SOVYETLER BİRLİĞİNDE DAĞILMAYA GİDEN SÜRECİN TÜRKİ CUMHURİYETLERE YANSIMALARI: DÖNEMLER VE DEĞİŞİM DİNAMİKLERİ

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 2, 62 - 82, 31.12.2021

Kaan Diyarbakırlıoğlu

Öz

Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin dağılışının ardından, Rusya’nın günümüzde dahi “arka bahçesi” olarak adlandırılan Orta Asya Cumhuriyetleri hakkında literatürde var olan “Bağımsız mı kaldılar; yoksa bağımsız mı bırakıldılar?” söylemi hala etkisini sürdürmektedir. Bu çalışmada, söz konusu söylemden yola çıkılarak, Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından 3 Türki Cumhuriyet (Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan) üzerindeki siyasi, ekonomik ve kültürel alandaki yansımaları incelenmektedir. Yapılan incelemeler sonucunda, söyleme daha net bir yanıt bulmak amacıyla ilk olarak 1980’lerin sonu itibariyle, üç cumhuriyetin topraklarında meydana gelen ayaklanmalar çerçevesinde Sovyetler Birliği’nin dağılma sürecine değinilmiştir. Sonrasında yeni sisteme entegre olmak isteyen cumhuriyetlerin uyguladığı politikalar bütüncül şekilde analiz edilmeye çalışılmıştır. Ayrıca 3 Türki Cumhuriyet’in De- Sovyetizasyon ve De-Rusifikasyon çerçevesinde izledikleri siyasetle yeni ulus inşa süreci irdelenerek bağımsızlıklarının ardından söz konusu cumhuriyetler tarafından bağımsızlığa bir kutsiyet atfedilse de tüm bu süreçler incelendiğinde bağımsız bırakıldıkları söylemini destekler nitelikte sonuçlara ulaşılmıştır. Çalışmada yapılan analizler ile bu bağımsızlık dalgasını daha anlamlı bir hale getirmeyi planlamaktadır. İlaveten Türki Cumhuriyetlerin bağımsızlığı hakkında literatürde dağınık halde bulunan konuları bir araya getirilmesi sebebiyle özgün bir nitelik taşıyan çalışma, okuyucuya bu konuda yeni bir perspektif katmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sovyetler Birliği, Türki Cumhuriyetler, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan.

REFLECTIONS OF DISSOLUTION PROCESS OF THE SOVIET UNION TO TURKIC REPUBLICS: PERIODS AND DYNAMICS OF CHANGE

Öz

After the dissolution of the Soviet Union, Russia's "Central Garden" called the "back garden" even today, "Were they independent? or were they left independent?” rhetoric still has its effect. In this study, based on the discourse in question, the policies implemented in the process the reflections of these policies on the 3 Turkic Republics (Kazakhstan, Kyrgyzstan, Uzbekistan) in the political, economic and cultural fields are examined. As a result of the examinations carried out, in this study, first of all, the policies implemented by the republics that wanted to integrate into the new system were tried to be analyzed in an integrated manner. With the politics of the Turkic Republic within the framework of De-Sovietization and De-Russianization, the process of building a new nation has been examined. Although independence was attributed to the independence by these republics after independence, when all these processes were examined, conclusions supporting the discourse that they were left independent were reached. However, this independence has been made more meaningful with the analysis. In addition, the study, which has a unique nature due to bringing together the scattered issues in the literature about the independence of the Turkic Republics, aims to add a new perspective to the reader in this regard.

Anahtar Kelimeler

Soviet Union, Turkic Republics, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Uzbekistan.

