Ortak Atasözlerinin Hikâyeleri: Farsî-Kurmancî-Zazakî-5

Yıl 2018, Cilt: 4 Sayı: 7, 9 - 50, 30.06.2018

Hasan Çiftci

Öz

Bu makale karşılaştırmalı halk edebiyatıyla ilgilidir. Ortadoğu’nun eski halklarının dillerinden Farsça, Kurmancî ve Zazaki’de ortak atasözlerinin hikâyelerini ve kaynaklarını konu edinmektedir. Yer yer atasözleriyle ortak olan Arapça ve Türkçe atasözlerine de yer verilecektir. Atasözleri halkların tarihi süreçte şekillenen yaşam biçimini, adet ve geleneklerini ifade eden yasalar hükmündedir. Atasözleri yüzyılların geçmesiyle şekillenir ve toplumun ahlâkî, dinî ve dünyevî değerlerini ifade ederler. Toplumun tarihsel kültürünü kuşaktan kuşağa aktarırlar. Bazı kadın tiplerinin hilesi/şerri (fendê/şerrê jinan; weyin/ şer cinîyân) ile ilgili olan bu makale ve aynı konuyla ilgili seri halde yayımlanacak diğer makaleler adı geçen Müslüman halkların düşünsel, dilsel ve kültürel ortak değerlerine de ışık tutacaktır.

Anahtar Kelimeler

Atasözlerinin hikâyeleri, kadının fendi, ortak atasözleri, Farsça, Kurmancî, zazakî

