekte bunları işlemeye mecbur olduğunu
ve bu fiillerin hakiki olarak Allah’a izafe edildiğini söyleyen Cebriyye; diğer
taraftan insanın iyilik ve kötülükten, sevap ve ikabtan mesul tutulduğuna göre
fiillerinde tamamen hür olması, fiillerin insanın tasarrufunda bulunması
gerektiğini ve insanın bu fiillerin hakiki faili ve yaratıcısı olmasının vacip
olduğunu aksi takdirde insanın ortaya koyduğu fiillerinden dolayı her hangi bir
sorumluluğunun olmayacağını iddia eden Mu’tezile; bir başka tarafta ise
Cebriyye ve Mu’tezile arasında, ifrat ve tefritten uzak duran Ehl-i Sünnet
(Eş’arî-Mâturîdî) fırkası bulunmaktadır ki bunlara göre ise insan Allah’ın
kendisinde var ettiği hâdis kudreti kullanarak fiillerini kesbetmekte ve
yaptıklarından sorumlu tutulmakta ancak hem fiilleri hem de insandaki bu
kudreti yaratanın Allah olduğu kabul edilmektedir. Kısacası insan ihtiyar
sahibi bir kâsib olurken Allah da icâd ve ihtirâ’da bulunan hâlık olmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kesb, Ef’âlu’l-İbâd, Mu’tezile, Eş’arî, Mâturîdî

Kaynakça

• Aydın, Hüseyin, Ebu’l-Hasen el-Eş’arî’de Nazar ve İstidlal, Fecr yay., Ankara 2012.
• Bağdadî, Ebu Mansur Abdulkahir b. Tahir b. Muhammed b. Abdullah et-Temimî, Usulu’d-Din, (thk.: Ahmed Şemsuddin), Beyrut, 1432/2002.
• Bâkıllanî, Kadı Ebubekir, Kitabu fi ma Yecibu İ’tikadatuhu ve la Yecuzu’l-Cehlu bihi, thk.: Muhammed Zahid b. Hasan el- Kevseri, el- Mektebetu’l-Ezheriyye li’t-Turas, Kahire,1993.
• _______________:Kitabu’t-Temhîd, Beyrut, 1957.
• Cürcânî, es-Seyyid eş-Şerîf Ali b. Muhammed, Kitabu’t-Ta’rifât,(nşr.: Muhammed Abdurrahman el-Maraşî), Beyrut 1416/1995.
• Cüveynî, İmamu’l-Harameyn Abdulmelik b. Abdullah, el-Akîdetü’n-Nizâmiyye, nşr.: M. Zahid el-Kevseri, Kahire, 1367/1948.
• _______________:eş-Şâmil fi Usûli'd-Din, tah.: Helmut Klopfer, Daru’l- Arab, Kahire, 1989.
• _______________:Kitabu’l-İrşad ila Kavati’il-Edille fi Usuli’l-İtikad, thk.: Es’ad Temim, Müessesetü’l- Kütübi’s- Sekafiyye, Beyrut, 1985.
• Eş’arî, Ebu’l-Hasen Ali b. İsmail,el-İbane an Usuli’d-Diyane, thk.: Abbas Sabbağ, Daru’n-Nefais, Beyrut, 1994.
• _______________:Kitâbu Makâlât’il-İslâmiyyîn ve İhtilâfu’l-Musallîn, tas.: Helmut Rıtter, Daru’n-Neşr, Wiesbaden, 1980. _______________:Kitabu’l-Luma’ fi’r-Reddi ala Ehli’z-Zeyğ ve’l-Bid’a, Beyrut, 1953.
• Gazâlî, Ebu Hamid Muhammed,el- İktisât fî’l-İtikâd, Matbaatu Mustafa el-Babi el-Halebi, Kahire, 1963.
• Gölcük, Şerafettin ve Süleyman Toprak, Kelâm, Konya, 1988.
• _______________:İnsan ve Kaderi, SÜİFD II, 1986.
• _______________:Kelâm Açısından İnsan Fiilleri, Kayıhan yay., 1. Baskı, İstanbul, 1978.
• Hayyat, Ebu’l-Hüseyin Abdurrahim b. Muhammed, el-İntisar ve’r-Red ala İbn Ravendi el-Mulhid, thk.: Albert N., Matbaatu’l-Katolikiyye, Beyrut, 1957.
• İbn Asâkir, Ebu’l-Kasım Ali b. Hasan,Tebyinü Kezibi’l-Müfteri fi ma Nüsibe ile’l-İmam Ebi’l-Hasen el-Eş’ari, Daru’l-Kitabi’l-Arabi, Beyrut, 1984.
