XV. Yüzyıl Timurlu/Karamanlı/Osmanlı Ulemâsından Şeyh Alî El-Bestâmî Musannifek’e Dair Otobiyografik Kayıtlardan Hareketle Biyografik Bir İnceleme

Yıl 2024, Cilt: 2 Sayı: 1, 1 - 36, 30.06.2024

Ümit Karaver

Öz

XV. yüzyıl ulemâsından Şeyh Âli el-Bestâmî Musannifek (ö. 875/1470) eserlerinde hayatının önemli bir kısmını kayıt altına almıştır. Kendisine ait telif, istinsah, icâzet, temellük, vakıf kayıtları ve kişisel notları müellifin hayatına dair çok zengin bir malzemeyi ihtiva etmektedir. Eserlerinin müellif nüshalarının büyük bir kısmı Süleymaniye Kütüphanesi’nde olmasına rağmen eserlerin önemli bir kısmı tahkik ve tercüme edilmemiştir. Daha çok dil ve edebiyat alanında akademik çalışmalara konu olan bu eserler, ihtiva ettikleri kayıt ve müellife ait notlar açısından da incelenmemiştir. Makalemizde Musannifek’e ait olan kayıtlardan ve özel notlarından hareketle özyaşam öyküsü kronolojik olarak verilmiştir. Müellifin hayatındaki kırılma noktaları, kariyeri, siyasi-sosyal ilişkileri, seyahatleri, meşguliyetleri ve görevleri aktarılmaya çalışılmıştır. Musannifek’e ait bu tarihi kayıtların tesbiti ve geniş bir bakış açısıyla incelemesi, mikro tarihçilik ve kültür tarihçiliği açısından yeni olanaklar sağlayacaktır. Ayrıca araştırmacılara farklı bir perspektiften tarih okuma-yazma imkânı sunacaktır.

Anahtar Kelimeler

Şeyh Alî el-Bestâmî, Musannifek, biyografi, özyaşam, 15. Yüzyıl, mikro tarihçilik.

Teşekkür

Muhammed Taki Hüseyn Osman sacid Arı Veysel Bulut

XV. A BIOGRAPHICAL STUDY ON SHEIKH ALÎ EL-BESTÂMÎ MUSANNİFEK, ONE OF THE SCIENTISTS OF THE TIMURID/KARAMANID/OTTOMAN WORLD IN THE 19TH CENTURY 1

Öz

Sheikh Âli al-Bestâmî Musannifek (d. 875/1470), a 15th century scholar, seems to be a record in a part of their education. The collection of copyright, appropriation, appropriation, foundation and personal notes belonging to the author is a very rich material. Most of his works have not been translated into the acquis of Süleymaniye. In these works, which are mostly an academic subject in the field of language and literature, those that do not belong to the author have not been examined. In our article, all the records belonging to Musannifek and living an autobiography with a special movement are given chronologically. Breaking points at the author's point, career, political-social, travels, new accommodation and the beginning to carry special experiences and experiences. Examining these belonging to Musannife from all perspectives, with their microlic and cultural originality, are our new goals. It will also present the authors of a history to historical historians researchers

Anahtar Kelimeler

Sheikh Alî al-Bistâmî, Musannifak, biography, Historical Records, 15th century.

