The Druze of Mount Lebanon Under Ottoman Domination: Administrative and Demographic Structure

Yıl 2024, Cilt: 1 Sayı: 1, 71 - 88, 21.10.2024

Ercan Bolat

Öz

This study examines the families, taxes and population of the Druze living in Mount Lebanon under Ottoman rule in the 19th century, who had a say in the regional administration. Lebanon and its surroundings, which were annexed to Ottoman territory in the 16th century, were divided into various geographical regions over time. There were different districts in Mount Lebanon where the Druze lived with dense or sparse populations. In these districts, the Druze sometimes formed a minority and sometimes the majority of the regional population. In Mount Lebanon, which had a special importance and privilege in Ottoman rule, the Druze were in a different position than other ethnic groups. The Druze, who adopted Ottoman rule, generally remained loyal to the state and fulfilled their service and tax obligations. In the Mount Lebanon region, some influential Druze families also took part in the administrative structure. The Ottoman tax system consisted of taxes collected on income from agricultural and commercial activities. In addition, the jizya tax, which provided an important source of income for the Ottoman treasury, was also collected from non-Muslim subjects. Since the Druze were considered non-Muslim subjects, they were subject to this tax. This region, which had a privileged structure in the Ottoman administrative structure, was governed by governors appointed from the center, and with the arrangements made in later periods, important Druze families also took part in the administrative structure. The emirate system implemented in the region brought some Druze families to the forefront. These families played an important role in shaping the political and economic life of Mount Lebanon.

Anahtar Kelimeler

Mount Lebanon, Druze, Druze Families and Population

Osmanlı Hakimiyetinde Cebel-i Lübnan Dürzileri: İdari ve Demografik Yapı

Öz

Bu çalışmada, 19. yüzyılda Osmanlı Devleti'nin hâkimiyeti altındaki Cebel-i Lübnan'da yaşayan Dürzilerin, bölge idaresinde söz sahibi olan aileleri, vergileri ve nüfusları incelenmiştir. 16. yüzyılda Osmanlı topraklarına katılan Lübnan ve çevresi, zamanla çeşitli coğrafi bölgelere ayrılmıştır. Cebel-i Lübnan’da Dürzilerin yoğun ya da seyrek nüfusla yaşadığı farklı kazalar bulunmaktaydı. Bu kazalarda Dürziler bazen azınlık, bazen ise bölge nüfusunun çoğunluğunu oluşturmuşlardır. Osmanlı idaresinde özel bir öneme ve imtiyaza sahip olan Cebel-i Lübnan’da Dürziler, diğer etnik gruplardan farklı bir konumda yer almıştır. Osmanlı hâkimiyetini benimseyen Dürziler, genellikle devlete bağlı kalarak hizmet ve vergi yükümlülüklerini yerine getirmişlerdir. Cebel-i Lübnan bölgesinde bazı nüfuzlu Dürzi aileler, idari yapıda da yer almıştır. Osmanlı’nın vergi sistemi, tarımsal ve ticari faaliyetlerden elde edilen gelirler üzerinden alınan vergilerden oluşmaktaydı. Bunun yanında, Osmanlı hazinesine önemli bir gelir kaynağı sağlayan cizye vergisi de gayrimüslim tebaadan alınmaktaydı. Dürziler, gayrimüslim tebaadan sayıldıkları için bu verginin mükellefi olmuşlardır. Osmanlı’nın idari yapısında imtiyazlı bir yapıya sahip olan bu bölge, merkezden atanan valiler tarafından yönetilirken, ilerleyen dönemlerde yapılan düzenlemeler ile idari yapıda önemli Dürzi aileleri de yer almıştır. Bölgede uygulanan emirlik sistemi, bazı Dürzi aileleri ön plana çıkarmıştır. Bu aileler, Cebel-i Lübnan’ın siyasi ve iktisadi hayatının şekillenmesinde önemli bir rol oynamışlardır.

