Impressions of the Life of a Nineteenth Century Ottoman Elite Woman: Emine Melek Hanım (1814-1873)

Yıl 2024, Cilt: 2 Sayı: 2, 89 - 115, 31.12.2024

Anıl Göç

Öz

This study focuses on the story of Melek Hanim, wife of the Kibrizli Mehemet Emin Pasha, the Ottoman statesman in the post-Tanzimat period. Melek Hanim was born to a mother with Chios origins and a French father. Her first marriage was with an English doctor. After her later marriage to Kibrizli Mehemet Emin Pasha, she converted to Islam. Beyond a rich life story, she also reflected the life of the Ottoman women after the Tanzimat period, for which her two-volume memories present a rare example. Therefore, the main aim of this study is to uncover valuable approaches about 19th Century Ottoman social history based on the story of Melek Hanim. Also, reading her memories through a critical approach and with comparative practices will present an example of how can memories be evaluated as historical sources. Shaped around Melek Hanim’s own narrative, this study is based on the Ottoman Archive documents, periodical literature and other books. Melek Hanim presents an exceptional example that illustrates the life and voice of the wife of an Ottoman statesman after the Tanzimat period. This study also aims to present the value of Melek Hanim’s memoirs and open them to further discussion.

Anahtar Kelimeler

Kibrizli Mehemet Emin Pasha , Melek Hanum , Tanzimat , Ottoman Women , Ottoman Ego-documents

19. Yüzyılda Osmanlı Elitine Mensup Bir Kadının Hayatından İzlenimler: Emine Melek Hanım (1814-1873)

Öz

Bu araştırmada Tanzimat sonrası Osmanlı devlet adamlarından Kıbrıslı Mehmed Emin Paşa’nın eşi Emine Melek Hanım’ın hikâyesi üzerinde durulmuştur. Sakız kökenli bir anneyle Fransız bir babanın evladı olarak İstanbul’da dünyaya gelen Melek Hanım ilk evliliğini bir İngiliz doktorla yapmıştı. Kıbrıslı Mehmed Emin Paşa’yla evlendikten sonraysa İslamiyet’i kabul edecektir. Melek Hanım ilgi çekici ve maceralı bir hayat hikâyesine sahip olmanın yanı sıra, kaleme aldığı iki ciltlik hatıratıyla Tanzimat sonrası Osmanlı kadınının sesini duyuran nadir bir örnek olarak karşımıza çıkmaktadır. Dolayısıyla bu incelemenin temel amacı Melek Hanım üzerinden 19. Yüzyıl Osmanlı sosyal tarihine bir bakış açısı sunmaktır. Ayrıca hatıralarının dış ve iç tenkitleriyle beraber diğer bulgularla mukayese edilip sınanmaları Melek Hanım örneği üzerinden hatıraların kaynak olarak değerlendirilmeleri konusunda bir örnek olacaktır. Melek Hanım’ın yazdıkları etrafında şekillenen bu araştırma, Osmanlı Arşiv vesikaları, süreli yayınlar ve diğer birincil ve ikincil kaynaklara dayanmaktadır. Tanzimat sonrası bir Osmanlı devlet adamı eşinin kendi anlatımıyla sesini duymamızı sağlayan Melek Hanım bu yönüyle emsalsiz bir örnek olarak karşımıza çıkmaktadır. Çalışmanın bir diğer amacı da Melek Hanım’ın anlatılarının değerinin ortaya konularak tartışmaya açılmasıdır.

Anahtar Kelimeler

Kıbrıslı Mehmed Emin Paşa , Melek Hanım , Tanzimat , Osmanlı Kadını , Osmanlı Ben-Anlatıları

