İlk Gençlik Hikâye Edici Metinlerinde Kahramanların Düşünme Becerileri

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 2, 230 - 254, 23.12.2024

Mert Başbayrak , M. Halil Sağlam

https://doi.org/10.47935/ceded.1530506

Öz

İlk gençlik dönemi bu konuda farklı görüş ve tespitler olmakla birlikte 13-17 yaş aralığında bulunan bireyleri kapsayan bir dönemdir. Bu dönem içinde bulunan ortaokul ve lise öğrencilerinin düşünme becerilerini geliştirmek için özellikle Türkçe ve Türk Dili Edebiyatı ders kitaplarının önemli rolü bulunmaktadır. Nitekim Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli’nde düşünme becerisine ayrı bir önem verilmiş; ders müfredatları buna göre planlanmıştır. Modelde bireylerin kronolojik, mekânsal, felsefi ve sosyolojik düşünme becerilerinin geliştirilmesi hedeflenmektedir. Bu çalışmada ders kitaplarındaki hikâye edici metinlerin düşünme becerilerine olan katkısı araştırılmaktadır. Araştırma, 8. sınıf Türkçe ders kitaplarıyla sınırlı tutulmuştur. Çalışmanın temel amacı ders kitaplarındaki hikâye edici metinlerin düşünmeyi geliştirmeye bakan yönünü ortaya çıkarmaktır. Araştırma, nitel araştırma yöntemlerinden doküman analiziyle gerçekleştirilmiştir. İçerik analiziyle birlikte dokümanlardan elde edilen veriler çalışmanın bulgular kısmında grafik ve tablo halinde sunularak yorumlanmıştır. Araştırma sonuçlarına göre ders kitaplarında en fazla eleştirel düşünme, yaratıcı düşünme, mantıksal düşünme, yansıtıcı düşünme, yakınsak düşünme, kavramsal düşünme, problem çözme, sözel düşünme ve soyut düşünme becerilerinin kullanıldığı tespit edilmiştir. Elde edilen verilere göre Ferman Yayıncılık Türkçe ders kitabında düşünme becerileriyle ilgili daha fazla tespit yapılmasına rağmen düşünme becerilerinin çeşitliliği açısından MEB Yayınları daha niteliklidir. Çalışma sonunda Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli’ne göre hazırlanacak ders kitaplarında öğrencilerin düşünme becerilerini geliştirecek nitelikte metin seçimlerinin yapılması önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

İlk gençlik, hikâye edici metin, düşünme becerileri, Türkçe ders kitabı

Etik Beyan

Etik kurul onayı gerektiren bir araştırma değildir.

Thinking Skills of Heroes in Early Youth Story-Telling Texts

Öz

Although there are different opinions and determinations on this subject, the early adolescence period is a period that covers individuals between the ages of 13-17. In this period, Turkish and Turkish Language and Literature textbooks have an important role in developing the thinking skills of middle school and high school students. In fact, special importance has been given to thinking skills in the Turkey Century Education Model; course curricula have been planned accordingly. The model aims to develop individuals' chronological, spatial, philosophical and sociological thinking skills. This study investigates the contribution of narrative texts in textbooks to thinking skills. The study is limited to 8th grade Turkish textbooks. The main purpose of the study is to reveal the aspect of narrative texts in textbooks that focuses on developing thinking. The study was carried out with document analysis, which is one of the qualitative research methods. The data obtained from the documents together with the content analysis were presented and interpreted in the findings section of the study in the form of graphs and tables. According to the research results, it was determined that critical thinking, creative thinking, logical thinking, reflective thinking, convergent thinking, conceptual thinking, problem solving, verbal thinking and abstract thinking skills were used the most in textbooks. According to the data obtained, although more determinations were made regarding thinking skills in the Turkish course book of Ferman Publishing, MEB Publishing is more qualified in terms of the diversity of thinking skills. As a result of the study, it is recommended that text selections that will develop students' thinking skills should be made in the course books to be prepared according to the Turkey Century Education Model.