• İbn Fûrek, Ebû Bekir Muhammed b. Hasan b. Fûrek el-İsfahânî; Mücerredü Makâlâti’ş-Şeyh Ebi’l-Hasan el-Eş’arî, (nşr.: Daniel Gimaret), Beyrut, 1987.
• İbn Hazm, Ebu Muhammed Ali el-Endelusi ez-Zahiri, el-Fasl fi’l-Milel ve’l-Ehvai ve’n-Nihal,yy, trsz.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemâluddîn Muhammed b. Mukrim, Lisanu’l-Arab, (thk.: Heyet), Daru’l-Mearif, I-XVIII, Kahire 1986. İbn Rüşd, Menâhicü’l-Edille fî Akâîdil-Mille, tah.: Mahmut Kasım, Kahire, 1969. İbn Teymiyye, Şeyhulislam Ahmed b. Abdulhalim, Menâhicü’s-Sünneti’n-Nebeviyye fi Nakdi Kelami’ş-Şia ve’l-Kaderiyye, Bulak, 1321-1322 h.
• _______________: en-Nübüvvat, Kahire 1386/1966.
• İbn-i Kayyım el-Cevziyye, Ebu Abdillah Şemsuddin Muhammed b. Ebibekr, Şifau’l-Alil fi’l-Messaili’l-Kazai ve’l-Kaderi ve’l-Hikmeti ve’t-Te’lil, Daru’l-Kütübi’l- İlmiyye, Beyrut, trsz.
• İcî, Adududdin,el-Mevâkıf fi İlmi’l-Kelam, Alemü’l- Kütüb, Beyrut, trsz.
• İrfan Abdulhamit,İslam’da İtikadi Mezhepler ve Akaid Esasları, İstanbul, 1994.
• Kadî Abdulcabbâr,Ahmed Ebu’l-Huseyin,el-Muğnî fî Ebvâbi’t-Tevhîd ve’l-Adl, thk.: George C. Anawati, nşr.: el-Müessesetü’l-Mısrıyyetü’l-Âmme, Kahire, 1962.
• _______________:Şerhu Usuli’l- Hamse, thk.: Abdülkerim Osman, Kahire, 1988.
• Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd, Kitâbu’t-Tevhîd, thk.: Fethullah Huleyf, Elif Ofset, İstanbul, 1979. Nesefî, Ebu’l-Muin Meymun b. Muhammed, Tabsıratu’l-Edilleti fi Usuli’d-Din, thk.: Hüseyin Atay ve Şaban Ali Düzgün, DİB Yay., Ankara, 2003.
• Râzî, Ebu Abdullah Fahruddin Muhammed b. Ömer b. Hüseyin,el-Metâlibü’l-Aliye Mine’l-İlmi’l-İlahi, I-VII ( 5 mücelled halinde), thk.: Ahmed Hicazi es-Sekka, Daru’l-Cil, Beyrut, 2004.
• Sâbûnî, Nureddin, el-Bidaye fi Usuli’d-Din-Maturidiyye Akaidi, çev.: Bekir Topaloğlu, DİB Yay., Ankara, 2005.
• Subhânî, Cafer, Buhusun fi’l-Milel ve’n-Nihal, I-II, Kum 1411/1990.
• Şehristanî, Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdulkerim, el-Milel ve’n-Nihâl, thk.: Ahmet Fethi Muhammed, Beyrut, 1992.
• _______________:Nihâyetü’l-İkdâm fi İlmi’l-Kelam, yy, trsz.
• Taftâzânî, Sa’duddin Mesud b. Ömer Abdullah, Şerhu’l-Akâidi’n-Nesefiye, Salih Bilici Kitabevi, İstanbul, trsz.
• ________________:Şerhu’l-Makâsıd, Beyrut, 1985.
• Topaloğlu, Bekir – Çelebi, İlyas, Kelam Terimleri Sözlüğü, İSAM Yay., İstanbul, 2013.
• Topaloğlu, Bekir, Mâturîdiyye Akaidi, İFAV Yay., İstanbul, 2013.
• Turhan, Kasım, Kelam ve Felsefe Açısından İnsan Fiilleri, MÜİFV Yay.,İstanbul,1996.
• Uysal, Ekrem, Eş’arî Kelam Sisteminin Kurumsallaşma Süreci, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Van, 2017.
• Yavuz, Yusuf Şevki, “Kesb”, DİA, XXV, Ankara, 2002.
• Yazıcıoğlu, M. Sait, “Fiil”, DİA, XIII, İstanbul, 1996.
• _______________:Maturidi ve Nesefi’ye Göre İnsan Hürriyeti Kavramı, Ankara, 1988.
• Yeprem, M. Saim, İrade Hürriyeti ve İmâm Mâturîdî, TDV. Yay.,Ankara, 2016.