Look at yourself delightfully: Evoluation of self-narrative on İslamic-Ottoman literature

Yıl 2023, Cilt: 1 Sayı: 2, 1 - 11, 28.01.2024

İhsan Fazlıoğlu

Öz

In this article, we will focus on works to which the concept of ‘self-narrative’ can be attached in Islamic civiliation, more specifically in Ottoman culture. However, the aim is not to give an inventory of the subject. Rather, it is to point out which works can fall under the concept of ‘self-narrative’ deriving from certain patterns. Considering that they contain a particular order and composition, it can be said that said patterns are not random, but rather come into existance in the space of a certain theoretical activity. Therefore the concept of ‘self-narrative’ can be thought of as the extension of the theoretical space of any culture. In this study, taking account of the theoretical space of Ottoman culture, we will focus on which cultural patterns can be considered as ‘self-narrative’. Examples will be provided for patterns where only theoretical descriptions are insufficient. In particular, the emphasis will be on how tabaqât books, which cover the life stories of people representing different cultural identities such as scholars and Sufis, can be read as ‘self-narrative’ works.

Anahtar Kelimeler

Self-narratives, Ottoman, literature, boks of tabaqât, scientific texts

"Hoşça bak zâtına...": İslâm-Osmanlı 'ben-anlatıları' literatürü üzerine bir değerlendirme

Öz

Bu sunumda İslam temeddününde, bahusus Osmanlı kültüründe 'ben-anlatısı' kavramının iliştirilebileceği eserler üzerinde durulacaktır. Ancak amaç konuyla ilgili bir döküm vermek değildir. Daha ziyade belirli örüntülerden hareket ederek hangi metinlerin 'ben-anlatısı' kavramı altına düşebileceğine işaret etmektir. Belirli bir tertip, düzen içerdiği düşünüldüğünde örüntülerin gelişigüzel değil, tersine belirli bir nazarî etkinliğin uzayında varlığa geldikleri söylenebilir. Bu nedenle 'ben-anlatısı' kavramı, herhangi bir kültürün nazarî uzayının bir uzantısı olarak düşünülebilir. İşte bu çalışmada Osmanlı kültürünün nazarî uzayı dikkate alınarak hangi tür kültürel örüntülerin 'ben-anlatısı' olarak değerlendirilebileceği üzerinde durulacaktır. Salt nazarî bir tasvirle yetinilmeyecek her bir örüntü için örnekler de verilecektir. Özellikle bilgin ve sûfî gibi farklı kültürel birimleri temsil eden kişilerin hayat hikâyelerini ele alan tabakât kitaplarının nasıl 'ben-anlatısı' metni olarak okunabileceği üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ben-anlatıları, Osmanlı, literatür, tabakât kitapları, bilim eserleri.

Kaynakça

• Abdullah Ayyâşî. el-Rıhlet el-Ayyâşiyye li’l-bukâ el-Hicâziyye (Mâu el-mevâid). Neşre- den el-Şeyh Ahmed b. Abdullah el-Mizyedî. Beyrut, 2011.
• Abdurrahman Bistâmî. Durret el-tâc el-resâil ve ğurret minhâc el-vesâil. Nuruosma- niye Yazma Eserler Kütüphanesi, nr. 4905.
• Âkif-zâde el-Âmâsî. Kitâb el-mecmûʻ fî el-meşhûd ve el-mesmûʻ. Millet Kütüphanesi, Ali Emiri nr. 2557. Çeviren Hikmet Özdemir. İstanbul, 1998.
• —, Mir’ât el-nâzırîn fî munebbihât el-mutasavvıfet el-tâhirîn. İstanbul Atatürk Kitap- lığı Nâdir Eserler Osman Ergin Yazmaları, nr. 892.
• —, Muhimmât el-sûfiyye. İstanbul Atatürk Kitaplığı Nâdir Eserler Osman Ergin Yaz- maları, nr. 356.
• —, Mecmu el-hâl. Bursa Yazma Eserler Kütüphanesi, nr. 4027. Ebû Bekir Zekeriya Râzî. Kitâb el-Şukûk alâ Calinus. Neşreden Mehdî Muhakkık. Tahran, 1993.
• Fazlıoğlu, İhsan. “İlk Dönem Osmanlı İlim ve Kültür Hayatında İhvânu’s-Safâ ve Ab-durrahmân Bistâmî,” Dîvân İlmî Araştırmalar Dergisi, no.2 (1996): 229-240.
• —, “Osmanlı felsefe-biliminin arkaplanı: Semerkand matematik-astronomi okulu,” Dîvân İlmî Araştırmalar Dergisi 1, no. 14 (İstanbul): 1-66.
• —, “The Samarqand Mathematical-Astronomical School: A Basis for Ottoman Philo- sophy and Science,” Journal for the History of Arabic Science, no. 14 (2008): 3-68.
• —, “ ‘Öz.ne’nin kıyâmı: ‘Ben’, ‘Biz’ ve ‘Kendilik’ hakkında nazarî bir çözümleme,” Ce- ride 1, no. 1 (Haziran 2023): 45–63.
• —, “İlim: Kendini, kendi-olmayanlara ilemek.” Yunus’durur Benim Adım, editör Öz-kan Gözel. Ankara: Yunus Emre Enstitüsü, 2022. 97-116.
• Fazlıoğlu, Şükran. Örnek Bir Genç Olmak -XVII. Yüzyılda İshak Tokadî’nin Nazm el-Ulûm adlı eserinde Zihniyet ve İlimler. İstanbul, 2020.
• Fahreddin Râzî. el-Metâlib el-âliye min el-ilm el-ilâhî. Thk. Muhammed Abdusselâm. Beyrut: Dâr el-kutub el-ilmiyye, 1999.
• Gulâm Sinan. Şerh el-fethiyye fî ilm el-hey’e. Süleymaniye Kütüphanesi, Carullah nr. 1504.
• Hâmid b. Yusûf el-Bândırmevî. Câmi rivâyât el-fehâris ve lâmi icâzât ehl el-fehâris (Sebet el-Bândirmevî). Neşreden Abdülkâdir b. Ömer Âyâz el-Bûcâkî. İstanbul, 2020.
• İbn Heysem. el-Şukûk ala Batlamyus. Hazırlayan/Çevirmen: Fatma Zehra Pattanoğlu, Ahmed Nureddin Kattan, Zehra Akkuş. Ankara, 2022.
• Kutbuddin Şîrâzî. Fealtu fe-lâ-telum. Kitâbhâne-i Meclis-i Şurâ-yi Milli, nr.1302. Taşköprülüzâde. el-Şekâik el-nuʻmaniyye fî ulemâ el-devlet el-Usmâniyye. Neşreden Seyyid Muhammed Tabâtabâî Behbahânî (Mansûr). Tahran, 2010.