Anahtar Kelimeler

Early youth, narrative text, thinking skills, Turkish textbook

Kaynakça

• Akar, C. (2007). İlköğretim öğrencilerinde eleştirel düşünme becerileri [Yayımlanmamış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Alkın Şahin, S., & Tunca, N. (2013). Düşünme becerileri ve düşünmeyi destekleyen sınıf ortamı/öğretmen davranışları. G. Ekici & M. Güven (Ed.), Öğrenme-öğretme yaklaşımları ve uygulama örnekleri içinde (s. 392-426). Pegem Akademi.
• Amanvermez İncirkuş, F., & Özçetin, K. (2021). Türkçe ders kitaplarındaki metni anlama sorularının eleştirel düşünme becerilerine göre incelenmesi. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (22), 290-311. https://doi.org/10.29000/rumelide.895805
• Aslan, A. K. (2003). Gençlik ve teknoloji. Sosyoloji Dergisi Gençlik Özel Sayısı, 79-87.
• Asutay, H. (2013). Gençlik kültürleri gençlik edebiyatı ve ilkgençlik romanları. Paradigma Kitabevi Yayınları.
• Aytan, T., Çalıcı, M. A., & Erdem, A. (2018). Türkçe ders kitaplarındaki öyküleyici metin kahramanlarının rol model olma durumları üzerine bir araştırma. Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Dergisi (IBAD), 3(2), 634-652. https://doi.org/10.21733/ibad.435151
• Ayverdi, İ. (2010). Misalli büyük Türkçe sözlük. Kubbealtı Lugatı.
• Balçın, Y., & Koç, M. (2008). Ortaöğretim öğrencilerinin “lise” ve “öğretmen” kavramlarına yükledikleri anlamlar. Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi (KKEFD), 17, 131-145.
• Başaran, E. İ. (2005). Eğitim psikolojisi. Nobel Yayınları.
• Başerer, D. (2021). Düşünme eğitimi. Pegem Akademi Yayıncılık.
• Bayrak Özmutlu, E., & Kanık Uysal, P. (2021). Türkçe ders kitaplarında yer alan etkinliklerin düşünme becerileri açısından incelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 52, 518-543. https://doi.org/10.9779/pauefd.745469
• Biçer, E. (2015). Normal ve hafif düzeyde zihinsel engelli öğrencilerin zihin kuramı ve yürütücü işlevler alt boyutlarından soyut düşünme becerileri arasındaki ilişkinin incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Bjorklund, D. F. (2021). Çocuklar nasıl düşünür? bilişsel gelişim ve bireysel farklılıklar (Çev. M. Sayıl). Nobel Akademik Yayıncılık.
• Butterworth, J., & Thwaites, G. (2013). Thinking skills critical thinking and problem solving. Cambridge University Press.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2018). Bilimsel araştırma yöntemleri. Pegem Akademi.
• Can, B. (2023). Genç kız edebiyatının ilk gençlik döneminde eleştirel düşünme becerisine etkisi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Coşkun, H. (2005). Iraksak düşünme ve kategori yapısının bireysel beyin fırtınasında düşünce üretimine etkisi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(10), 67-85. https://doi.org/10.11616/AbantSbe.159
• Çetişli, D. (2004). Metin talilerine giriş II. Akçağ Yayınları.
• Dilekçi, A., & Karatay, H. (2022a). Türkçe dersi kitaplarındaki etkinliklerin eleştirel düşünme becerisine göre incelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 64, 78-101. https://doi.org/10.21764/maeuefd.1026402
• Dilekçi, A., & Karatay, H. (2022b). Türkçe dersi kitaplarındaki etkinliklerin yaratıcı düşünme becerisine göre incelenmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 11(2), 830-846.
• Ergin, T. (2010). Bilişsel gelişim. H. Ergin & A. Yıldız (Ed.), Gelişim psikolojisi içinde (s. 103-142). Nobel Yayın Dağıtım.
• Erol, T., & Kaya, M. (2022). Edebî eserlerdeki kahramanları rol-model alma ölçeğinin geliştirilmesi. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (31), 348-364. https://doi.org/10.29000/rumelide.1221583
