Modern Türk Şiirinde Kudüs’ün Ele Alınmasında Miraç’ın ve Peygamber Kıssalarının Yeri

Yıl 2024, Sayı: Gazze, 56 - 94, 30.11.2024

Betül Ünlü Kocakoç

https://doi.org/10.59932/burdurilahiyat.1575481

Öz

Kudüs; Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslamiyet olmak üzere üç semavi dinde de oldukça önemli kutsal bir beldedir. Hz. Mâsâ, Hz. Zekeriyyâ, Hz. Ya‘kūb, Hz. Yûsuf, Hz. İsmâil ve Hz. Îsâ’nın acıları Peygamberler yurdu olan bu şehirde gizlidir. Hz. Süleyman, Hz. Dâvud, Hz. İbrâhim de bu mübarek şehrin sınırları içinde bulunmuştur.
Tarihî, coğrafi ve dinî açıdan önemi sebebiyle Kudüs, farklı dönemlerde farklı millet ve medeniyete mensup kişi ve devletler tarafından yönetilmiştir. Müslümanlar için Kudüs’ün önemli olmasının asıl sebebi ise Hz. Muhammed’in miraç mucizesinin burada gerçekleşmesi ve Mescid-i Aksâ’nın Müslümanların ilk kıblesi olmasıdır.
Klasik Türk Şiiri döneminde İslam medeniyetiyle yönetilen, özgür ve güvenli bir belde olan Kudüs; hacnâmelerde, fetihnâmelerde, seyahatnâmelerde ve miraçnâmelerde faziletleri ve kutsiyeti dolayısıyla anlatılır. Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı ve sonrasındaysa Kudüs, işgal altındadır. Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı yazar ve şairleri iç sorunlara yöneldikleri için bakış açılarını Orta Doğu ve Kudüs’e yöneltememişlerdir. Kudüs’ü Modern Türk şiirine taşıyan ilk isim Sezai Karakoç olmuştur. Nuri Pakdil, Cahit Zarifoğlu, Akif İnan gibi şairler Karakoç’u takip etmiştir.
Cumhuriyet Dönemi şair topluluklarından bazıları, Orta Doğu’ya yönelseler de Orta Doğu’yu İslamî bir hassasiyetle sahiplenmedikleri ve dert edinmedikleri için bu bölgenin şiiri onların dizelerinde yüksek sesli olmamıştır. Zamanla sayıları çoğalan edebiyat dergileri çevresinde toplanan Modern Türk şairleri, İsrail’in Kudüs üzerindeki zulmünü eleştiren, Kudüs’e sahip çıkan şiirler yazmışlardır. Modern şiir, özünde bireysel duygu ve imgelere yöneliyor olsa da ortak meselelerde şairler farklı imgeler kullanmakla birlikte şiirlerinde benzer tema ve anlatılara yer vermişlerdir. Kudüs, şairlerin ortak derdi olmuş ve Kudüs denilince akla gelen belli başlı konu, kişi ve olaylar şiirlerinde yer almıştır. Peygamber kıssaları ve miraç mucizesi de bu ortak anlatı ve temalar arasındadır.
7 Ekim 2023’ten bu yana İsrail’in Gazze’de gerçekleştirdiği soykırım dolayısıyla şairler Gazze’deki soykırımı yer yer şiddetle eleştiren şiirler kaleme almışlardır. Bu şiirlerin bazılarında Kudüs ve Gazze birlikte anılmış, miraç mucizesi ve Kudüs’le bağı olan peygamberler Gazze şiirlerinde de konu olarak işlenmiştir. Bu makalede çeşitli edebiyat dergileri ve şiir kitapları taranarak Modern Türk şairleri tarafından yazılan Kudüs ve Gazze temalı şiirler tespit edilmeye çalışılmış, şiirlerin miraç mucizesi ve peygamber kıssalarıyla ilgisinin ortaya konması hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kudüs, Mescid-i Aksâ, Klasik Türk Şiiri, Modern Türk Şiiri, Miraç, Peygamber Kıssaları, Gazze, Soykırım.

