The Perspective of the Shi'a Tafsir Tradition on the 'Ulūm al-Qur'ān': The Case of Tabātabāʾī

Yıl 2023, Sayı: 6, 128 - 149, 09.06.2023

Enver Türkmen

Öz

Since the birth of Islam up to the present, the exegetes have endeavored for a better understanding of the Qur'an. The reason for this endeavor is that the Qur'an is the primary source of Islam. One such activity is the discussion of the subjects of 'ulūm al-Qur'ān (Qur'anic Sciences)'. 'Ulūm al-Qur'ān is considered to be the fields of science within the framework of understanding the Qur'ān. Since it covers significant subjects in terms of content, it brings together major subjects in tafsir literature. Exegetes of various sects adopted the method of interpreting the 'ulūm al-Qur'ān' in line with their own beliefs, narrations, and ideas, and sought to conclude in this way. One of such exegetes was Muhammad Husayn Tabātabāʾī, who holds a very prominent place in the Shiʿa School. A member of the Shi'a/Imāmiyya sect, Tabātabāʾī is a contemporary exegete. Growing up with the Iranian scientific and cultural background of the period, being recognized as a philosopher, and having unique approaches to the tafsir method makes him stand out. Therefore, it is of great importance to unearth how he approached the subjects of 'ulūm al-Qur'ān. The present article primarily aims to reveal how Tabātabāʾī interpreted some of the identified 'ulūm al-Qurʾān subjects and to determine whether he reflected his sectarian or oppositional approach to the Qurʾānic sciences.

Anahtar Kelimeler

Tabātabāʾī, Shi, Imāmiyya School of Tafsir

Şi‘a Tefsir Geleneğinin ‘Ulûmü’l-Kur’ân’a Bakışı: Tabâtabâî Örneği

Öz

İslam’ın doğuşundan günümüze kadar müfessirler, Kur’ân’ın daha iyi anlaşılması için çaba sarf etmişlerdir. Bu gayretin nedeni İslâm’ın temel kaynağının Kur’ân olmasıdır. Bu faaliyetlerden biri de ‘ulûmü’l-Kur’ân konularıdır. ‘Ulûmü’l-Kur’ân, Kur’ân’ın anlaşılması çerçevesinde oluşan ilim dalları olarak kabul edilmektedir. Farklı fırkalara mensup olan her müfessir ‘ulûmü’l-Kur’ân’ı, kendi itikat, rivayet ve düşüncelerine göre yorumlama yöntemini benimsemiş ve bir sonuca varmaya çalışmıştır. Bu müfessirlerden biri de Şi’a ekolünde oldukça önemli bir payeye sahip olan Muhammed Hüseyin Tabâtabâî’dir. Şi‘a/İmâmiyye koluna mensup olan Tabâtabâî, çağdaş müfessirlerdendir. Dönemin İran bilimsel ve kültürel birikimiyle yetişmesi, filozof olarak kabul edilmesi ve tefsir metodundaki farklı yaklaşımları, kendisini ön plana çıkarmaktadır. Bundan dolayı ‘ulûmü’l-Kur’ân konularına nasıl yaklaştığını gün yüzüne çıkarmak önem arz etmektedir. Makalenin temel amacı; Tabâtabâî’nin tespit edilen bazı ‘ulûmü’l-Kur’ân konularını nasıl değerlendirdiğini açığa çıkarmak, mensup olduğu mezheple mutabık veya muhalif yaklaşım tarzını Kur’ân ilimlerine yansıtıp yansıtmadığını tespit etmektir.

Anahtar Kelimeler

Tabâtabâî, ‘Ulûmü’l-Kur’ân, Şi‘a Tefsir, İmâmiyye Tefsir Ekolü, Şi‘a ve ‘Ulûmü’l-Kur’ân