• Eryılmaz, R. (2024). Uluslararası öğrenciler için akademik Türkçe ders kitaplarında üst düzey düşünme becerileri. Trakya Eğitim Dergisi, 14(2), 982-998. https://doi.org/10.24315/tred.1407755
• Evancho, R. S. (2000). Critical thinking skills and dispositions of the undergraduate baccalaureate nursing student. Unpublished Master's Thesis. Southem Connecticut State University, Connecticut.
• Gazioğlu, G. (2015). İlk gençlik edebiyatı [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Balıkesir Üniversitesi.
• Genç, G. (1989). Ergenlik (puberte)’te fizyolojik değişikler. Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi, 5(2), 59-57.
• Göker, N., & Asutay, H. (2019). Türk gençlik yazın türünde fantezi türü “Barış Müstecaplıoğlu” şamanlar diyarı. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24, 367-384. https://doi.org/10.9775/kausbed.2019.042
• Güneş, F. (2012). Öğrencilerin düşünme becerilerini geliştirme. Türklük Bilimi Araştırmaları, 32, 127–146. https://doi.org/10.17133/tba.43879
• Güneş, F. (2013). Türkçede metin öğretimi yerine metinle öğrenme. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Türkçenin Eğitimi Öğretimi Özel Sayısı, 6(11), 603-637. https://doi.org/10.14520/adyusbd.454
• Güneş, H., & Doğan, B. (2023). Gülten Dayıoğlu’nun Yanardağın Yankısı adlı eserinin ilk gençlik yazını bağlamında incelenmesi. International Journal of Language Academy, 11(3), 126-141. https://doi.org/10.29228/ijla.69803
• İslamoğlu, A. H., & Alnıaçık, Ü. (2019). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri. Beta Yayıncılık.
• Kahraman, M. (2024). Fen bilimleri dersi LGS sorularının üst düzey düşünme becerileri açısından incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Celal Bayar Üniversitesi.
• Kandemir, Ö. & Yilmaz, A. (2021). Tasarımda görsel düşünme ve eskiz. AART Uluslararası Anadolu Sanat Sempozyumu, Eskişehir.
• Kanlıpıçak, B. (2022). Düşünme becerilerini geliştirme uygulamalarının okul öncesi dönem çocuklarının düşünme becerilerine etkisi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Karademir, S. (2020). 14-18 yaş arası ergenlerde benmerkezcilik düzeyinin bazı değişkenler açısından incelenmesi (İstanbul-Üsküdar ilçesi örneği) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Üsküdar Üniversitesi.
• Karasar, N. (2014). Bilimsel araştırma yöntemi. Nobel Akademik Yayıncılık.
• Kaya, M. & Aydın, E. (2023). Ortaokul öğrencilerinin Türkçe ders kitaplarında yer alan metinlerdeki karakterleri rol-model alma durumlarının incelenmesi. Ihlara Eğitim Araştırmaları Dergisi, 8(1), 31-40. https://doi.org/10.47479/ihead.1314932
• Kember, D., Leung, D., Jones, A., Loke, A., McKay, J., Sinclair, K., Tse, H., Webb, C., Wong, F., Wong, M. & Yeung, E. (2000). Development of a questionnaire to measure the level of reflective thinking. Assessment and Evaluation in Higher Education, 25(1), s. 381-395.
• Kluchert, G. (1997). Von anfang und ende der jugend. Praxis Geschichte, Westermann, 11(1), 4-11.
• Koyuncu Şahin, M. & Akman, B. (2018). Erken çocukluk döneminde düşünme becerilerinin gelişimi. Milli Eğitim, 218, 5-20.
• MEB (2019). Türkçe dersi öğretim programı (ilkokul ve ortaokul 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıflar). Millî Eğitim Bakanlığı.
• MEB (2021). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu 8. sınıf Türkçe ders kitabı. MEB Yayınları.
• MEB (2023). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu 8. Sınıf Türkçe ders kitabı. Ferman Yayıncılık.
