BibTex RIS Kaynak Göster

MELAYÊ CİZÎRÎ VE TASAVVUFÎ KÜRT EDEBİYATININ GELİŞİM DÖNEMİ

Yıl 2015, Cilt: 1 Sayı: 2, 48 - 66, 31.10.2015

Öz

Melayê Cizîrî, Tasavvufî Kürt Edebiyatının öncü simaları arasında ilk sırada
yer alır. Cizîrî’nin günümüze ulaşan tasavvufî Dîvân’ı, Kürtçe yazılmış edebî
eserler içinde müstesna bir yere sahiptir. Melayê Cizîrî’nin hayatının son kırk
yılını yaşadığı 17. yüzyıl, Anadolu’da Feqiyê Teyrân ve Ahmedê Xânî, Irak’ta Baba
Resûl Berzencî ve Şemsüddin Ahlâtî, İran’da ise Şihabüddin Şâzilî gibi önemli
mutasavvıfların yetiştiği bir dönemdir. Bu dönemde bir taraftan Kürtler arasında
çeşitli tarikatlar yayılırken, diğer taraftan ilmî ve tasavvufî eserler Kürtçe olarak
kaleme alınmaya başlanmıştır.
Melayê Cizîrî’nin Dîvân’ı, tasavvufî Kürt edebiyatını Anadolu’da ve dışında
yaşayan Kürtler arasında daha belirgin ve etkin bir konuma getirmiştir. Bu eser
edebiyat alanında Farsça’nın Kürtler arasındaki tartışmasız konumunu ciddi
bir şekilde sarsmış ve Kürtçe olarak da edebî eserlerin verilebileceğini ispat etmiştir.
Melayê Cizîrî’nin ardından Kürtçe edebî eserlerin nitelik ve niceliğinde
görülen artış ve olumlu değişim, toplumsal yaşama da yansımıştır. Bu yönüyle
bakıldığında Melâyê Cizîrî’nin, tasavvufî Kürt edebiyatının gelişiminde önemli bir
dönüm noktası olduğu kolaylıkla anlaşılmaktadır. Bu çalışmada Melayê Cizîrî’nin
başlatmış olduğu tasavvufî Kürt edebiyatı ve gelişimi ele alınacaktır.