Kaynakça

• Birincil Kaynaklar Beğavî, Muhyissünne el-Hüseyn b. Mes‘ud el-Ferrâ. Mesâbîhu’s-Sünne. Fâtih nr. 1186: 1b-376a. Süleymaniye Ktp.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail b. İbrahim. el-Câmiu’s-Sahîh. Fâtih nr. 1091: 1b-209a. Süleymaniye Ktp.
• —, el-Câmiu’s-Sahîh. Fâtih nr. 1092: 1b-238b. Süleymaniye Ktp.
• Buhârî, Abdullah Muhammed b. İsmail. el-Câmiu’s-Sahîh. Murad Molla nr. 577: 1b-267b. Süleymaniye Ktp.
• Burhanüşşeria, Mahmûd b. Ubeydullah el-Hanefî. Vikâyetü’r-Rivâye. Fâtih nr. 2223:1b-177b. Süleymaniye Ktp.
• Cürcânî, Abdulkâhir b. Abdurrahman b. Muhammed. Delâilü’l- İ‘câz. Fâtih nr. 4589:1b-220b. Süleymaniye Ktp.
• Cürcânî, Alî b. Muhammed Seyyid Şerif. el-Misbâh fî Şerhi’l-Kısmi’s-Sâlis mine’l-Miftâh. Damad İbrahim Paşa nr. 1013-01: 1b-165a. Süleymaniye Ktp.
• —, el-Misbâh fî Şerhi’l-Miftâh, Fâtih nr. 4649: 1b-245a. Süleymaniye Ktp. Ebu Temmâm Habib b. Evs et-Tâî. Divânü’l-Hamâse. Fâtih nr. 3739: 1b-109a. Süleymaniye Ktp.
• Eyyûbî Abdullah. Risâle fi Ebî Eyyûb. Hacı Cemal Öğüt nr. OG0067: 113b-145b. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Ktp.
• Fenârî, Şemsüddîn Muhammed. Tefsiru’l-Fâtiha. Şehid Ali Paşa nr. 141: 1b-87b. Süleymaniye Ktp.
• Gazâlî, Huccetü’l-İslâm Muhammed b. Muhammed. el-Veciz, Fâtih nr. 2211: 1b-197a. Süleymaniye Ktp.
• —, İhyâu Ulûmi’d-dîn. Müstensih: Musannifek. Fâtih nr. 2551: 1b-357a. Süleymaniye Ktp.
• —, İhyâu Ulûmi’d-dîn. Müstensih: Musannifek. Fâtih nr. 2552: 1b-311a. Süleymaniye Ktp.
• Hace Parsa, Muhammed b. Muhammed el-Hâfızî, Faslu’l-Hitâb. Fâtih nr. 2753: 1b-179b. Süleymaniye Ktp.
• Hâfî, Zeynüddîn Muhammed. el-Vesâya el-Kudsiyye. Müstensih: Musannifek, Şehid Ali Paşa nr. 1420: 43b-77a. Süleymaniye Ktp.
• Herevî, Hâce Abdullah b. Muhammed el-Horasânî Menâzilü’s-Sâirîn. Müstensih: Mu- sannifek, Şehid Ali Paşa nr. 1420-02: 12a-40b. Süleymaniye Ktp.
• İbn Esîr, Mecdüddîn Mübarek b. Muhammed. Câmiu’l-Usûl min Ehâdîsi’r-Rasûl. Fâ- tih nr. 722: 1b-230a. Süleymaniye Ktp.
• İbn Hâcib, Cemâlüddîn Osman b. Ömer ed-Dımeşkî. Muhtasaru Müntehe’s-Süuli ve’l- Emel. Fâtih nr. 1439: 1b-100b. Süleymaniye Ktp.
• —, Muhtasaru müntehe’s-süuli ve’l-emel. Müstensih: Yahya b. Muhammed, Çorlulu Ali Paşa nr. 169: 1b-117a. Süleymaniye Ktp.