• MEB (2024a). Türkiye yüzyılı maarif modeli öğretim programları ortak metni. Millî Eğitim Bakanlığı.
• MEB (2024b). Türkiye yüzyılı maarif modeli ortaokul Türkçe dersi öğretim programı (5, 6, 7 ve 8. sınıflar). Millî Eğitim Bakanlığı.
• Mor, S. (2023). Çağdaş sanatta kültürelleşen tüketim: sosyal medya oyununun yaratıcı imgeleme ve kavramsal düşünmeye etkisi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Olukçu, E. & Yıldız, D. (2022). Üst düzey düşünme becerileri kavramları bağlamında Türkçe ders kitaplarının incelenmesi. Karaelmas Eğitim Bilimleri Dergisi, 10, 224-246.
• Örge Yaşar, F. (2013). Türkçe ders kitaplarının temel beceriler açısından incelenmesi [Yayımlanmamış doktora tezi]. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi.
• Örgen, E. & Güneş, B. (2018). Wattpad romanlarına ilk gençlik edebiyatı açısından bir bakış. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21(40), 75-89. https://doi.org/10.31795/baunsobed.492909
• Özatalay, H. (2007). İlköğretim I. kademe Türkçe öğretim programında öğrencilere kazandırılması hedeflenen temel becerilerin ders kitaplarında kullanılmasına ilişkin durum çalışması [Yayımlanmamış doktora tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Piaget, J. (1971). Biology and knowledge. University of Chicago Press.
• Robertson, S, I. (1999). Types of thinking. Routledge.
• Sarıkaya, B. (2021). 8. sınıf Türkçe ders kitabındaki etkinliklerin üst düzey düşünme becerileri açısından değerlendirilmesi. Kuram ve Uygulamada Sosyal Bilimler Dergisi, 5(1), 71-89. https://doi.org/10.48066/kusob.901731
• Sarıkaya, B., Yayan, E. & Yamaç, A. E. (2023). Türkçe ders kitaplarındaki etkinliklerin üst düzey düşünme becerileri bağlamında incelenmesi. Türkiye Eğitim Dergisi, 8(1), 133-158. https://doi.org/10.54979/turkegitimdergisi.1307757
• Savant, N. L. (1997). Statements and definitions. Logical Thinking, 54-107.
• Sever, S. (2008). Çocuk ve edebiyat. Tudem Yayıncılık.
• Sever, S. (2013). Çocuk edebiyatı ve okuma kültürü. Tudem Yayıncılık.
• Sur, E. (2021). Türkçe ders kitaplarında yer alan öyküleyici metinlerin eleştirel düşünme becerisi kazandırma bağlamında incelenmesi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 40(1), 403-422. https://doi.org/10.7822/omuefd.816068
• Şahin, A., Arıcı, A. F., Celepoğlu, A., Dursunoğlu, H., Toz, H., Erdal, K., Turan, L., Yılar, Ö., Kara, R. ve Kılıç, Y. (2007). Eğitim fakülteleri için çocuk edebiyatı. PegemA Yayıncılık.
• Tarakçı, R. (2022). Ortaokul öğrencilerinin öyküleyici metin yazma becerileri [Yayımlanmamış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Taşçı, Y. (2013). Ergenlik döneminde bulunan (12-15 yaş) öğrencilerin akademik başarılarında okulun rolü [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Kırıkkale Üniversitesi.
• Taylor C.W., Ghiselin, B., Wolfer, J., Loy, L., Bourne & L.E. Jr. (1964). Development of theory of education from psychology and other basic research findings. [Final Report]. USOE, Cooperative Research Project No: 624. University of Utah.
• TDK (2019). Türkçe sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• URL 1 (2024). https://ekolpsikoloji.com/post/ergenlikte-zihinsel-kapasite-ve-yeni-dusunce-bicimleri_53 Erişim Tarihi: 07.04.2024.
• Üstündağ, T. (2005). Yaratıcılığa yolculuk. (3. basım). Pegem A Yayıncılık.
• Yavuzer, H. (2022). Çocuk psikolojisi. Remzi Kitabevi.
• Yazgan İnanç, B., Kılıç Atıcı, M. & Bilgin, M. (2019). Gelişim psikolojisi. Pegem Akademi.
• Yörükoğlu, A. (1993). Gençlik çağı: ruh sağlığı ve ruhsal sorunları (8. basım). Özgür Yayın Dağıtım.