Kaynakça

• Aksoy, Ömer Asım, Atasözleri ve Deyimler Sözlügü, I-II, İnkılâp İstanbul 1988.
• Albayrak, Nurettin, Türkiye Türkçesinde Atasözleri, Kapı Yayınları, İstanbul 2009.
• Avfî, Muhammed Sedîduddîn, Cevâmi’u’l-hikâyât ve Levâmi’u’r-rivâyât, (nşr. Cafer Şi’âr), Tahran 1370 hş.
• Azîmî, Muhendîs Sâdıq, Ferheng-i Bîst Hezâr Mesel û hikmet û Istılâh, Tahran 1382 hş.
• Bingöl, Abdulkadir, Gotinên Pêşiyan û Biwej, Weşanên Na, İzmir 2014.
• Büyük Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu (http://www.tdk.gov.tr/index. php?option=com_bts&view=bts&kategori1=veritbn&kelimesec=154854)
• Dêrşewî, Mele Mehmûd, Miştaxa Çiya Ji Gotinên Pêşîya, (Latinize: Serbest Zaxoyî) Stockholm 1989.
• Deştekî, ‘Omer Şeyxullâh, Pendî Kûrdî: Çîrokekey, Enstîtu-yê Kelepûrî Kurdistân, Hewlêr 2006.
• Dihqân, Behmen, Ferheng-i Câmi’-i Zarbu’l-meselhâ-yi Fârsî, Tahran 1383 hş.
• Dêhxodâ, Ali Ekber, Emsâl u Hikem, I-IV, Emîr Kebîr, 1363 hş.
• __________, Lugatnâme, ilgili madde. (https://www.vajehyab.com)
• Efsânehâ û Qıssehâ: Mecelle-i Elektronîkî-yê Vîstâ, Ferheng û Edeb, Mihr 1389 hş., sayı: 7.
• Ekrem Kerîmzâde Isfahânî-Leyla Verherem, “Tahlîl-ê Dâstânê Mekr-ê Se Zen-ê Mekkâr bâ Qâzî û Şahne û Muhtesîb…”, Tahqîqât-ê Târîxî-İctimâ’î, Pejûhişgâh-ê ‘Ulûm-ê İnsânî, 1395 hş., VI/1, s. 125-146.
• Leyletin ve leyle, Mısır, Bulak 1935.
• Encû-yê Şîrâzî, Seyyid Ebû’l-Qâsim, Qıssehâ-yê Îrânî, Emîr Kebîr, Tahran 1376 hş. Enverî, Hasan (ve diğerleri), Ferheng-i Emsâl-i Sohan, I-II, İntişârât-i Sohan, Tahran 1384 hş.
• Furûzânfer, Bediuzzaman, Ehâdîs û Qıses-ê Mesnevî (nşr. Huseyn Dâvûdî), Emir Kebir Tahran 1381 hş.
• Gerdesorî, Cemal, Serberdey Kordevârî, Hewlêr 2006.
• Hablerudî, Muhammed, Kulliyât-i Câmi’u’t-temsîl, Tahran ts.
• Hazrâ’î, Emîn, Ferhengnâme-ê Emsâl û Ḥikem-ê Îrânî, İntişârât-ê Nuvîd, Sîrâz 1382 hş./2003.
• Hecîyê Cındî, Hikyated Cimeta Kurda VI, Weşanxana Asoxîk, Yêrêvan 2005.
• Hesen, Bîlal, Ji Wêjeya Gel: Pend û Peng, 2008.
• Mevlânâ, Mesnevî, Türkçesi: Adnan Karaismailoğlu, Akçağ, Ankara 2008.
• el-Meydânî, Ebî’l-Fażl b. Ehmed b. Muhammed en-Nîsâbûrî, Mecmau’l-emsâl, I-II (tahkik, Muhammed Muhyuddîn Abdu’l-Hamîd), 1955.
• Mutçalı, Sedar, Arapça-Türkçe Sözlük, Dağarcık, İstanbul 1995.
• Oncu, Mehmet, Gotinên Pêşiyân, Enstîtuya Kurdî, Stenbol 1992.
• Riyâzî, Haşmetullah, Dâstânhâ û Peyâmhâ-yê Mesnevî I, Tahran 1385 hş.
• Rudenko, Margaret, Efsânehâ-yê Kurdî (Farsçaya çeviren: Kerîm Keşâverz), İntişârât-ê Âgâh, Tahran 1352 hş.
• Safevî, Nimetullah, Zehr Der Suxenî, (http://safavi-art.com/wp-content/ uploads/2015/08/final_work1.pdf).
• Seccâdî, Seyyid Abulhamid, Pendê Pêşînân, Hewlêr, 2010.
• Selcan, Zılfi, Qese u Qesê Vırênu Leksikon, Dersim 2013.
• Seydayê Tîrêj, Serpêhatiyên Kurdan (Dâstânhâ-yê Kurdî-yê Kurmâncî), İran/Qum 1393 hş.
• Seyidxan Kuric, Arvûn û Lûy: Sonikî Çoligî, Nûbihar, İstanbul 2014.
• Tîgrîs, Amed, 6762 Gotinên Peşîyan, Weşanên Rewşen, Stockholm 2001.
• Tokmak, A. Naci, Farsça-Türkçe Ortak Deyimler Sözlüğü, İstanbul 1995.
• Veroj, Said: http://www.kovarabir.com/2012/10/seid-veroj-vateye-verenan-yedimiliZazakî/
• Yurtbaşı, Metin, Sınıflandırılmış Türk Atasözleri, Ankara 1994.
• Zahîrî as-Samarqandî, Muhammed b. Ali, Sindbâd-nâme, (nşr. Ahmed Ateş), İstanbul Üniversitesi 1948.
• Zemânî, Kerîm, Şerh-i Câmi‘-i Mesnevi-yi Ma‘nevî, I-VII, İntişârâti Ittılâ‘ât, Tahran 1382 hş.
• Zinar, Zeynelabidîn, Xwençe: Gotinên Pêşiyan, Kilam-Dîlok û Çîrok I, Weşanxana Çanda Kurdî, Stockholm 1989.
• Zûlfiqârî, Hesen, Dâstânhâ-yi Emsâl, İntişârât-i Mâzyâr, Tahran 1385 hş.
• __________, Ferheng-ê Bozorg-ê Żerbu’l-Meselhâ-yê Fârsî, I-II, Tahran 1388 hş.