• Kelâbâzî, Muhammed b. İbrahim b. Yakub el-Buhârî. et-Taarruf li Mezhebi’t-Tasavvuf. Fâtih nr. 2777: 1b-70a. Süleymaniye Ktp.
• Konya Mevlânâ Müzesi, Şer’î Sicil Defteri, no. 56.
• Merğînânî, Burhânüddîn Alî b. Ebu Bekr. el-Hidâye Şerhi’l-Bidâye. Fâtih nr. 2244: 1b-256b. Süleymaniye Ktp.
• Musannifek, Şeyh Alî b. Mecdiddîn Muhammed eş-Şâhrûdî el-Bistâmî. Tuhfe-i Mah-mûdî/Tuhfetü’l-Vüzerâ. Emanet Hazinesi nr. 1342: 1b-121a. Topkapı Sarayı Müze Ktp.
• —, er-Reşâd fi Şerhi’l-İrşâd. Atıf Efendi nr. 2479: 1b-64a. Süleymaniye Ktp.
• —, Hakâiku’l-İmân li Ehli Yakîn ve’l-İrfân. Hüseyin Çelebi nr. 136-04: 151a-210a. Bursa İnebey Ktp.
• —, Hallu’r-Rumûz ve Keşfu’l-Kunûz. Fâtih nr. 2611: 1b-205a. Süleymaniye Ktp.
• —, Hâşiye alâ Hâşiyeti’l-Miftâh. Murad Molla nr. 1608: 1b-108a. Süleymaniye Ktp.
• —, Hâşiye ale’l-Mutavvel. Şehid Ali Paşa nr. 2187: 1b-285a. Süleymaniye Ktp.
• —, Hâşiye alâ Şerhi’l-Akâidi’l-Nesefiyye. Şehid Ali Paşa nr. 1605: 1b-40a. Süleymaniye Ktp.
• —, Hâşiye ale’l-Mutavvel. Müstensih: Hızır b. Fakih, Damad İbrahim Paşa nr. 1017:1b-134a. Süleymaniye Ktp.
• —, Hâşiye ale’l-Mutavvel. Müstensih: Gıyaseddîn b. Safiyyullah, Turhan Valide Sultan nr. 284: 1b-193a. Süleymaniye Ktp.
• —, Hâşiye el-Mutavvel. Cârullah nr. 1776: 1b-142b. Süleymaniye Ktp.
• —, Kitâbu’l-Hudûd ve’l-Ahkâm. Esad Efendi nr. 3631-041: 345b-379b. Süleymaniye Ktp.
• —, Kitâbü’ş-Şifâ. Hekimoğlu Ali Paşa nr. 51: 1b-51b. Süleymaniye Ktp.
• —, Muhtasaru’l-Muntazam ve Mültekatü’l-Mültezem. Fâtih nr. 4476: 1b-271a. Süleymaniye Ktp.
• —, Mülteka’l-Bahreyn/Kitâbu’ş-Şifâ. Veliyüddîn Efendi nr. 261: 1b-280b. Beyazıd Ktp.
• —, Mülteka’l-Bahreyn/Kitâbü’ş-Şifâ. Fâtih nr. 636: 1b-144a. Süleymaniye Ktp.
• —, Mülteka’l-Bahreyn/Kitâbu’ş-Şifâ. Satın Alınan Yazma Eserler nr. 1123: 1b-280a. Süleymaniye Ktp.
• —, Şerh-i Mesnevî. Nâfız Paşa nr. 604: 1b-119a. Süleymaniye Ktp.
• —, Şerh-i Mesnevî. Fâtih nr. 2706: 1b-116b. Süleymaniye Ktp.
• —, Şerhu’l-Akâidi’n-Nesefiyye/Hâşiye Şerhi’l-Akâid. Fâtih nr. 3076: 1b-32a. Süleymaniye Ktp.
• —, Şerhu’l-Hidâye. Fâtih nr. 1965: 1b-135b. Süleymaniye Ktp.
• —, Şerhu Kasîdeti’l-Bürde. Müstensih: Celal b. Hacı Mahmud b. Safâ, Diyanet İşleri Bşk. nr. 5630: 2a-133a. Diyanet İşleri Başkanlığı Ktp.
• —, Şerhu Kasideti’l-Ruhiyye. Lâleli nr. 3707-01: 1b-21b. Süleymaniye Ktp.
• —, Şerhu’l-Lübâb. Fâtih nr. 5004: 1b-726a. Süleymaniye Ktp.
