“BEN BİLİRİM” ADLI YARIŞMA PROGRAMININ SÖZ VARLIĞI ÜZERİNDEKİ ETKİSİNİN İNCELENMESİ

Yıl 2025, Cilt: 4 Sayı: 1, 48 - 83, 15.06.2025

Selahattin Muhammed Ulaş

Öz

Söz varlığının gelişmesi erken yaşlardan itibaren başlamaktadır. Aile ortamı, arkadaş ortamı, kitap okuma alışkanlığı, medya gibi birçok etken süreci doğrudan etkilemektedir. Söz varlığının gelişim evresinde en yaygın kitle iletişim araçlarından biri olan televizyonun etkisi göz ardı edilmemelidir. Televizyon doğru kullanıldığında eğitici bir araç işlevi görebilirken; kalitesiz ve yeterince özen gösterilmeyen programlar dil gelişimini olumsuz etkilemektedir. Televizyon yarışma programları bu bağlamda dilin etkili kullanımı, söz varlığının olumlu bir şekilde gelişimi açısından önemli bir yere sahiptir. Genel kültüre dayalı programlar, bilgi yarışmaları, kelime oyunları izleyicilerin anlam bilgisini pekiştirmesine, yeni kelimeler öğrenmesine ve merak duygusuyla söz varlığını geliştirmesine imkân sağlamaktadır. Bu süreçte program eğlence amacı taşısa da soruların niteliği, sunucunun ve katılımcıların dil kullanımına özen göstermesi gerekmektedir. Çalışmada “Ben Bilirim” televizyon yarışma programının Türkçe söz varlığına üzerine etkisi ele alınmaktadır. Çalışmanın amacı, programda bulunan söz varlığı unsurlarının belirlenmesi ve dil, kültür bağlamında incelenmesidir. Programdan elde edilen ve yazıya geçirilen anlam bilgisi, genel kültür, deyimler, edebiyat atasözleri, mecaz, tabir, söz, benzetme, eğitim, kısaltmalar, eş anlamlı sözcükler, dil bilgisi, doğru yazım, argo, noktalama işaretleri, tekerleme, kişi isimleri ve adları, fıkra, kitap sözleri kategorilerine ayrılmıştır. Araştırma, bu bulgulardan yola çıkarak yarışma programını söz varlığı açısından incelemiş, katkıları ve eksiklikleri ile veriler sunulmuştur. Bulgular 17.06.2024 ve 28. 06.2024 tarihleri arasındaki 10 bölümden elde edilmiştir. 5. sezona ait 226 bölümden art arda 10 bölüm inceleme nesnesi olarak kabul edilmiştir. Yarışma programı, kültürel bağlamda incelenmiş olup kitle iletişim araçlarının önemi ve dil üzerindeki etkisi hakkında analizler gerçekleştirilmiştir. Yarışma programının ilgili bölümleri yazıya geçirilip ardından doküman analizi yapılmıştır. “Ben Bilirim” programının 10 bölümünde sıklıkla tekrar eden kategoriler tespit edilmiş, bu kategorilerin Türkçe eğitimini destekleyecek nitelikte olduğu tespit edilmiştir. Alper Ateş’in sunuculuğunu yaptığı “Ben Bilirim” televizyon yarışma programının Türkçe söz varlığına olumlu etki yarattığı kanısına ulaşılmıştır. Kitle iletişim araçlarının dil zenginliğinin artırması ve izleyiciye farkındalık kazandırması açısından önemi belirtilmektedir. Televizyon programlarının sadece bir eğlence aracı olarak değil, toplumu bilinçlendirme, eğitsel ve kültürel farkındalık açılarından da değerlendirilmesi ve buna bağlı olarak ciddiyetle yaklaşılması önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Ben bilirim , söz varlığı , sözcük , yarışma programı , televizyon

Kaynakça

• Akarsu, B. (1998). Wilhelm Von Humboldt’a dil-kültür bağlantısı. İnkılap.
• Aksan, D. (1999). Anlambilim. Engin.
• Aksan, D. (2015). Türkçenin sözvarlığı (1. baskı). Bilgi.
• Akşehirlioğlu, M. (2023). Televizyon dizilerinde yabancı kelime ve dil bilgisi ögelerinin kullanımı. Dil Araştırmaları, 17(32), 239-256.
• Alkayış, M. F. (2023). Bilgi yarışmalarının belirleyici unsurlarından biri olarak bitki adları: “Ben Bilirim” örneği. MTÜ Sosyal ve Beşerî Bilimler Dergisi, 3(1), 284-289.
• Alyılmaz, C. (1996). Köktürk yazıtları ve Köktürk yazıtlarında atlar. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (4), 155-163.
• Alyılmaz, C. (1997). Teknoloji ve dil. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (8), 33-36.
• Alyılmaz, C. (2016). “Gobu”stan’ın gizemi (Kıpçaklara giden yol). Bitlis Eren Üniversitesi.
• Alyılmaz, C. (2022) Eski Türkler yabancı dil biliyorlar mıydı? Bezgek Yabancılara Türkçe Öğretimi Dergisi, 2(1), 1-31.
• Alyılmaz, C. (2003). Türk Tengri dini edebî çevresi (Orhun Türkçesi dönemi). Türk Dünyası Ortak Edebiyatı Türk Dünyası Edebiyat Tarihi, 4, 1-24.
• Arslan, K., & Bay, Y. (2023). İlkokul Türkçe ders kitaplarının söz varlığı bakımından incelenmesi. Turkish Journal of Primary Education, 8(1), 14-27.
• Atasaral, G. D. (2019). Televizyon ekranlarından mobil uygulamalara yarışma programları: “Hadi” bilgi yarışması üzerine bir inceleme. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Doğuş Üniversitesi.
• Ateş, K. (2010). Öğretemediğimiz Türkçe (5. baskı, s. 23). İmge. Baş, B. (2010). Söz varlığının oluşumu ve gelişiminde çocuk edebiyatının rolü. Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi,(27), 137-159.
• Bayramoğlu, Ö. F. (2019). Küreselleşme ve Türk televizyonlarına uyarlanan yarışma programları. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ordu Üniversitesi.
• Ben Bilirim. 360 TV. https://www.tv360.com.tr/yasam/ben-bilirim--717
• Cemiloğlu-Altunay, M. (2009). Televizyon program türlerinde melezleşmenin yarışma programları bağlamında incelenmesi: Var mısın yok musun? [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Anadolu Üniversitesi.
• Ceviz, G. (2022). Yabancı dil olarak Türkçe öğrenen bireyler için bir dil öğretim materyali olarak masal ve bir metin uyarlama çalışması: Anadolu masalları. [Yayımlanmış yüksek lisans tezi]. Gaziantep Üniversitesi.
• Çalgüner-Kılınç, E. (2023). Bir medya gösterisi olarak bilgi yarışmaları: “Kim Milyoner Olmak İster” programı örneği. İnönü Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi (İNİF E-Dergi), 8(2), 10-31.