Kaynakça

  • Adak, Abdurrahman, Destpêka Edebiyata Kurdî ya Klasik, Nûbihar Yayınları, İstanbul 2013.
  • Alkış, Abdurrahim, Melayê Cızîrî’nin Dîvânında Tasavvufî Mazmunlar, Nûbihar Yayınları, İstanbul 2014.
  • Amedî, Sadık Bahaeddin, Hozanvânêt Kurd, Matbaatü’l-mecma’i’l-ilmiyyi’l- Irakî, Bağdat 1980.
  • Azzâvî, Abbas, “Hulefâu Mevlânâ Hâlid”, Mecelletü’l-mecma’i’l-‘ilmiyyi’l- Kürdî, Bağdat 1974, c. 2, sayı. 2.
  • Baba Tahir Uryan, Dubeytî, çev. Sabah Kara, Nûbihar Yayınları, İstanbul 2010.
  • Bağdadî, Mevlânâ Hâlid, Dîvân, tercüme ve şerh: Abdulcebbar Kavak, Semerkand Yayınları, İstanbul 2013.
  • Bervârî, Muhammed Zeki, el-Kurd ve’d-devletu’l-Osmâniyye, Dâru’z-Zaman, Dimaşk 2009.
  • Bırifkani, Mahmut, Birîfkan Seyyidleri, Ankara: Poyraz Ofset, 2011.
  • Birîfkanî, Şeyh Nureddîn, Zibanê Kurdî Dîwana Şêx Nureddînê Birîfkanî, der: Zahid Birîfkanî, Ârâs Yayınları, Hevler 2002.
  • Bitlisî, Şerefhan, Şerefnâme fî târîhi’d-düvel ve’l-imârâti’l-Kürdiyye, çev. Muhammed Ali Avnî, tah. Yahya el-Haşşâb, Dâru’z-zaman, Dimaşk 2006.
  • Bruinessen, The Naqshbandi Order in 17th Century Kurdistan, (Naqshbandis içinde), İstanbul 1990.
  • _________, Ağa, Şeyh, Devlet, (çev. Banu Yalkut), İletişim Yayınları, İstanbul 1992.
  • _________, Kürdistan Üzerine Yazılar, (çev. Komisyon), İletişim Yayınları, İstanbul 1993
  • el-Cezerî, Abdusselam, Şerhu dîvani’ş-şeyhi’l-Cezerî, (Düzenleme ve yorum: Tahsin İbrahim Duskî), Sipîrez Yayınları, Duhok 2004.
  • el-Cezerî, Ahmed, Dîvânu’ş-şeyh Cezerî, (m.y),(y.y),(t.y).
  • Cizîrî, Seyyid Kadrî, Dîwana Seyid Qedrî Cizîrî, haz: Tehsin İbrahim Dûskî, Çapxaneya Xanî, Duhok 2009.
  • Doğan, Cabir, “XVI. Yüzyıl Osmanlı İdari Yapısı Altında Kürt Emirlikleri ve Statüleri”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2011/23.
  • Doru, Nesim, Melayê Cizîrî Felsefî ve Tasavvufî Görüşleri, Nûbihar Yayınları, İstanbul 2012.
  • Epözdemir, Şakir, Medreseyên Kurdıstanê, Nûbihar Yayınları, İstanbul 2015.
  • Evliya Çelebi, Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Üçdal Neşriyat, İstanbul 1985.
  • Gülsüme Cemil Abdulvahid, Kurdistan fî ahdi’s-Sâsâniyyîn, Matbaatu Vizâreti’t-Terbiye, Hevler 2007, s. 49-50.
  • Gündüz, İrfan, Osmanlılarda Devlet -Tekke Münasebetleri, Seha Neşriyat, (yy), (ts.).
  • Haznedar, Ma’ruf, Mêjûyê Edebê Kurdî, Çaphane-i Ârâs, Hevler 2010.
  • Hoşnav, Hakîm Ahmed, el-Kurd ve bilâduhum inde’l-buldâniyyîn ve’r- rehhâleti’l-muslimîn, Dâru’z-Zaman, Dimaşk 2009.
