Türkiye’de Cepten Yapılan Sağlık Harcamaları ile Kamu Sağlık Harcamalarının Ölüm Oranları Üzerine Etkileri: Bölgesel Analiz

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 1, 73 - 87, 30.04.2023

Özgü Evirgen

Öz

Amaç: Çalışmada, cepten yapılan sağlık harcamaları ile kamu sağlık harcamalarının beş yaş altı çocuk ve bebek ölüm hızları üzerindeki farklılaşan etkilerinin araştırılması amaçlanmaktadır.
Gereç ve Yöntem: 2009-2019 dönemini kapsayan on yıllık veri seti Türkiye'de 26 bölgeyi içermektedir. Çalışmada, sağlık durumu veya sağlık çıktısının küresel kullanımı olan beş yaş altı çocuk ve bebek ölüm hızlarının belirleyicilerini açıklamak için log olabilirlik özellikli sabit etkili panel veri modeli kullanılmıştır.
Bulgular: Beş yaş altı çocuk ölüm hızı ile kadınlarda ortaöğretim tamamlama oranı, kentleşme oranı, tıbbi bakım arzı ve kişi başına düşen gayrisafi yurt içi hasıla (GSYH) arasında beklenen negatif ilişki istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (p<0,001). Çalışmada, cepten yapılan sağlık harcamasındaki yüzde 1’lik artışın, beş yaş altı çocuk ölüm hızını yüzde 0,09 azalttığı; kamu sağlık harcamalarındaki yüzde 1’lik artışın, beş yaş altı çocuk ölüm hızını yüzde 0,20 azalttığı saptanmıştır. Bebek ölüm hızının bağımlı değişken olduğu diğer modelde ise, kişi başına düşen GSYH dışındaki tüm açıklayıcı değişkenler istatistiksel olarak anlamlı ve beklenen işaretlere sahiptir (p<0,001). Söz konusu modele göre, cepten yapılan sağlık harcamalarındaki yüzde 1'lik artış bebek ölüm hızını yüzde 0,11 azaltırken, kamu sağlık harcamalarındaki yüzde 1'lik artış bebek ölüm hızını yüzde 0,32 azaltmaktadır.
Sonuç: Kamu sağlık harcamalarının cepten yapılan sağlık harcamalarına göre, beş yas altı çocuk ve bebek ölüm hızlarını azaltmakta daha etkin olduğu saptanmıştır. Bölgelerde yeterli sağlık hizmet arzının olması, diğer bir deyişle, bölgede yeterli sayıda hekimin bulunması beş yaş altı ve bebek ölümlerinin azaltılmasında en etkin yol olarak saptanmıştır. Politika yapıcılar açısından çocuk ve bebek ölüm hızlarının düşürülmesinde harcama türlerinin etkinliğinin rolü dikkate alınarak etkin ve hedefe yönelik harcamalar yapılması önem arz etmektedir. Ayrıca, bu çalışma ile kamu sağlık harcamalarının, Türkiye'de hanehalklarında yoksulluğa ve gelir eşitsizliğine neden olan cepten yapılan sağlık harcamalarından daha etkin ve verimli olduğu ampirik olarak belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Cepten yapılan sağlık harcaması, kamu sağlık harcaması, sağlık çıktısı

Kaynakça

• Akinkugbe, O. ve Mohanoe, M. (2009). Public health expenditure as a determinant of health status in Lesotho. Soc. Work Public Health. 24 (1-2), 131-147. doi: 10.1080/19371910802569716. PMID: 19229779.
• Anyanwu, J.C. ve Erhijakpor, A.E.O. (2007). Health expenditures and health outcomes in Africa. African Development Bank Economic Research Working Paper Series, No 91.
• Bai, J. ve Ng, S. (2002). Determining the number of factors in approximate factor models. Econometrica, 70(1), 191-221.
• Bai, J. ve Ng, S. (2004). A PANIC attack on unit roots and cointegration. Econometrica, 72(4), 1127-1177.
• Berger, M. C. ve Messer, J. (2002). Public financing of health expenditures, insurance, and health outcomes. Applied Economics, 34(17), 2105-2113, DOI: 10.1080/00036840210135665.
• Bokhari, F.A., Gai, Y., ve Gottret, P. (2007). Government health expenditures and health outcomes. Health Economics, 16(3), 257-73. doi: 10.1002/hec.1157. PMID: 17001737.
• Breusch, T. ve Pagan, A. (1980). The Lagrange multiplier test and its applications to model specification in econometrics. Review of Economic Studies, 47 (1), 239-253.
• Brown S., Hole, A.R. ve Kılıç, D. (2014). Out-of-pocket health care expenditure in Turkey: Analysis of the 2003–2008 Household Budget Surveys. Economic Modelling, 41 (2014) 211–218.
• Dhrifi, A. (2018). Health-care expenditures, economic growth and infant mortality: evidence from developed and developing countries. CEPAL Review No: 125.
• Filmer, D. ve Pritchett, L. (1997). Child mortality and public spending on health: how much does money matter. World Bank Policy Research Working Paper No: 1864.
• Gupta, S., Verhoeven, M., ve Tiogson, E. (2001), Public spending on health care and the poor. IMF Working Paper.
• Issa, H. ve Ouattara, B. (2012). The effect of private and public health on infant mortality rates: does the level of development matters? Damascus Univ. Journal Vol, 28, 1.
• Kim, K. ve Moody, P.M. (1992). More resources, better health? A cross-national perspective. Soc. Sci. Med. 34 (8), 837-42. doi: 10.1016/0277-9536(92)90253-m. PMID: 1604375.
• Kiross, G.T., Chojenta, C. ve Barker, D. (2020). The effects of health expenditure on infant mortality in sub-Saharan Africa: evidence from panel data analysis. Health Econ. Rev, 10, 5. https://doi.org/10.1186/s13561-020-00262-3.
• Nixon, J. ve Ulmann, P. (2006). The relationship between health care expenditure and health outcomes. evidence and caveats for a causal link. Eur. J. Health Econ, 7(1):7-18. doi: 10.1007/s10198-005-0336-8.
• Owusu, P.A., Sarkodie, S.A. ve Pedersen, P.A. (2021). Relationship between mortality and health care expenditure: sustainable assessment of healthcare system. PLoS ONE, 16(2): e0247413.
• Rahman, M.M., Khanam, R. ve Rahman, M. (2018). Health care expenditure and health outcome nexus: new evidence from the SAARC-ASEAN region. Global Health, 14, 113. https://doi.org/10.1186/s12992-018-0430-1.
• Paxson, C. ve Schady, N. (2005). Child health and economic crisis in Peru. World Bank Econ. Rev, 19(2), 203–23.
• The World Bank, (2018). Turkish health transformation program and beyond. Results Briefs, https://www.worldbank.org/en/results/2018/04/02/turkish-health-transformation-program-and-beyond
• The World Bank, (2021). World Development Indicators https://databank.worldbank.org/source/world-development-indicators
• Wang, L. (2002). Health outcomes in poor countries and policy options: empirical findings from demographic and health surveys. World Bank Policy Research Working Paper No: 2831.
• Zakir, M. ve Wunnava, P. V. (1999). Factors affecting infant mortality rates: evidence from cross-sectional data. Applied Economics Letters, 6, 271-273, DOI: 10.1080/135048599353203.