Hz. Peygamber’in Hadisleri Işığında Takvâ ve Mahiyeti

Yıl 2024, Sayı: 9, 1 - 32, 31.12.2024

Yusuf Açıkel , Resul Korkmaz

https://doi.org/10.59932/burdurilahiyat.1524780

Öz

Takvâ konusu, Kur’an’ın birçok ayetinde yer alan, peygamberlerin kavimlerine emrettikleri ilk hususlardandır. Peygamberlerin hayatının tamamında etkisi görülen takvâ, hakiki bir imanın ortaya çıkmasında aktif rol oynamakta, aynı zamanda imandaki samimiyetin de kulun davranışlarıyla ortaya çıkmasının bir göstergesi kabul edilmektedir. Takvâ kavramı, İslam öncesi cahiliye döneminde; maddi bir tehlikeden sakınmak, korunmak anlamına gelmekte iken, Kur’an’ın nâzil olmasıyla birlikte, kulun Allah’ın hoşnutluğunu kazanacağı davranışlarla mâsiyet ve azaptan korunması anlamını kazanmıştır. Takvâ hususunda, Kur’an’da da belirtildiği üzere, kulun en güzel örneği hiç şüphesiz Hz. Peygamber’dir. Dolayısıyla O (s.a.s) Allah’tan takvâ sahibi bir kul olmayı istemiş, kendisinden dua isteyen sahâbîlerine de takvâyı emretmiştir. Bunun için bu çalışmada, hadislerden hareketle Hz. Peygamber’in takvâsı incelenecektir. Araştırmanın amacı; Kur’an ve hadis metinlerinin çevirilerinde “Allah’tan korkun”, “Allah’tan sakının” ve “Allah’a karşı saygılı olun” şeklinde çevrilen takvâ kavramının, Hz. Peygamber’in hayatında nasıl karşılık bulduğunu ele alarak İslam’ın takvâ mefhumunu anlayabilmektir. Literatüre bakıldığında takvâya dair çalışmaların ekseriyetle Kur’an üzerinden değerlendirildiği, hadisleri referans alan çalışmaların kısıtlı olduğu tespit edilmiştir. Makalede, Kur’an’ın sıklıkla üzerinde durduğu bu olgu, hadisler üzerinden konu ile ilgili farklı çalışmalardan daha daha detaylı ve özellikle ilgili hadislerin sıhhat durumu ele alınarak incelenecektir. Bu doğrultuda Makalenin kapsamı, Kütüb-i Tis’a’ da yer alan takvâ kavramının geçtiği hadislerle sınırlı tutulmuştur. Söz konusu takvâ hadisleri, muhtevasına göre başlıklara ayrılarak yorumlanmıştır. Hadisler yorumlanırken klasik kaynaklardan ve güncel şerhlerden faydalanılmış, bunun yanında hadislerin sıhhat durumunu tespit etmek için muhakkiklerin görüşlerine ve tahric kitaplarına başvurulmuştur. Çalışmada incelenen rivayetlere bakıldığında takvâ kavramı bazı hadislerde sözlük anlamında; herhangi bir tehlikeden sakınmak, korunmak manalarında kullanılmıştır. Bazı hadislerde de mü’minin Allah’a karşı yaptığı en hayırlı şey, tek üstünlük ölçütü, kerim olan kişinin Allah’a karşı derin bir saygı sahibi olduğu şeklinde geçmektedir. Hz. Peygamber takvâya yeni bir boyut getirerek bu kavrama sosyal ilişkiler noktasında yeni anlamlar yüklemiş; önceki dinlerde bulunan eziyet ve çilekeş bir takvâ telakkisini, itidal çizgisi üzerine çekmiştir. Takvâ, kulun davranışlarına tesir ederek mutedil bir biçimde Kur’an ve sünnet üzerine yaşamasını sağlar. Aynı şekilde takvâ iman, amel, ahlâk ile sıkı bir bağ kurarak soyut bir manevi otoriteye dönüşür ve kulun eylemlerinin kontrol altına alınmasını sağlar. Bunun bir sonucu olarak kulu hem bireysel hem toplumsal açıdan örnek bir mü’mine dönüştürür.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Kur'an, Hz. Muhammed, Takvâ

