Öğretmen Adaylarının Çocuk Haklarına İlişkin Düşünceleri, Tutumları ve Tutumlarını Etkileyen Faktörler

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 2, 59 - 84, 13.09.2023

Berfin Taş Hatice Fırat

Öz

Bu çalışmayla gelecekte topluma rehberlik etme sorumluluğunu üstlenecek olan öğretmen adaylarının; çocuk hakları ve eğitimi konusundaki düşüncelerini, konuya ilişkin tutumlarını ve tutumlarına etki eden faktörleri belirlemek amaçlanmaktadır. Çalışma nicel araştırma yöntemlerinden tarama modeli temel alınarak tasarlanmıştır. Araştırma Ekim–Kasım 2022 tarihleri arasında 159 öğretmen adayı ile gerçekleştirilmiş; veriler araştırmacılar tarafından geliştirilen, iki bölümden oluşan bir anket ve “Çocuk Haklarına İlişkin Tutum Ölçeği” (ÇHTÖ) ile toplanmıştır. Çalışmada; öğretmen adaylarının çocuk hakları kavramını daha çok “çocukların ve çocuk haklarının korunması” şeklinde algıladıkları belirlenmiştir. Katılımcıların tamamına yakını, öğretmen adaylarının çocuk hakları konusunda bilgi sahibi olması gerektiğini düşünmekte ve bunun nedenini mesleklerinin çocuklara yönelik olması ile açıklamaktadır. Öğretmen adayları, çocuk hakları eğitiminin ortaokul döneminde verilmesi gerektiğini düşünmekte, çocuk hakları konusunda daha çok internet, öğretmen ve sosyal medya kaynaklarından bilgi almaktadırlar. Öğretmen adaylarına göre; öğretmenler tarafından en çok dikkat edilmesi gereken çocuk hakkı “eğitim hakkı”, çocuk hakları eğitiminde en çok sorumluluğu bulunan kişiler aile ve öğretmenler; çocuk hakları eğitimi vermesi gereken kurumlar ise MEB ve YÖK’e bağlı eğitim kurumlarıdır. Çocuk hakları eğitimi konusunda katılımcıların sunduğu önerilerde çocukların eğitimi ile aile ve toplumun bilinçlendirilmesi, çocuk haklarının uygulanmasının yaygınlaştırılması vb. düşünceler öne çıkmaktadır. Araştırmanın sonucunda; öğretmen adaylarının çocuk haklarına ilişkin olumlu tutuma sahip olduğu tespit edilmiştir. Öğretmen adaylarının çocuk haklarına karşı olumlu tutuma sahip olmalarında; öğrenim gördükleri öğretmenlik programı, cinsiyet, lisans öğrenimi öncesinde ve sonrasında çocuk haklarıyla ilgili ders alma durumu, en uzun süre yaşanılan yer, aile tipi, anne ve baba eğitim düzeyi, gelir düzeyi, yılda okunan kitap sayısı ve kardeş sayısı alt faktörleri açısından anlamlı bir fark olmadığı belirlenmiştir