The Place of Miraj and the Stories of the Prophet in the Treatment of Jerusalem as a Theme in Modern Turkish Poetry

Öz

Jerusalem is a very important holy city in all three heavenly religions, Judaism, Christianity and Islam. The sufferings of Moses the Prophet, Zachariah the Prophet, Jacob the Prophet, Joseph the Prophet, Ishmael the Prophet and Jesus the Prophet are hidden in this city, which is the home of the Prophets. Solomon the Prophet, David the Prophet, and Abraham the Prophet were also found within the boundaries of this blessed city.
Due to its historical, geographical, and religious significance, Jerusalem has been governed by individuals and states belonging to different nations and civilizations throughout various periods. The main reason Jerusalem is important for Muslims is that the miracle of the Prophet Muhammad’s Miraj took place there, and Al-Aqsa Mosque was the first Qibla for Muslims.
During the Classical Turkish Poetry period, Jerusalem, governed by Islamic civilization and known as a free and safe land, was described in hacnâme or “narratives of pilgrimages”, fetihnâme or "narratives of conquests”, sayâhatnâma or "books of travels" and mirâjnâme or "poetry on the Night Journey and Ascension" for its virtues and sanctity. In the Turkish literature of the Republican era and beyond, Jerusalem was under occupation. Since the writers and poets of the Republican era focused on internal issues, they were unable to direct their perspectives toward the Middle East and Jerusalem. Sezai Karakoç was the first person who brought Jerusalem to modern Turkish poetry. Poets such as Nuri Pakdil, Cahit Zarifoğlu, Akif İnan have followed Karakoç.
Although some poet groups of the Republican Era turned their attention to the Middle East, the poetry of this region did not become loud in their lines since they did not embrace or engage with it through an Islamic sensitivity. Modern Turkish poets, gathered around literary journals that have multiplied in number over time, have written poems that criticize Israel’s persecution of Jerusalem and protect Jerusalem. Although modern poetry fundamentally focuses on individual emotions and images, poets have incorporated similar themes and narratives in their works while using different images for common issues. Jerusalem is a common concern for poets, and the main subjects, figures, and events associated with Jerusalem have been included in their poetry. The stories of the prophets and the miracle of the Miraj are among these shared narratives and themes.
Poets have written poems criticizing the genocide that committed by Israel in Gaza since October 7, 2023. In some of these poems, Jerusalem and Gaza are mentioned together, and the miracle of the Miraj and the prophets associated with Jerusalem are also addressed in the poetry of Gaza. In this article, various literary magazines and poetry books have been scanned to identify Jerusalem and Gaza-themed poems written by modern Turkish poets, and it is aimed to reveal the relevance of the poems to the miracle of miraj and the stories of the prophet.

Anahtar Kelimeler

Jerusalem, Al-Aqsa Mosque, Classical Turkish Poetry, Modern Turkish Poetry, Miraj, Stories of the prophets. Gaza, Genocide