Teşekkür

İlgili olanların hepsine teşekkür ediyoruz

In the Light of Hadiths The Prophet's Understanding of Piety

Öz

The subject of “Taqwa” is included in many verses of the Quran and is one of the first issues that the prophets commanded to their people. Taqwa, which has an impact throughout the lives of the prophets, plays an active role in the emergence of true faith, and is also considered an indicator of the sincerity in faith emerging through the behavior of the servant. The concept of taqwa existed in the pre-Islamic period of ignorance; While it means to avoid a material danger, to be protected, with the revelation of the Quran, it has gained the meaning of protecting the servant from sin and punishment through behaviors that will please Allah. As stated in the Quran, the best example of a servant in terms of taqwa is undoubtedly the Prophet. Therefore, he (pbuh) asked Allah to be a pious servant and commanded taqwa to his companions who asked for prayers from him. For this reason, in this study, taqwa of the Prophet will be examined based on the hadiths. The purpose of the research; is to understand how the concept of taqwa, which is translated as "Fear Allah", "Beware of Allah" and "Be respectful of Allah" in the Quran and hadiths, is reflected in the life of our Prophet. When we look at the literature, it has been determined that studies on taqwa are mostly evaluated through the Quran, and studies using hadiths as a reference are limited. In this article, this phenomenon which the Quran frequently emphasizes, will be examined through hadiths in more detail than other studies on the subject, especially by considering the authenticity of the relevant hadiths. Accordingly, the scope of the article is limited to the hadiths in which the concept of piety is mentioned in Kutub-i Tis'a. The hadiths of taqwa in question were interpreted by dividing them into headings according to their content. While interpreting the hadiths, classical sources and current commentaries were used, as well as the opinions of scholars and tahric books were consulted to determine the authenticity of the hadiths. When we look at the narrations examined in the study, the concept of taqwa is used in some hadiths in its dictionary meaning; It was used to mean to avoid or protect from any danger. In some hadiths, taqwa means the best thing a believer does towards Allah, the only criterion of superiority and the respect of the generous person towards Allah. By bringing a new dimension to taqwa, the Prophet gave this concept new meanings in terms of social relations. It has adopted the line of moderation from the tormented and ascetic perception of taqwa found in previous religions. Taqwa affects the behavior of the servant and enables him to live moderately according to the Quran and Sunnah. Likewise, taqwa turns into an abstract spiritual authority by establishing a close bond with faith, deeds and morality. Taqwa ensures that the servant's actions are taken under control. As a result, it transforms the servant into an exemplary believer both individually and socially.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Quran, The Prophet Muhammad, Taqwa