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi Başkanlığı (BOA) Sadaret Âmedi Kalemi Evrakı (A.}AMD)
• Meclis-i Vâlâ Evrakı (MVL)
• Ćirović, Irena. “Ottoman Woman, Agency and Power: Melek Hanim in Belgrade 1847- 1848.” Belgrade 1521-1867, ed. Srđan Rudić, Selim Aslantaş. Belgrade: The Institute of History: Yunus Emre Enstitüsü, Turkish Cultural Centre, 2018, 363-382.
• Davis, Fanny. Osmanlı Hanımı. Çev. Bahar Tırnakçı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2006.
• Davison, Roderic. Reform in the Ottoman Empire 1856-1876. Princeton: Princeton University Press, 1963.
• Demiray, Sami. “Sadrâzam Kıbrıslı Mehmed Emin Paşa’nın Hayatı, İdarî ve Siyasî Fa- aliyetleri (1813-1871).” Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, 2022.
• Dictionary of National Biography, XXXVII, ed. Sidney Lee, New York, 1894. Göç, Anıl. “19. Yüzyılda Bir Padişah Kızının Portresi: Fatma Sultan (1840-1884).” Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2021.
• Gövsa, İbrahim Alâettin. “Kıbrıslı Mehmet Paşa, Emin.” Türk Meşhurları Ansiklopedisi (Tarihsiz), 216-217.
• Haremden Mahrem Hatıralar, Çev. İsmail Yergüz. İstanbul: Oğlak Yayıncılık, 1996.
• Hut, Davut. “Fethi Paşa”. DİA, EK-1, 450-451. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2016.
• İ. P, [İsmet Parmaksızoğlu]. “Mehmed Emin Paşa, Kıbrıslı.” Türk Ansiklopedisi, XXIII, 409. Ankara: Milli Eğitim Basımevi, 1976.
• İnal, İbnülemin Mahmut Kemal. Son Sadrazamlar, I. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1982.
• Kaynar, Reşat. Mustafa Reşit Paşa ve Tanzimat. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2010.
• Kıbrıslızâde Binbaşı Osman Bey’in Hatıraları ya da 19. Yüzyıl’da Doğu’da İngilizler. Çev. İlhan Pınar. İzmir: Akademi Kitabevi, 1996.
• Lewis, Reina. Rethinking Orientalism: Women, Travel and the Ottoman Harem. London-New York: I.B. Tauris, 2004.
• Lewis, Reina, Nancy Micklewright. Gender, Modernity And Liberty. London-New York: I.B. Tauris, 2006.
• Major Frederick Millingen-Osman Seify Bey. Sin and Its Victims A Tragedy in The East, c. I. Viyana, 1871.
• Mehmed Süreya. Sicill-i Osmanî, Haz. Seyit Ali Kahraman – Nuri Akbayar. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
• Millingen, Julius. Arbitrary Detention by The Inquisition at Rome of Three Protestant Children, in Defiance of The Claim of Their Father. Leicester, 1842.
• Millingen, Julius. Memoirs of The Affairs of Greece. London, 1831.
• Schick, İrvin Cemil. Bedeni, Toplumu, Kâinatı Yazmak. Çev. Pelin Tünaydın. İstanbul: İletişim Yayınları, 2017.
• Six Years in Europe: Sequel to Thirty Years in the Harem or the Autobiography of Melek-Hanum Wife of H. H. Kıbrızlı-Mehemet-Pasha, ed. L. A. Chamerovzow. Lon- don: Chapman and Hall, 1873.
• Three Centuries of Travel Writing by Muslim Women, ed. Siobhan Lambert-Hurley, Daniel Majchrowicz, Sunil Sharma. Indiana: Indiana University Press, 2022.
• Thirty Years in the Harem Or The Autobiography of Melek-Hanum Wife of H. H. Kıbrızlı-Mehemet-Pasha. London: Chapman and Hall, 1872.
• Thirty Years in the Harem Or The Autobiography of Melek-Hanum Wife of H. H. Kıbrızlı-Mehemet-Pasha. New York: Harper & Brothers Publishers, 1872.
• Thirty Years in the Harem. New Jersey: Gorgias Press, 2005.
• Trente ans dans les harem d’Orient souvenirs intimes de Melek-Hanum, femme de S. A. Le Grand-Vizir Kıbrızlı-Mehemet-Pacha 1840-1870, Ed. E. Dentu. Paris: Libraire de La Société des Gens de Lettres, 1875.
• Timur, Taner. Yakın Osmanlı Tarihinde Aykırı Çehreler. Ankara: İmge Kitabevi, 2017. Wie ich Mutter und Vaterland rächte Memorien von Major Osman-Bey, Kibrizli-Zadé. Berlin: Verlag von Carl Ulrich & Co, 1889.
• Yayın Kurulu. “Mehmed Emin Paşa (Kıbrıslı)”. Yapıtları ve Yaşamlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, c.2, 136. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1999.