Kaynakça

• ‘Ayyâşî, Ebü’n-Nadr Muhammed b. Mes‘ûd b. Muhammed el-‘Ayyâşî es-Sülemî es-Semerkandî. Tefsîru’l-‘Ayyâşî. Beyrut: b.y., 1991.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. el-Müsne. thk. Şuayb Arnavud vd. b.y: Müessesetü’r-Risale, 1421/2001.
• Alevimehr, Hüseyin. Tefsir Metotları ve Ekolleri. çev. Erdal Tuncay. İstanbul: el-Mustafa Yayınları, 2017.
• Atay, Hüseyin. Ehl-i Sünnet ve Şîa. Ankara: AÜİF Yayınları, ts.
• Babaî, Ali Ekber. Tefsir Ekolleri. çev. Kenan Çamurcu. İstanbul: el-Mustafa Yayınları, 2014.
• Bağış, Mehmet. Beydâvî Tefsiri’nin Ulûmu’l-Kur’ân ve Tefsir Usûlü Açısından Tahlili. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Bağış, Mehmet. Tefsir Usûlü ve “‘Ulûmu’l-Kur’ân İlişkisi (Kapsam ve Sınırlılıklar)”, Mesned İlahiyat Araştırmaları Dergisi, 11/2, (Sonbahar, 2020), 545-571.
• Bıyıkoğlu, Yakup. “İsrâiliyyât Türü Haberlerin Bilgi Açısından Değeri”, İlahiyat Fakültesi Dergisi, 23/1 (Haziran 2018), 209-247.
• Bulut, Ahmet. Arap Dili ve Edebiyatında Emsal. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi,1984.
• Cerrahoğlu, İsmail. Kur’ân Tefsirinin Doğuşu ve Buna Hız Veren Âmiller. Ankara: Ankara Üniversitesi Basım Evi, 1968.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: TDV Yayınları, 2013.
• Cevzî, İbn Kayyım. et-Tıbyân fî Aksâmi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1427/2006.
• Çelik, Ersin. Şiâ’da Kur’ân Tarihi ve Kur’ân İlimleri -Muhammed Hâdi Ma‘rifet Örneği-. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Ebu Ca’ferî, Ali Naki Fakihî Mehdi. Müslüman Alimlerin Eğitim, Öğretim ve Temelleri Üzerine Görüşleri, çev. Nurcan Altun. İstanbul: el-Mustafa Yayınları, 2017.
• Erkoç, Hatice. “Tabâtabâî’nin Kur’ân Anlayışı”, Türk Akademik Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 3/2 (Eylül 2020), 1-12. http://www.turkishsocialscience.com/tr/download/article-file/1365272
• Erkoç, Hatice. Tabâtabâî’nin Kur’ân’ı Tefsir Yöntemi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Fasihizade, Muhammed Fethali Hanî Ali Rıza. Müslüman Alimlerin Eğitim, Öğretim ve Temelleri Üzerine Görüşleri. çev. Nurcan Altun. İstanbul: el-Mustafa Yayınları, 2017.
• Habibov, Aslan. İlk Dönem Şiî Tefsir Anlayışı. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2007.
• Halil b. Ahmed, Ebû ‘Abdirrahmân el-Halîl b. Ahmed b. ‘Amr b. et-Temîm. Kitâbü’l-‘Ayn. 8 cild. thk. Mehdi Mahzuni. b.y.: Dâru ve Mektebetü’l-Hilâl, ts.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânü’l-‘Arab. 15 cild. Beyrut: Dâru’s-Sâdır, h. 1414.
• İbn Nedîm, Ebü’l-Ferec Muhammed b. Ebî Ya‘kûb İshâk b. Muhammed b. İshâk en-Nedîm. el-Fihrist. Beyrut: b.y., 1964.
• Kara, Mustafa, “Kur’ân Kıssalarını “Hikâye” Kavramıyla Tanımlamanın İmkânı”, Tefsir Araştırmaları Dergisi, 2/1 (2018), 57-73.
• Kattân, Mennâ‘ Halil. Mebâhis fi ‘Ulûmi’l-Kur’ân. trc. Arif Erkan. İstanbul: Timaş Yayınları, 1997.
• Kummî, Ali b. İbrahim b. Hâşim, Tefsîru’l-Kummî. Kum: b.y., h. 1404.
• Mârifet, Muhammed Hâdî. et-Temhîd fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân. Kum: Matba‘atü Settâr, 1432/2011.
• Mesudî, Abdulhadi. Hadisi Anlama Metodolojisi. İstanbul: el-Mustafa Yayınları, 2014.
• Muharremi, Gulam Hasan. Tarih Boyunca Şiilik. çev. Hakan Karaca. b.y.: Dünya Ehl-i Beyt Kurultayı, 2010.
• Musevî, Allâme Seyyid Abdulhüseyin Şerefüddin. el-Müracaat. çev. Seccad Karakuş. İstanbul: el-Kevser Yayınları, 2015.
• Nasr, Seyyid Hüseyin. “Allame Tabâtabâî’nin Kısaca Hayatı”, el-Mîzân fî Tefsîrîl-Kur’ân. çev. Vahdettin İnce. İstanbul: Kevser yayıncılık, 2017.
• Okuyan, Mehmet. Çok Anlamlılık Bağlamında Kur’ân Sözlüğü. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2015.