Kaynakça

• Abazov, R. (2008). The Palgrave Concise Historical Atlas of Central Asia.. New York: Palgrave Macmillan.
• Andican, A. (1996). Değişim Sürecinde Türk Dünyası. İstanbul: Emre Yayıncılık.
• Andican, A. (2009) Osmanlıdan Günümüze Türkiye ve Orta Asya. İstanbul: Doğan Yayıncılık.
• Asankanov, A “Ethnic Conflict in The Osh region in Summer 1990: Reasons and Lessons”. http://archive.unu.edu/unupress/unupbooks/uu12ee/uu12ee0d.htm [09.04.2020].
• Baycaun, S. (2001). Orta Asya ve Özbekistan’da İslam ve Kökten Dincilik. Avrasya Dosyası Üç Aylık Uluslararası İlişkiler ve Stratejik Araştırmalar Dergisi, Özbekistan Özel. 7(3) 81-101.
• Büyükakıncı, E. (2004) Sovyet Sonrası Orta Asya’da Türkiye’nin Dış Politika Açılımları: Özbekistan ve Türkmenistan İle İlişkiler, Türk Dış Politikasının Analizi. Türk Dış Politikasının Analizi. ed. Faruk Sönmezoğlu. İstanbul: DER Yayınları. 781-804.
• Çalışkan, B. Fergana Vadisi'nde Sınır Problemleri ve Eksklavlar. https://www.aa.com.tr/tr/analiz/fergana-vadisinde-sinir-problemleri-ve-eksklavlar/1432575 [10.04.2020].
• Demirci, L. (2011) “Özbekistan, Kırgızistan ve Tacikistan’ın Kesişimindeki Sorunlu Vadi: Fergana”. Savunma Bilimleri Dergisi. 11(2). 33-69.
• Duran, F. Özbek-Kırgız Çatışması, Küçük Vadide Büyük Oyun. http://www.tuicakademi.org/ozbek-kirgiz-catismasi/ [09.04.2020].
• Ergin, H. (2002). Türkiye ve Orta Asya Türk Cumhuriyetleri Arasındaki Siyasi, Ekonomik ve Sosyokültürel İlişkilerin Bugünü ve Geleceği. İstanbul: Harp Akademileri Basım Evi.
• Erler B. Ö. (2007) Bağımsızlık Sonrası Orta Asya Devletlerinde Milliyetçilik. Stratejik Araştırmalar Dergisi. 11(1). 133-140.
• Erol, M. S. (2004). Orta Asya’da Güvenlik Sorunları. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. 1. 85-112.
• Golden, P. B. (2014). Dünya Tarihinde Orta Asya. çev. Yahya Kemal Taştan. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Han, A. K. (2016). Sovyet İşgali ve Sürekli Özgürlük: Afganistan’da Süpergüç Müdahalelerinin Uluslararası Sisteme Etkileri Üzerine Karşılaştırmalı Bir Jeopolitik İnceleme. Ortadoğu Etütleri Dergisi. 2(1) 57-96.
• Hasanoğlu, İ. (2015) Homo Sovıetıcus: SSCB’de Sovyet Halkı İnşası Çabaları. Journal of Turkısh Studies. 10(1). 311-340. Kara, F. (2012) Almaatada 1986 Aralık Olayları: Jeltoksan. Journal of Turkish Studies - International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. 7(4), 417-426.
• Kazaklabası, G. C. (1988). Kazakistan Olayları 17-18 Aralık 1986. İstanbul: Büyük Türkeli Yayınları.
• Koyçuyev, T. (2001) Sovyet Sonrası Yeniden Yapılanma, İdeolojiler, Teoriler, Gerçekler. çev. S. Çevikoğlu. Bişkek: KTMU Manas Üniversitesi Yayınları.
• Kozıbaev, M., Sattar K., Majıtov. F. (2002) Kazakistan Cumhuriyeti. Türkler Ansiklopedisi, 19(1). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 322.
• Lane, D. (1992). Soviet Society Under Perestroika. 2. Bs. London: Routledge.
• Özdemir, S. (2005). Sosyal Gelişim Düzeyleri Farklı Refah Devletlerinin Sınırlandırılması Üzerine Bir İnceleme. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi. 49(1), 231-266.
• Özel, M. S. (2014). Stalin Dönemi Rus Milliyetçiliği ve Politikaları. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 4(2). 99-122.
• Roy, O. (2000) The New Central Asia: The Creation of Nations. New York: I.B. Tauris.
• Saray, M. (2004). Kazakların Uyanışı. Ankara: TİKA Yayınları.
• Şadıhanov, E. (2006). Sovyetler Birliği'nin Dağılma Sürecinde Etkili Olan Bölge Sorunları ve Milliyetçilik Hareketleri. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Konferansları Dergisi. 33(1). 1-22.
• Şahanov, M. (2006). Jeltoksan Epopeyası. Almata: Almaatı Yayınları, 2006.
• Tombak, F. (2011) 20. Yüzyıl Sovyet Rusyası’nda Din, İslamiyet ve Nüfus Üzerine Bir Değerlendirme. History Studies International Journal of History. 3(2). 299-370.
• Turan, M. (2011). “SSCB’de Toprak Mülkiyeti”. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi. 66(3). 307-312.
• Yapıcı, M. İ. (2010). Rus Dış Politikasını Oluşturan İç Etkenler. Karınca Yayınları: Ankara.
• Yiğit, A. (2001). “Kazakistan’ın Değişen Etnik Yapısı”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 10(2). 1-15.
• Zeyrek, Y. (2001). Ahıska Bölgesi ve Ahıska Türkleri. Ankara: Pozitif Mbaycaatbaacılık.