Anahtar Kelimeler

Çocuk Hakları, öğretmen adayları, tutum, tutuma etki eden faktörler, eğitim

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK

Proje Numarası

1919B012105309

Kaynakça

• Aiken, L. R. (1997). Qustionnaires and inventories: Surveying opinions and assessing personality. New York: John Wiley & Sons, Inc.
• Akyüz, E. (1999). Cumhuriyet döneminde çocuk hukukundaki gelişmeler. Cumhuriyet ve Çocuk-2. Ulusal Çocuk Kültürü Kongresi, (Yay. Haz. Bekir Onur), Ankara: Ankara Üni. Çocuk Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları: 2, 491-505.
• Akyüz, E. (2000). Ulusal ve uluslararası hukukta çocuk haklarının ve güvenliğinin korunması. Ankara: MEB Yayınları.
• Akyüz, E. (2001). Çocuk hakları sözleşmesinin temel ilkeleri ışığında çocuğun eğitim hakkı. Milli Eğitim Dergisi, 151, http://dhgm.meb.gov.tr/yayimlar/Milli_Egitim_Dergisi.html.
• American Statistical Associatin [ASA]. (1997). ASA series: What is a survey. https://www.unh.edu/institutional- research/sites/default/files/media/2022-05/what-is-a-survey.pdf.
• Balbağ, N. L. (2016). Haklarımız var: çocukların gözünden çocuk hakları. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8 (24), 971-1005.
• Bilir Seyhan, G. ve Arslan Cansever, B. (2016). Öğretmen adaylarının “çocuk hakları”na ilişkin algılarının materyal tasarımları ve görüşleri çerçevesinde incelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 41, 98-119.
• Can, A. (2022). SPSS ile bilimsel araştırma sürecinde nicel veri analizi,
• Ankara: Pegem Akademi.
• Cılga, A. (2001). Çocuk hakları ve eğitim. Milli Eğitim Dergisi, 151, http://dhgm.meb.gov.tr/yayimlar/Milli_Egitim_Dergisi.html.
• Cılga İ. (1999). Türkiye’de çocuk hakları çalışmaları. Cumhuriyet ve Çocuk-2. Ulusal Çocuk Kültürü Kongresi, (Yay. Haz. Bekir Onur), Ankara: Ankara Üni. Çocuk Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları:2 506-516.
• Çocuk Haklarına Dair sözleşme, www.unicef.org/turkey/çocuk-haklarına-dair-sözleşme. Erişim Tarihi: Nisan 2023. Çocuk Vakfı. (2011). Resimli çocuk hakları kültürü kitabı, (Yay. Yön. M. Ruhi Şirin). İstanbul: Çocuk Vakfı Yayınları.
• Dağ, H., Doğan, M., Sazak, S., Kaçar, A., Yılmaz, B., Doğan, A., ve Arıca, V. (2015). Çocuk haklarına güncel yaklaşım. Cukurova Medical Journal, 40(1), 1- 5.
• Dağlı, S. K. (2022). Öğretmen adaylarının çocuk haklarına ilişkin tutumlarının cinsiyete göre incelenmesi: bir Meta-analiz çalışması. Scientific Educational Studies (Bilimsel Eğitim Araştırmaları),6(2), 214-238.
• Doğan, Y., Torun, F. ve Akgün, H. (2014). Okul öncesi öğretmen adaylarının çocuk haklarına ilişkin tutumlarının çeşitli değişkenlere göre incelenmesi. International Journal of Human Sciences, 11(2), 503-516.
• Ersoy, A. F. (2011). İlköğretim öğrencilerinin çocuk haklarına ilişkin algıları, İlköğretim Online, 10 (1), 160-168.
• Ersoy, A. F. (2012). Vatandaşlık eğitiminde ihmal edilen bir alan: evde ve okulda çocuk hakları eğitimi. İnternational Online Journal of Educational Sciences, 4(2), 359-376.
• Fırat, H. (2013). Turkish education and children’s rights. Journal of Academic Research Part B. 5(4), 412-419.
• Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Okul Öncesi Eğitimi Anabilim Dalı. (2003). “Çocuk hakları”, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24, 244-245.
• Karaman Kepenekçi, Y. ve Baydık, B. (2009). Zihin engelliler öğretmen adaylarının çocuk haklarına ilişkin tutumları. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 42 (1), 329-35.
• Karasar, N. (1999). Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: Nobel Yayınları.
• Karataş, K. (2020). Öğretmenlik mesleğine kuramsal bir bakış.
• Elektronik Eğitim Bilimleri Dergisi, 9(17), 39-56.
• Kardeş S., Banko, Ç., Eren S. ve Antakyalıoğlu, Ş. (2017). Okul öncesi öğretmen adaylarının çocuk haklarına ilişkin görüşleri, Akademik
• Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5 (54), 469-481.
• Kop Y. ve Tuncel, G. (2010). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin çocuk haklarını algılamaları. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 6 (1), 106- 124.