Anahtar Kelimeler

Cebel-i Lübnan, Dürziler, Dürzi Aileler ve Nüfusları

Kaynakça

• AKARLI, Engin Deniz. The Long Peace: Ottoman Lebanon 1861-1920. Berkeley: University of California Press, 1993. ALTUNDAĞ, Şinasi. “Osmanlı İmparatorluğunun Vergi Sistemi Hakkında Kısa Bir Araştırma.” Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 5, sy. 2 (Ocak 1947): 186-197.
• BAĞLIOĞLU, Ahmet. İnanç Esasları Açısından Dürzilik. Ankara: Ankara Okulu Yay., 2004.
• BARKAN, Ömer Lütfi. “Tarihi Demografi Araştırmaları ve Osmanlı Tarihi.” Türkiyat Mecmuası, 10 (Aralık 2010): 1-25.
• ÇADIRCI, Musa. Osmanlı İmparatorluğu’nda Eyalet ve Sancak Meclislerinin Oluşturulması (1840-1864). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay., 1985.
• ÇELİK, Kürşat. “Osmanlı İdaresindeki Lübnan’da İpek Üretim ve Ticareti Üzerine Bir Değerlendirme.” Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 26, 1 (Nisan 2016): 277-290.
• DAĞ, Mustafa. “27 Aralık 1886 Tarihli İnhisar-ı Duhan Nizamnamesinin Tatbikine Dair Bir Değerlendirme.” Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi Dergisi, 47 (Nisan 2022): 162 –180.
• DİB, Pierre. Histoire de L’eglise Maronite. Beirut: Editions de la Sagesse Pub., 1962.
• DURDU, Mustafa. “1831 Nüfus Tahrirlerine Göre Kumanova Kazasının Demografik ve Sosyal Yapısı.” Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi 10, 1, (Temmuz 2021): 1-47.
• ELİBOL, Numan. “Osmanlı İmparatorluğunda Nüfus Meselesi ve Demografi Araştırmaları.” Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 12, 2 (Haziran 2007): 135-160.
• EMECEN, Feridun. “Fahreddin Maanoğlu.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 12. İstanbul, 1995.
• ERCAN, Yavuz. “Osmanlı İmparatorluğu'nda Gayrimüslimlerin Ödedikleri Vergiler ve Bu Vergilerin Doğurduğu Sosyal Sonuçlar.” Belleten 55, no. 213 (Ağustos 1991): 371-392.
• ERKAL, Mehmet. “Cizye.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 8. İstanbul: TDV Yay., 1993: 45-48.
• EROĞLU, Onur. “Osmanlı Devleti’nin Son Dönemlerinden Cumhuriyet’in İlk Yıllarına Kamu Maliyesi.” Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 12, Özel sayı (Temmuz 2010): 57-89.
• EROL, Yasemin Zahide. “Tanzimattan Sonra Osmanlı Devleti’nde Bir Vergi Tahsil Yöntemi Olarak Tahsildarlık Uygulaması.” Tarih Araştırmaları Dergisi 39, 68 (Eylül 2020): 357 – 391.
• ERYİĞİT, Burak Hamza ve Cansu Kalafat. “Osmanlı Devleti’nde 1840 – 1858 Yılları Arasında Taşra Yönetimini Düzenleyen Nizamnameler Üzerine Bir Değerlendirme.” Strategic Public Management Journal 5 (10 Aralık 2019): 54 – 62.
• FİRRO, Kais M. A History of The Druzes. New York: Brill, 1992.
• GÖLEN, Zafer. “1267(1851) Cizye Nizamnamesi.” Türk Tarih Kurumu Yayınları 24, no. 28 (Ocak 2003): 42-51.
• GÜNDOĞDU, Birol. Erken Modern Dönemde Osmanlıda İsyan Algısı. İstanbul: Ötüken Yay., 2023.
• GÜNEŞ, Mehmet. “Osmanlı Dönemi Nüfus Sayımları ve Bu Sayımları İçeren Kayıtların Tahlili.” Gazi Akademik Bakış 8, 5 (Aralık 2014):269 – 298.
• İLGÜREL, Mücteba. “Canbolatoğluları.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 7. İstanbul, 1993.
• İNALCIK, Halil “Cizye.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 8. İstanbul: TDV Yay., 1993: 45-48.
• İZMİRLİ, İsmail Hakkı. “Dürzî Mezhebi.” Dârü’l-Fünûn İlâhiyat Fakültesi Mecmuası (DİFM) 1, sy. 2 (İstanbul 1926):36-99.
• KARPAT, Kemal H. Osmanlı Nüfusu 1830-1914. İstanbul: Timaş Yayınları, 2010.
• KELEŞ, Erdoğan. “Cebel-i Lübnan’da İki Kaymakamlık İdari Düzenin Uygulanması ve 1850 Tarihli Nizamnâme.” Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi 27, sy. 43 (Mayıs 2008): 131-158.
• KELPETKİN, Mahmut. “Maan b. Zaide.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 3. İstanbul: TDV Yay., 1993.
• MAKDİSİ, Ussama. The Culture of Sectarianism: Community, History, and Violence in Nineteenth Century Ottoman Lebanon. Berkeley: University of California Press, 2000.
• NEDKOFF, Boris Christoff. “Osmanlı İmparatorluğunda Cizye.” Çev. Şinasi Altundağ. Belleten 8, sy. 32 (Ekim 1944): 599 – 652.
• ÖNAL, Ahmet. Osmanlı Tarihi (1566-1789). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi Yay., 2019.
• ÖZ, Mustafa. “Dürzilik.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 10. İstanbul, 1994.
• SAMUR, Sebahattin. “Cebel-i Lübnan ve II. Abdülhamid’in Dürzîlerle İlgili Politikası.” Devr-i Hamid Sultan II Abdülhamid (5 Cilt). Erciyes Üniversitesi Yay., sy. 5, (Haziran 1994): 399-408.
• SERBESTOĞLU, İbrahim. “19. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Nüfus Algısının Değişimi ve Nüfusu Arttırma Çabasında Müfettişlerin Rolü.” Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 7, no. 31 (Haziran 2014): 255-273.
• SWAYD, Samy. Historical Dictionary of the Druzes. Oxford: The Scarecrow Press, 2006.
• ŞAŞMAZ, Musa. “The Ottoman Censuses and the Registration Systems in the Nineteenth and Early Twentieth Centuries.” Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 6 (Temmuz 1995): 289 – 305.
• ŞENZEYBEK, Aytekin. “Başlangıçtan Günümüze Dürzilik.” Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi no. 31 (Ağustos 2011): 175 – 217.
• TELCİ, Cahit. “Mali Bir Ünite Olarak Aydın Muhassıllığı.” Tarih İncelemeleri Dergisi 21, no. 1 (Temmuz 2006): 135 – 156.
• TRABOULSİ, Fawaz. A History of Modern Lebanon. London: Pluto Press, 2007.
• YILMAZ, Yiğit. “Osmanlı Devleti’nde Vergi Sistemi ve Vergi Denetimi.” Vergi Raporu Makaleler, sy. 232 (Ocak 2019):11-22.