Kaynakça

• Abdulbâkî, Muhammed Fuâd el-Mu’cemu’l-Mufehres li Elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm, Kahire: Dârul-Kütübi’l-Mısriyye, 1364/1945.
• Abdurrahmân el-Mübârekfûrî. Tuhfetü’l-Ahvezi. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1410/1990. Afzalur Rahman. “Hz. Muhammed’in Sosyal Düzende Takvâya Yüklediği Yeni Mâna”. Siret Ansiklopedisi. Erişim 5 Ağustos 2024.
• https://islamiyontem.net/kitaplar/Islam%20Tarihi/siret-ansiklopedisi/index.htm Ahmed b. Hanbel. el-Müsned, thk. Şuayb el-Arnaût. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001. Altıntaş, Ramazan “Cahiliye Arap Toplumunda Kadın”, Diyanet İlmi Dergi 37/1 (2001), 61-86.
• Arı, Abdusselam. “Vasiyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/552-555. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Arı, Abdusselam. “Yetim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43/501-503. İstanbul: TDV Yayınları, 2013. Ateş, Süleyman. Yüce Kur’ân’ın Çağdaş Tefsiri. 11 Cilt. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 1988.
• Azîmâbâdî, Ebu’t-Tayyib. Avnu’l-Ma’bûd Şerhu Süneni Ebî Dâvûd. 14 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1994.
• Azîzî, Ali el-Bûlâkî. es-Sirâcü’l-Münîr bi-şerhi’l-Câmiʿi’s-Sağîr. 4 Cilt. by.: y.y., ts.
• Bayraktutar, Muammer. “Arabın Arap Olmayana Takvâ Dışında Bir Üstünlüğü Yoktur’ Hadîsinin Hz. Peygamber’e İsnâdına Yönelik Fazlur Rahman’ın Eleştirileri ve Değerlendirilmesi”. Milel ve Nihal 9/1. (Mart 2012). 31-80. Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. el-Câmiu’s-Sahîh. 10 Cilt. Kâhire: Dâru’t-Tâ’sîl, 1433/2012. Câhız, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb. el-Beyân ve’t-Tebyîn. 3 Cilt. Beyrut: Dâru Mektebeti’l-Hilâl, 1423/2002.
• Cevherî, İsmail b. Hammâd. es-Sıhah Tâcu’l Luga ve Sıhahu’l-Arabiyye. thk. Ahmed Abdulğafur Attâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlm, 1407/1987.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed eş-Şerîf. et-Ta’rifât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1403/1983.
• Çalışkan, Mehmet. “Hucurât Suresi Bağlamında Takva”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/11 (2017). 91-119.
• ed-Dârimî, Abdullah b. Abdirrahmân. Sünenü’d-Dârimî. thk. Hüseyin Selim Esed ed-Dârânî. 4 Cilt. by: Dâru’l-Muğnî, 1412/2000.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. İnanç, İbadet ve Günlük Yaşayış Ansiklopedisi. 4 Cilt. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2006.
• Ebû Dâvûd es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Şuayb el-Arnaût ve Muhammed Kâmil Kurra. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Risâle,1420/2009.
• Ece, Hüseyin Kerem. İslam’ın Temel Kavramları. İstanbul: Beyan Yayınları, 2000.
• Elbânî, Muhammed Nâsıruddîn. Sahîhu Süneni’t-Tirmizî. 3 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Meârif li’n-Neşri ve’t-Tevzîi. 1420/2000.
• Elbânî, Muhammed Nâsıruddîn. Sahîhu Süneni’n-Nesâî. 3 Cilt. Riyad: Mektebetü’t-Terbiyyeti’l-Arabiyyi li-Düveli’l-Halîc, 1409/1988.
• Elbânî, Muhammed Nâsıruddîn. Sahîhu’l-Câmiʿi’s-Sağîr ve Ziyâdâtüh. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebü'l-İslâmî, 1408/1988.
• Elbânî, Muhammed Nâsıruddîn. Sahîhu’t-Terğîb ve’t-Terhîb. 3 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Meârif li’n-Neşri ve’t-Tevzîi. 1421/2000.
• Elbânî, Muhammed Nâsıruddîn. Silsiletü’l-Ehâdîsi’s-Sahîha ve Şey’ün min Fıkhihâ ve Fevâ’idihâ. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Meârif li’n-Neşri ve’t-Tevzîi, 1415/1995.
• Elbânî, Muhammed Nâsıruddîn. Zaîfu Süneni’t-Tirmizî. Beyrut: el-Mektebü’l-İslamî, 1411/1991. Elbânî, Muhammed Nâsıruddîn. Zaîfu’t-Terğîb ve’t-Terhîb. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Meârif li’n-Neşri ve’t-Tevzîi. 1421/2000.
• Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. 6 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2021.
• Fahruddin er-Râzî. Mefâtîhu’l-Ğayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türâs, 1420/1999.
• Fîrûzâbâdî, Mecduddîn Muhammed b. Ya’kûb. el-Kâmûsu’l-Muhît. thk. Enes Muhammed es-Sânî, Zekeriyya Câbir Ahmed. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1429/2008.
• Gazzâlî, Ebû Hamîd. İhyâü Ulûmi’d-Dîn. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ts.
• Gazzâlî, Ebû Hamîd. Abidler Yolu. çev. Yaman Arıkan. İstanbul: Yaylacık Matbaası, 1968.
• Gezgin, Ali Galip. “Kur’an Meallerinde Takvâ Kelimesinin Türkçe’ye Çeviri Sorunu”. İnsan Bilimleri Araştırmaları 7/14 (2005). 199-218.
• Güleç, Hasan. “Takvâ -I-”. Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi 13/3 (Mayıs-Haziran 1974). 144-152.
• Güleç, Hasan. “Takvâ -II-”. Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi 13/4 (Temmuz-Ağustos 1974). 223-225.
• Günaltay, Şemsettin “İslamdan Önce Araplar Arasında Kadının Durumu, Aile ve Türlü Nikâh Şekiller”, TTK Belleten 15/60 (1951), 691-708.
• Heyet. Kur’an Yolu Meâli. Ankara: Türkiye Diyanet İşleri Başkanlığı, 8. Baskı, 2020.