  • Karadağî, Muhammed Ali, İhyâu t’ar’îhi’l-‘ulemâi’l-Ekrâd min hilâli mahtûtâtihim, Çaphâne-i Ârâs, Hevler 2007.
  • _________, Devru’l-Umerâi’l-Babaniyyîn fî hidmeti’s-sekâfeti’l-islamiyye min hilâli bekâyâ mektebetihim, Hezarmird, Sayı: 24, 2004.
  • Kavak, Abdulcebbar, “Mevlânâ Hâlid-i Bağdadî ve Akîde-i Îman Adlı Eseri”, BÜİFD, Bingöl 2013, C. I, Sayı: 2, s. 157-171.
  • __________, “Melayê Cizîrî’nin Dîvân Şerhleri Arasında el-İkdu’l-Cevherî fî Şerhi Dîvani’ş-Şeyhi’l-Cezerî Adlı Eser”, Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi/BÜİFD, Bingöl 2013, C. I, Sayı: 1, ss. 53-67.
  • Komisyon, el-A’mâlu’l-kâmile li’ş-şeyh Maruf el-Berzencî el-Kürdî, (thk. Baba Ali b. Şeyh Ömer Karadağî-Mahmûd Ahmed Muhammed-Muhammed Ömer Karadağî), Matbaatu’l-‘ânî, Bağdat 1984.
  • Kurdo, Qanate, Tarîxa Edebyeta Kurdî, Öz-Ge Yayınları, Ankara 1992.
  • el-Mâî, Enver, el-Ekrâd fî Behdînân, Matbaatu Hâwâr, Duhok 2011.
  • Mikâîl, Nayif Tahir, eş-Şeyh el-Cezerî nehcuhu ve akîdetuhu min hilâli Dîvânihi’ş-şi’riyyi, Sipîrêz Yayınları, Duhok 2005.
  • Peçevî İbrahim Efendi, Peçevî Tarihi, (haz. Bekir Sıtkı Baykal), Kültür Bakanlığı Yayınları, Özkan Matbaacılık, Ankara 1999.
  • Raûf, İmad Abdüsselam, el-Mu’cemu’t-târîhî li İmâreti Behdînân, Matbaatu Hacı Hâşim, Erbil 2011.
  • Sadınî, M. Xalıd, Feqiyê Teyran, Nûbihar Yayınları, İstanbul 2000.
  • Sağniç, Feqî Hüseyin, Dîroka Wêjeya Kurdî,Weşanên Entîtuya Kurdî ya Stenbolê, Stenbol 1992.
  • es-Selefî- ed-Dûskî, Hamdi Abdülmecid, Tahsin İbrahim, Mu’cemu’ş-Şu’arâi’l- Kurd, Dâru Sipîrêz, Duhok 2008.
  • Tenik, Ali, “Kürtlerde Tasavvuf ve Tarikatlar”, Kürtler Toplum ve Din, Editörler: Adnan Demircan, Celil Abuzar, Metin Bozan, Nida Yayıncılık, İstanbul 2015.
  • Tûdâr, Abdussamed, Nûru’l-Envâr der Silsile-i Âl-i Athâr, İntişârâtu Hüseynî, Tahran 1369.
  • Turan, Abdulbaki, Melayê Cızîrî Divanı ve Şerhi, Nûbihar Yayınları, İstanbul 2010.
  • Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2011.
  • Yasmî, Gulam Mîrza Reşîd, Kurd, Çaphâne-i Nakş-i Cihân, Tahran 1369.
  • Yılmaz, Necdet, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf, OSAV Vakfı Yayınları, İstanbul 2001.
  • Zeki Bek, Mehmed Emin, Meşâhîru’l-Kurd ve Kurdistan, (çev. Seyyide Kerimete), (haz. Muhammed Ali Avnî), Dâru’z-Zaman 2006.
  • ez-Zivingî, Molla Ahmed, el-İkdu’l-cevherî fi şerhi divani’ş-şeyhi’l-Cezerî (Giriş Bölümü), Matbaatu Rafideyn, Kamışlı 1958.
Yıl 2015, Cilt: 1 Sayı: 2, 48 - 66, 31.10.2015