Kaynakça

• Adıgüzel, Güven. “Ortadoğu’da Edebiyatın Alınyazısı: Çünkü Şiir, Kanayan Yaraya Seslenir!”. İtibar Aylık Dergi 36 (Eylül 2014). 46.
• Akbaba, Şeref. “Darü’s-Selâm- Çağrı”. Benim Adım Kudüs. haz. Âdem Turan. İstanbul: İlke Yayıncılık, 2018. 90.
• Armstrong, Karen. “Kudüs Kutsal Şehir”. Derin Tarih Kudüs Peygamber Kokulu Şehir Özel S. 10 (Kasım 2017). 7.
• Atay, Falih Rıfkı. Zeytindağı. İstanbul: Pozitif Yayınları, 1998.
• Avcı, Casim. “Kudüs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 13 Şubat 2018. https://islamansiklopedisi.org.tr/kudus#2-fethedilisinden-hacli-istilasina-kadar
• Ay, Arif. Şiirimin Şehirleri. İstanbul: Okur Kitaplığı, 2011. 43.
• Aycı, Mehmet. “Kudüs Deyince”. Benim Adım Kudüs. haz. Âdem Turan. İstanbul: İlke Yayıncılık, 2018.
• Aycı, Mehmet. “Melun”. Hece Dergisi 324 (Aralık 2023). 13.
• Aycın, Hasan - Demirci, İbrahim. Kudüs Ey Ey. İstanbul: İz Yayıncılık, 2017. 89.
• Bedir, Âtıf. “Zeytindağı”. Benim Adım Kudüs. haz. Âdem Turan. İstanbul: İlke Yayıncılık, 2018. 123 Bedri, Yaşar. “Uzak Yakın Çöl Notları”. Benim Adım Kudüs. haz. Âdem Turan. İstanbul: İlke Yayıncılık, 2018. 69.
• Bozkurt, Nebi. “Kubbetü’s-Sahre”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 13 Şubat 2018. https://islamansiklopedisi.org.tr/kubbetus-sahre
• Coşkun, Hatice. “Divan Şiirinde Yay ve Kâbe Kavseyn Mazmunu”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 31/31 (Aralık 2023). 117.
• Çakır, Erdal. “Tel’in Bildirisi”. Haritada Kan Lekesi, haz. Âsım Öz. İstanbul: Pınar Yayınları. s. 128-129.
• Çelikkaya, Ayşe. “Filistin’de Son Salıncak”. Hece Dergisi 324 (Aralık 2023). 16.
• Çubukcu, Asri. “Ebû Lübâbe el- Ensâri”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim 10 Mart 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/ebu-lubabe-el-ensari
• Demirkent, Işın. “Kudüs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 13 Şubat 2018. https://islamansiklopedisi.org.tr/kudus#3-haclilar-donemi
• Dolu, Alaattin. “Kudüs’ün Son Bahtiyar Günleri: Osmanlı İdaresi”. Derin Tarih Kudüs Peygamber Kokulu Şehir Özel Sayı 10 (Kasım 2017). 106-107.
• Durman, Nurettin. “Ateşlerden Geçen Kim”. Haritada Kan Lekesi, haz. Asım Öz. İstanbul: Pınar Yayınları, 2009. 42-43.
• el-Awaisi, Abd Al-Fattâh “Resulullah’ın Beytülmakdis Fethine Dair Stratejik Planı”, Derin Tarih Aylık Dergi Kudüs Peygamber Kokulu Şehir Özel Sayısı 10 (Kasım 2017), 37.
• el-Mevdûdi, Ebûl-alâ. Tarih Boyunca Tevhid Mücadelesi ve Hz. Peygamber’in Hayatı. Çev. Ahmed Asrar. İstanbul: Pınar Yayınları, t.y. 2053. Erişim 4 Mayıs 2018. file:///C:/Users/emirgan/Downloads/hz-peygamberin-hayati-mevdudi-ebu-abdulmumin-tekin-mihci.pdf
• el-Yemenî, Muhammed. Mekke Medine ve Kudüs’ün Faziletleri. Haz. Gamze Beşenk. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları, 2017.
• Emre, Ali. “Acıyla Sınanan”. Haritada Kan Lekesi. haz. Âsım Öz. İstanbul: Pınar Yayınları, 2009. 208-209.
• Emre, Ali. Şiirimizde Ortadoğu (İstanbul: Temmuz Yayınları, 2016). 31.
• Gemci, Mehmet. “Bir Bebek Sanki Ruhum”. Benim Adım Kudüs. haz. Âdem Turan. İstanbul: İlke Yayıncılık, 2018. 132.
• Göçer, Ali. “Kudüs Çiçekleri”. Edebiyat Dergisi 38+73 (Şubat 1981). 2.
• İlhan, Attila. Tutuklunun Günlüğü (İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2013). 66.