• —, Şerhu’l-Misbâh. Fâtih nr. 5032: 1b-125a. Süleymaniye Ktp.
• —, Şerhu’l-Mutavvel. Yusuf Ağa nr. 5531: 1b-419b. Konya Yusuf Ağa Ktp.
• —, Şerhu Muhtasari’l-Vikâye. Fâtih nr. 1876: 1b-71a. Süleymaniye Ktp. —, Şerhu’l-Vikâye. Şehid Ali Paşa nr. 861: 1b-334b. Süleymaniye Ktp.
• —, Şerhu’l-Vikâye. The Chester Beatty Library nr 3196-01: 1b-300b.
• İrlanda Ktp. —, Şerhu’l-Vikâye. The Chester Beatty nr. 3196-02: 1b-280b.
• —, Şerhu’ş-Şemsiyye. Ayasofya nr. 2557: 1b-261a. Süleymaniye Ktp.
• —, Tefsir-i Musannifek/Kitâbu’ş-Şifâ. Ayasofya nr. 285:1b-432a.
• Süleymaniye Ktp. —, Tefsir-i Musannifek. Fâtih nr. 635: 1b-162b. Süleymaniye Ktp. —, Tuhfetü’l-Vüzerâ. Ayasofya nr. 2855: 1b-142b. Süleymaniye Ktp.
• —, Tuhfetü’s-Selâtîn. British Library Or. 11153: 1b-155b.
• Necmüddîn Dâye, Abdullah b. Muhammed el-Esedî. Mirsâdu’l-İbâd mine’l-Mebdeiile’l-Meâd. Fâtih nr. 2839: 1b-269a. Süleymaniye Ktp.
• Pezdevî, Fahrulislâm Alî b. Muhammed b. Hüseyn. Kenzü’l-Vusûl ilâ Marifeti’l-Usûl. Fâtih nr. 1234: 1b-340b. Süleymaniye Ktp.
• Radiyyüddîn Muhammed b. Hasan el-Esterâbâdî, Şerhu’l-Kâfiye. Müstensih: Musannifek, Fâtih nr. 4960: 1b-405a. Süleymaniye Ktp.
• Radiyyüddîn. Şerhu’l-Kâfiye. Müstensih: Musannifek, Fâtih nr. 4961: 1b-469b. Süleymaniye Ktp.
• Râzî, Muhammed b. Ömer Fahreddin. el-İhtiyârâtü’l-Alâiyye. Fâtih nr. 5360-04: 90b-126b. Süleymaniye Ktp.
• Sadrulefâdıl, Ebu’l-Fazl Kasım b. Hüseyn el-Harizmî, Dıramü’s-Sıkat. Müstensih: Yahya b. Muhammed el-Bestâmî. Atıf Efendi nr. 2210: 1b-198a. Süleymaniye Ktp.
• Teftâzânî, Sa‘duddîn Mes‘ud b. Ömer. Hâşiye ale’l-Keşşâf. Müstensih: Musannifek, Hamidiye nr. 168: 1b-231b. Süleymaniye Ktp.
• Zemahşerî, Cârullah Mahmûd b. Ömer el-Harezmî. el-Keşşâf an Hakâiki’t-Tenzîl. Fâtih nr. 386: 1b-331b. Süleymaniye Ktp.
• Zemahşerî. el-Keşşâf an Hakāiki’t-Tenzil, Müstensih: Musannifek. Fâtih nr. 371: 1b-347a. Süleymaniye Ktp.
• —, el-Keşşâf an Hakâiki’t-Tenzîl, Müstensih: Musannifek. Fâtih nr. 351: 1b-299a. Süleymaniye Ktp.
• —, el-Keşşâf an Hakâiki’t-Tenzîl, Müstensih: Musannifek. Fâtih nr. 393: 1b-248a. Süleymaniye Ktp.
• —, el-Keşşâf an Hakâiki’t-Tenzîl, Müstensih: Musannifek. Fâtih nr. 379: 1b-48b. Süleymaniye Ktp.
• Zeydânî, Mazharuddîn Hüseyn b. Mahmûd b. Hasen. el-Mefâtîh fi Halli’l-Mesâbîh. Fâtih nr. 5360: 1b-9b. Süleymaniye Ktp.