Öz

Kaynakça

  • Adak, Abdurrahman, Destpêka Edebiyata Kurdî ya Klasik, Nûbihar Yayınları, İstanbul 2013.
  • Alkış, Abdurrahim, Melayê Cızîrî’nin Dîvânında Tasavvufî Mazmunlar, Nûbihar Yayınları, İstanbul 2014.
  • Amedî, Sadık Bahaeddin, Hozanvânêt Kurd, Matbaatü’l-mecma’i’l-ilmiyyi’l- Irakî, Bağdat 1980.
  • Azzâvî, Abbas, “Hulefâu Mevlânâ Hâlid”, Mecelletü’l-mecma’i’l-‘ilmiyyi’l- Kürdî, Bağdat 1974, c. 2, sayı. 2.
  • Baba Tahir Uryan, Dubeytî, çev. Sabah Kara, Nûbihar Yayınları, İstanbul 2010.
  • Bağdadî, Mevlânâ Hâlid, Dîvân, tercüme ve şerh: Abdulcebbar Kavak, Semerkand Yayınları, İstanbul 2013.
  • Bervârî, Muhammed Zeki, el-Kurd ve’d-devletu’l-Osmâniyye, Dâru’z-Zaman, Dimaşk 2009.
  • Bırifkani, Mahmut, Birîfkan Seyyidleri, Ankara: Poyraz Ofset, 2011.
  • Birîfkanî, Şeyh Nureddîn, Zibanê Kurdî Dîwana Şêx Nureddînê Birîfkanî, der: Zahid Birîfkanî, Ârâs Yayınları, Hevler 2002.
  • Bitlisî, Şerefhan, Şerefnâme fî târîhi’d-düvel ve’l-imârâti’l-Kürdiyye, çev. Muhammed Ali Avnî, tah. Yahya el-Haşşâb, Dâru’z-zaman, Dimaşk 2006.
  • Bruinessen, The Naqshbandi Order in 17th Century Kurdistan, (Naqshbandis içinde), İstanbul 1990.
  • _________, Ağa, Şeyh, Devlet, (çev. Banu Yalkut), İletişim Yayınları, İstanbul 1992.
  • _________, Kürdistan Üzerine Yazılar, (çev. Komisyon), İletişim Yayınları, İstanbul 1993
  • el-Cezerî, Abdusselam, Şerhu dîvani’ş-şeyhi’l-Cezerî, (Düzenleme ve yorum: Tahsin İbrahim Duskî), Sipîrez Yayınları, Duhok 2004.
  • el-Cezerî, Ahmed, Dîvânu’ş-şeyh Cezerî, (m.y),(y.y),(t.y).
  • Cizîrî, Seyyid Kadrî, Dîwana Seyid Qedrî Cizîrî, haz: Tehsin İbrahim Dûskî, Çapxaneya Xanî, Duhok 2009.
  • Doğan, Cabir, “XVI. Yüzyıl Osmanlı İdari Yapısı Altında Kürt Emirlikleri ve Statüleri”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2011/23.
  • Doru, Nesim, Melayê Cizîrî Felsefî ve Tasavvufî Görüşleri, Nûbihar Yayınları, İstanbul 2012.
  • Epözdemir, Şakir, Medreseyên Kurdıstanê, Nûbihar Yayınları, İstanbul 2015.
  • Evliya Çelebi, Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Üçdal Neşriyat, İstanbul 1985.
  • Gülsüme Cemil Abdulvahid, Kurdistan fî ahdi’s-Sâsâniyyîn, Matbaatu Vizâreti’t-Terbiye, Hevler 2007, s. 49-50.
  • Gündüz, İrfan, Osmanlılarda Devlet -Tekke Münasebetleri, Seha Neşriyat, (yy), (ts.).
  • Haznedar, Ma’ruf, Mêjûyê Edebê Kurdî, Çaphane-i Ârâs, Hevler 2010.
  • Hoşnav, Hakîm Ahmed, el-Kurd ve bilâduhum inde’l-buldâniyyîn ve’r- rehhâleti’l-muslimîn, Dâru’z-Zaman, Dimaşk 2009.
  • Karadağî, Muhammed Ali, İhyâu t’ar’îhi’l-‘ulemâi’l-Ekrâd min hilâli mahtûtâtihim, Çaphâne-i Ârâs, Hevler 2007.
  • _________, Devru’l-Umerâi’l-Babaniyyîn fî hidmeti’s-sekâfeti’l-islamiyye min hilâli bekâyâ mektebetihim, Hezarmird, Sayı: 24, 2004.
  • Kavak, Abdulcebbar, “Mevlânâ Hâlid-i Bağdadî ve Akîde-i Îman Adlı Eseri”, BÜİFD, Bingöl 2013, C. I, Sayı: 2, s. 157-171.
  • __________, “Melayê Cizîrî’nin Dîvân Şerhleri Arasında el-İkdu’l-Cevherî fî Şerhi Dîvani’ş-Şeyhi’l-Cezerî Adlı Eser”, Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi/BÜİFD, Bingöl 2013, C. I, Sayı: 1, ss. 53-67.
  • Komisyon, el-A’mâlu’l-kâmile li’ş-şeyh Maruf el-Berzencî el-Kürdî, (thk. Baba Ali b. Şeyh Ömer Karadağî-Mahmûd Ahmed Muhammed-Muhammed Ömer Karadağî), Matbaatu’l-‘ânî, Bağdat 1984.
  • Kurdo, Qanate, Tarîxa Edebyeta Kurdî, Öz-Ge Yayınları, Ankara 1992.
  • el-Mâî, Enver, el-Ekrâd fî Behdînân, Matbaatu Hâwâr, Duhok 2011.
  • Mikâîl, Nayif Tahir, eş-Şeyh el-Cezerî nehcuhu ve akîdetuhu min hilâli Dîvânihi’ş-şi’riyyi, Sipîrêz Yayınları, Duhok 2005.
  • Peçevî İbrahim Efendi, Peçevî Tarihi, (haz. Bekir Sıtkı Baykal), Kültür Bakanlığı Yayınları, Özkan Matbaacılık, Ankara 1999.
  • Raûf, İmad Abdüsselam, el-Mu’cemu’t-târîhî li İmâreti Behdînân, Matbaatu Hacı Hâşim, Erbil 2011.
  • Sadınî, M. Xalıd, Feqiyê Teyran, Nûbihar Yayınları, İstanbul 2000.
  • Sağniç, Feqî Hüseyin, Dîroka Wêjeya Kurdî,Weşanên Entîtuya Kurdî ya Stenbolê, Stenbol 1992.
  • es-Selefî- ed-Dûskî, Hamdi Abdülmecid, Tahsin İbrahim, Mu’cemu’ş-Şu’arâi’l- Kurd, Dâru Sipîrêz, Duhok 2008.
  • Tenik, Ali, “Kürtlerde Tasavvuf ve Tarikatlar”, Kürtler Toplum ve Din, Editörler: Adnan Demircan, Celil Abuzar, Metin Bozan, Nida Yayıncılık, İstanbul 2015.
  • Tûdâr, Abdussamed, Nûru’l-Envâr der Silsile-i Âl-i Athâr, İntişârâtu Hüseynî, Tahran 1369.
  • Turan, Abdulbaki, Melayê Cızîrî Divanı ve Şerhi, Nûbihar Yayınları, İstanbul 2010.
  • Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2011.
  • Yasmî, Gulam Mîrza Reşîd, Kurd, Çaphâne-i Nakş-i Cihân, Tahran 1369.
  • Yılmaz, Necdet, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf, OSAV Vakfı Yayınları, İstanbul 2001.
  • Zeki Bek, Mehmed Emin, Meşâhîru’l-Kurd ve Kurdistan, (çev. Seyyide Kerimete), (haz. Muhammed Ali Avnî), Dâru’z-Zaman 2006.
  • ez-Zivingî, Molla Ahmed, el-İkdu’l-cevherî fi şerhi divani’ş-şeyhi’l-Cezerî (Giriş Bölümü), Matbaatu Rafideyn, Kamışlı 1958.
Toplam 45 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Tr
Bölüm Makaleler
Yazarlar