• Râgıb İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb el-İsfahânî. el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân. thk. Safvan Adnan ed-Davudî. Beyrut/ Dımeşk: Dâru’l-Kalem - Dâru’ş-Şâmiye, h. 1412.
• Refl’i, Behruz. Müslüman Alimlerin Eğitim, Öğretim ve Temelleri Üzerine Görüşleri. çev. Nurcan Altun. İstanbul: el-Mustafa Yayınları, 2017.
• Salih, Subhi. Kur’ân İlimleri. trc. Said Şimşek. İstanbul: Hikmetevi, 2005.
• Seyyâr, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed. Kitâbü’l-Kırâ‘at / et-Tenzîl ve’t-Tahrîf. thk. Etan Kohlberg – Muhammed Ali Emir Muâzî. b.y.: Dâru Berîl li’n-Neşr, 2009.
• Subhanî, Cafer. Ana Hatlarıyla Ceferîlik. çev. Cafer Bendiderya. İstanbul: Kevser Yayınları, 2009.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân es-Suyûtî. el-İtkân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân. thk. Şuayb Arnavûd. Beyrut/Lübnan: Müessesetü’r-Risâle 1429/2008.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân es-Suyûtî. el-İtkân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân. 3 cild. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim. b.y: Hey’etü’l-Mısriyye ‘Âmmetü li’l-Kitâb,1394/1974.
• Şeriati, Ali. Ali Şiası Safevi Şiası. Ankara: Fecr, 2009.
• Tabâtabâî, Allâme Seyyid Muhammed Hüseyin. el-Mîzân fî Tefsîri’l-Kur’ân. 20 cild. Beyrut: Müessesetü’l-‘Âlemî, 1427/2006.
• Tabâtabâî, Allâme Seyyid Muhammed Hüseyin. el-Mîzân fî Tefsîri’l-Kur’ân. 20 cild. Beyrut/Lübnan: Müessesetü’l-A‘lemî li’l-Matbû‘ât, 1417/1997.
• Tabâtabâî, Allâme Seyyid Muhammed Hüseyin. eş-Şemsü’s-Sâti‘a, nşr. Muhammed el-Hüseyin el-Hüseynî et-Tihrânî, çev. Seyyid Abbas Nureddin - Abdürrahim Mübarek. b.y.: Dâru’l-Mehaccetü’l-Beydâ, ts.
• Tabâtabâî, Allâme Seyyid Muhammed Hüseyin. eş-Şî‘atü fi’l-İslâm. Beyrut: Beytü’l-Kâtib li’t-Tebâ‘ati ve’n-Neşr, 1999.
• Tabâtabâî, Allâme Seyyid Muhammed Hüseyin. Hayatü Mâ Ba‘de’l-Mevt. thk. Seyyid Ali el-Kasir. Irak: Kerbelâ el-Mukaddese, 1429/2008.
• Tabâtabâî, Allâme Seyyid Muhammed Hüseyin. İslam Sosyolojisi. çev. Hasan Kanaatli. İstanbul: Kevser, 2008.
• Tabâtabâî, Allâme Seyyid Muhammed Hüseyin. Söyleşiler. çev. İsmail Bendiderya. İnsan: İstanbul, 2012.
• Tabâtabâî, Allâme. Kur’ân Der İslam / İslâm’da Kur’ân. trc. Ahmet Erdinç. İstanbul: Bir Yayınları, 1988.
• Turâbî, Murtaza. Ehl-i Beytin Dilinden Kur’ân-ı Kerîm. çev. Cafer Bendiderya. İstanbul: Kevser Yayınları, 2014.
• Türkmen, Enver. Fî Zilâli’l-Kur’ân ve el-Mîzân Adlı Tefsirlerin Kur’ân İlimleri Açısından Mukayesesi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Uludağ, Süleyman. “Bâtın İlmi”, TDV. İslam Ansiklopedisi. 44 cild. İstanbul: TDV Yayınları, 1992, 5/188-189.
• Yayla, Mansur. İbn Aşûr ve Tabâtabâî Tefsirlerinin Bazı Tefsir Problemleri Açısından Tahlili. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzâk el-Bilgrâmî el-Hüseynî. Tâcü’l-‘Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs. 40 cild. b.y.: Dâru’l-Hidâye - Dâru’l-İhyâü’t-Turâs, 1385-1422/1965-2001.
• Zehebî, Muhammed es-Seyyîd Hüseyin. et-Tefsîr ve’l-Müfessirûn. 3 cild. neşr. Muhammed Baltacı. Kâhire: Mektebetü Vehbe, ts.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh et-Türkî el-Mısrî el-Minhâcî ez-Zerkeşî eş-Şâfiî. el-Burhân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed Ali. Kâhire: Dâru’l-Hadîs 1427/2006.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh et-Türkî el-Mısrî el-Minhâcî ez-Zerkeşî eş-Şâfiî. el-Burhân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed İbrahim Fadl. Lübnan/Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1376/1957.
• Zürkânî, Muhammed Abdü’l-‘Azîm. Menâhilü’l-‘İrfân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân. 2 cild. b.y.: y.y., ts.