• Kuru Çetin, S. ve Taşkın Pelin, (2016). Sınıf öğretmenliği öğretmen adaylarının çocuk haklarına ilişkin tutumları. 15th Internatıonal Primary Teacher Education Symposium.
• Kozikoğlu, İ. (2019). Okul öncesi öğretmenlerinin çocuk hakları ve çocuk katılım hakkına ilişkin görüşlerinin incelenmesi. Erken Çocukluk Çalışmaları Dergisi, 3(2), 380-405.
• Leblebici, H. ve Çeliköz, N. (2017). Öğretmen adaylarının çocuk haklarına yönelik tutumları. International Journal of Social Sciences and Education Research Online, 3(1), 307-318.
• Maltepe S. ve Bayram, A. (2011). Türkçe ders kitaplarında yer alan metinlerin çocuk hakları açısından incelenmesi. 3. Ulusal Çocuk ve Gençlik edebiyatı Sempozyumu (Bildiriler ve Atölye Çalışmaları), 05-07 Ekim, Ankara Üni. Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Uygulama ve Araştırma Merkezi, Ankara: Ankara Üni. Basımevi.
• Mertens, D. (1998). Research methods in education and psycohology. New York: SAGE Pub.
• Millî Eğitim Bakanlığı (2013). Okul öncesi eğitim programı (ilkokul ve Ortaokul 4, 5, 6, 7. Sınıflar). Ankara.
• Millî Eğitim Bakanlığı (2018). Sosyal bilgiler dersi öğretim programı (ilkokul ve Ortaokul 4, 5, 6, 7. Sınıflar). Ankara.
• Millî Eğitim Bakanlığı (2018). Hayat bilgisi dersi öğretim programı (ilkokul 1, 2 ve 3. Sınıflar). Anakara.
• Millî Eğitim Bakanlığı (2019). Türkçe dersi öğretim programı (ilkokul ve Ortaokul 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar). Ankara.
• Neslitürk, S. ve Ersoy, A. F. (2007). Okulöncesi öğretmen adaylarının çocuk haklarının öğretimine ilişkin görüşleri. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 3(2), 245-257.
• Onursal, B. (2011). Yaşam çizgisinde çocukluk ve ötesi (Türkiye’nin çocuk hakları fotoğrafına genel bir bakış) dünyadan büyüktür çocuk -çocuk ve çocukluk deneme kitabı-, (Haz. M. Ruhi Şirin), İstanbul: Çocuk Vakfı Yayınları.
• Özkan, R. (2005). Birey ve toplum gelişiminde öğretmenlik mesleğinin önemi, Millî Eğitim Dergisi, 33 (166). http://dhgm.meb.gov.tr/yayimlar/dergiler/milli_egitim_dergisi/166/index3-ozkan.htm. Erişim Tarihi: Nisan 2023.
• Özoğlu, S. Ç. (1992). Davranış bilimlerinde anket: Bilgi toplama aracının geliştirilmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 25(2), 321-39.
• Pilatin, G. ve Ahmetoğlu, E. (2020). Okul öncesi öğretmen adaylarının çocuk haklarına ilişkin tutumlarının incelenmesi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 39(3), 117-136.
• Polat, O. (2006). Çocuk hakları ve sivil toplum. Düşünce & Arastırma Dergisi, 4 (16), 115-118. Şehirli, Y. A. ve Ergin, A. Z. (2017). Öğretmen adaylarının çocuk haklarına yönelik tutumları. Demokrasi Eğitimi (içinde). Balkan Eğitim Araştırmaları (Uluslararası Bilimsel Araştırma Kitabı). Trakya Üniversitesi Yayın No: 188. (s.101-112).
• Şirin, M. R. (2011). Türkiye’nin çocuk hakları haritası için. Dünyadan büyüktür çocuk -çocuk ve çocukluk Deneme Kitabı-, İstanbul: Çocuk Vakfı Yayınları.
• Şirin, M. R. (2012). Çocuk Edebiyatı Ders Notları, http://cocukvakfi.org.tr/wp-content/dosya/ders_notlari/1.1.pdf, Erişim Tarihi: Kasım 2022.
• Uçuş, Ş., Şahin ve A. E. (2012). Çocuk hakları sözleşmesine yönelik öğretmenlerin ve okul yöneticilerinin görüşleri. Adnan Menderes Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(1), 25-41.
• Yaşar Ekici, F. (2014). Öğretmen adaylarının çocuk haklarına yönelik tutumlarının bazı değişkenlere göre İncelenmesi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(8), 66-77.
• Yavuzekinci, M. ve Tatlı, S. (2020). Çocukların sahip oldukları haklara ilişkin öğretmen görüşlerinin incelenmesi. Milli Eğitim Dergisi, 49 (228), 129-152.
• Yılmaz, S. (2019). Öğretmen adaylarının çocuk haklarına yönelik görüşleri. Uluslararası Eğitimde Yenilikçi Yaklaşımlar Dergisi. 3 (1), 1-17.
• Yüksel B. ve Yazıcı, Z. (2019). Öğretmen adaylarının çocuk katılım hakkına ilişkin farkındalıklarının değerlendirilmesi. Erken Çocukluk Çalışmaları Dergisi, 3, 457-477.