Abdulcebbar Kavak Bu kişi benim

Yayımlanma Tarihi 31 Ekim 2015
Yayımlandığı Sayı Yıl 2015 Cilt: 1 Sayı: 2

Kaynak Göster

APA Kavak, A. (2015). MELAYÊ CİZÎRÎ VE TASAVVUFÎ KÜRT EDEBİYATININ GELİŞİM DÖNEMİ. Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi, 1(2), 48-66.
AMA Kavak A. MELAYÊ CİZÎRÎ VE TASAVVUFÎ KÜRT EDEBİYATININ GELİŞİM DÖNEMİ. BUYDED. Ekim 2015;1(2):48-66.
Chicago Kavak, Abdulcebbar. “MELAYÊ CİZÎRÎ VE TASAVVUFÎ KÜRT EDEBİYATININ GELİŞİM DÖNEMİ”. Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi 1, sy. 2 (Ekim 2015): 48-66.
EndNote Kavak A (01 Ekim 2015) MELAYÊ CİZÎRÎ VE TASAVVUFÎ KÜRT EDEBİYATININ GELİŞİM DÖNEMİ. Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi 1 2 48–66.
IEEE A. Kavak, “MELAYÊ CİZÎRÎ VE TASAVVUFÎ KÜRT EDEBİYATININ GELİŞİM DÖNEMİ”, BUYDED, c. 1, sy. 2, ss. 48–66, 2015.
ISNAD Kavak, Abdulcebbar. “MELAYÊ CİZÎRÎ VE TASAVVUFÎ KÜRT EDEBİYATININ GELİŞİM DÖNEMİ”. Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi 1/2 (Ekim 2015), 48-66.
JAMA Kavak A. MELAYÊ CİZÎRÎ VE TASAVVUFÎ KÜRT EDEBİYATININ GELİŞİM DÖNEMİ. BUYDED. 2015;1:48–66.
MLA Kavak, Abdulcebbar. “MELAYÊ CİZÎRÎ VE TASAVVUFÎ KÜRT EDEBİYATININ GELİŞİM DÖNEMİ”. Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi, c. 1, sy. 2, 2015, ss. 48-66.
Vancouver Kavak A. MELAYÊ CİZÎRÎ VE TASAVVUFÎ KÜRT EDEBİYATININ GELİŞİM DÖNEMİ. BUYDED. 2015;1(2):48-66.