• Heyet. Hadislerle İslâm. 7 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 4.Basım, 2020.
• Izutsu, Toshihiko. Kur’ân’da Allah ve İnsân. çev. Süleymen Ateş. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1975.
• İbn Battâl, Ebü’l-Hasen Alî b. Halef b. Abdilmelik b. Battâl.el-Kurtubî. Şerhu Sahîhi’l-Buhârî li-İbni Battâl. thk. Ebu Temîm Yâsir b. İbrâhim. 10 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1423/2003.
• İbn Fâris, Ahmed b. Zekeriyâ. Mu’cemu Mekâyîsi’l-Luga. thk. Abdusselâm Muhammed Hârûn. 6 Cilt. Kahire: Dâru’l-Fikr, 1399/1979.
• İbn Hacer, Ahmed b. Alî b. Hacer el-Askalânî. Fethu’l-Bârî bi Şerhi Sahîhi’l-Buhârî. thk. Abdulazîz b. Abdullah b. Bâz, Muhammed Fuad Abdulbâkî, Muhibbu’d-Dîn el-Hatîb. 14 Cilt. Kahire: el-Mektebetü’s-Selefiyye, 1389/1960. İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim b. Kuteybe ed-Dîneverî. eş-Şi’r ve’ş-Şuarâ. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1423/2002.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî. Sünenü İbn Mâce. thk. Şuayb el-Arnaût vd. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Risaleti’l-Alemiyye,1430/2009.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fadl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-Arab. thk. Abdullah Ali el-Kebîr. 6 Cilt. Kahire: Dâru’l-Meârif, 1399/1979.
• İbn Receb el-Hanbelî. Câmiu’l-Ulum ve’l-Hikem. thk. Muhammed el-Ahmedî Ebu’n-Nûr. 3 Cilt. Kahire: Dâru’s-Selâm, 1424/2004.
• İbn Side, Ebü’l-Hasen Ali b. İsmail. el-Muhassas. thk. Halil İbrahim Ceffâl. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1417/1996.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân. Zâdü’l-Mesîr fî ilmi’t-Tefsîr. thk. Abdurrazzâk el-Mehdî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1422/2001.
• İyibilgin, Orhan. “Müslüman Şahsiyetinin Korunmasında Takvâ Kavramı”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/25 (2024/1). 172-193.
• Karahan, Gökhan. Nu’mân b. Beşir’in Hayatı ve Rivayetlerinin Değerlendirilmesi. Karaman: Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Mâlik b. Enes el-Muvatta’. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türâsi’l-Arabî 1406/1985.
• Mâzerî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Ömer. el-Mu’lim bi Fevâidi Müslim. thk. Muhammed el-Şâzelî en-Nüfeyr, by.: Dâru’t-Tûnusiyye li’l-Neşri. 1408/1988.
• Muhammed b. Abdülhâdî es-Sindî. Hâşiyetü’s-Sindî alâ Süneni İbni Mâce. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1313/ 1895.
• Muhammed b. Sâlih el-Useymîn, Şerhu Riyâzi’s-Sâlihîn, Riyâd; Dâru’l-Vatan, 1426/2005.
• Münâvî, Zeynüddîn Muhammed Abdürraûf. Feyzu’l-Kadîr Şerhu’l-Câm’i’i’s-Sağîr. 7 Cilt. Kahire: el-Mektebetü’l-Ticariyyeti’l-Kübra, 1357/1937.
• Münâvî. Zeynüddîn Muhammed Abdürraûf. el-İthafatü’s-Seniyye fi’l-Ehadisi’l-Kudsiyye. thk. Abdulkâdir el-Arnaût ve Tâlib Avvâd. Dımeşk: Dâru İbn Kesîr, ts.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiu’s-Sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâki. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Nesâî, Ebû Abdurrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. Sünenü’n-Nesâî. thk. Muhammed Rıdvân ve Muhammed Enes Mustafa el-Hanne. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Risaleti’l-Alemiyye, 1439/2018.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. el-Minhâc Şerhu Sahîhi Müslim b. el-Haccâc. 18 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâu’t-Türâsi’l-Arabî, 1392/1972.
• Öz, Ayşe. Bir Davranış Geliştirme Modeli Olarak İttikâ. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, 2001.
• Rağıb el-Isfahanî. el-Müfredât. thk. Safvân Adnân Dâvûdî. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 1430/2009.
• Remlî, Ahmed b. Hüseyin, Şerhu Süneni Ebî Dâvûd, Kahire: Dâru’l-Felâh, 1437/2016.
• Seyhan, Ahmet Emin. “Teorinin Pratiğe Yansımış Hâli: Hz. Muhammed’in Örnekliği”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 51/2 (Aralık 2023), 136-160.
• Süleymân b. Muhammed el-Luhaymidî. Şerhu Bulûği'l-Merâm bi Tarîkati Suâli ve Cevâbi. by.: y.y., ts. http://www.almotaqeen.net/mak/upload/books/BloogAlmaramKamel710.pdf
• Şirin, Halil. Hadislerde Îmân Ahlâk İlişkisi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
• Tehânevî, Muhammed A‘lâ b. Alî b. Muhammed Hâmid. Keşşâfü Istılâhâti’l-Fünûn ve’l-Ulûm. . Ali Dahrûc. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü Lübnan Nâşirûn, 1417/1996.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. Sünenü’t-Tirmizî. thk. Râid b. Sabrî b. Ebî Alfe. Riyad: Dâru’l-Hadâra, 1436/2014.
• Uludağ, Süleyman. “Takvâ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/484-486. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Yetik, Erhan. “Hz. Muhammed (s.a.v)’in Zühd ve Takvâsı”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7 (1993). 127-136.
• Yıldırım, Ahmet. Tasavvufun Temel Öğretilerinin Hadislerdeki Dayanakları. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.