• İnan, Akif. “Mescid-i Aksâ”. Akıncılar Dergisi (Ekim 1979). 3.
• Karakoç, Sezai. “Ey Yahudi”. Diriliş Dergisi 1 (Ekim 1969). 47.
• Karakoç, Sezai. Gün Doğmadan. İstanbul: Diriliş Yayınları, 2016.
• Kılıç, Meryem. “Haber/Canlı Yayın/Son Gelişme”, Karabatak Dergisi 71 (Kasım Aralık 2023). 15.
• Kurtoğlu, Mehmet. “Savaşın Şehirleri”. Şâirlerin Gazzesi/Geride Kalanların Türküsü. haz. Âdem Turan. İstanbul: İlke Yayıncılık, 2009. 224-226.
• Lekesiz, Ömer. “Dünyamızın Aynası Kudüs” (Görüşmeci: Yasin Aktay, Görüşme Transkripsiyonu). Dil ve Edebiyat Dergisi 108 (Aralık 2017). 49.
• Mercan, Ahmet. “Kudüs”. Yedi İklim Dergisi 244 (Temmuz 2010). 43.
• Montefiore, Simon Sebag. Bir Şehrin Biyografisi Kudüs, Çev. Cem Demirkan. İstanbul: Pegasus Yayınları, 2016.
• Mortaş, Yasin. “Kudüs Ağrısı”. Benim Adım Kudüs. haz. Âdem Turan. İstanbul: İlke Yayıncılık, 2018. 142.
• Onay, Ahmet Talat. Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı. haz. Cemal Kurnaz. Ankara: Kurgan Edebiyat, 2013. 425.
• Özbay, Mahmut. “Ortadoğu’nun Yapısı ve Kudüs Acısı”. Edebiyat Ortamı Dergisi 59. (Kasım-Aralık 2017). 86-87.
• Öztürk, Mustafa. “Türk Edebiyatında Kudüs Teması”. Beytülmakdis Araştırmaları Dergisi 17/2 (Kasım 2017). 49.
• Pala, İskender. Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları, 2011. 322.
• Pala, İskender. “Mühr-i Süleyman”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Erişim 5 Nisan 2018. https://islamansiklopedisi.org.tr/muhr-i-suleyman
• Sağlık, Şaban. “Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatında Şehir”. Hece Dergisi Medeniyet, Edebiyat ve Kültür Bağlamında Şehirlerin Dili Özel Sayısı 18 (Haziran-Temmuz-Ağustos 2009). 320.
• Sevim, Ayşe. “Zeytin Dalı”. Karabatak Dergisi 37 (Nisan- Mayıs 2018). 6.
• Şeker, Sümeyye. “Kıyam”. Yedi İklim Dergisi 294 (Eylül 2014). 22.
• Teber, Mehmet. “Kudüs’e Sesleniş”. Muhit Dergisi 47 (Kasım 2023). 134.
• Tertibi, Muhammed Fuâd Abdülbâki. İslâm’ın İki Büyük Bilgesi Buhârî ve Müslim’in İttifak Ettikleri Hadisler. Çev. Abdullah Feyzi Kocaer. Konya: Hüner Yayınları, 2005. 73.
• Tomar, Cengiz. “Geçmişten Günümüze Kudüs Sorunu”. Üsküdar Kültür Sanat ve Medeniyet Dergisi 5 (2017). 45.
• Tuz, Burhan. “Kudüs Göğsümde Bir İkamet Belgesi Ya Ali”. Yedi İklim Dergisi 405 (Aralık 2023). 153.
• Uçar, Nurgül. “Ölüm Alınır”. Karabatak Dergisi 71 (Kasım-Aralık 2023). 66.
• Ural, A. Ali. “Cemre”. Karabatak Dergisi 37 (Mart- Nisan 2018). 5.
• Ural, A. Ali. Mara ve Öteki Şiirler. İstanbul: Şule Yayınları, 2017. 31-33.
• Ünlü, Özcan. “Bukandurmaz”. Benim Adım Kudüs, haz. Âdem Turan. İstanbul: İlke Yayıncılık, 2018. 162.
• Yakarer, Harun. “Lübabe Direği”. Muhit Dergi (Aralık 2023 48). 95.
• Yavuz, Salih Sabri. “Mi’râc”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 13 Şubat 2018. https://islamansiklopedisi.org.tr/mirac
• Yazıcı, Âdem. “Mümkün Değil”. Muhit Dergisi 34 (Ekim 2022). 15.
• Yerlioğlu, Sevgi. “O Dizleri Kuşanan”. Karabatak Dergisi 71 (Kasım-Aralık 2023). 18.
• Yılmaz, Saim. “İslâm Tarihinde Kudüs”. Yedi İklim Dergisi 75-76 (Haziran-Temmuz 1996). 33.
• Zebîdî, Zeynü’d-dîn Ahmed b. Ahmed b. Abdi’l – Lâtîfi’z. Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercemesi. nşr.Kâmil Miras. 10. Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 1976.