Development History of Azerbaijani Children's Literature

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 1, 61 - 68, 31.05.2024

İlhama Agazade

Öz

Makalede Azerbaycan çocuk edebiyatının gelişiminden bahs ediliyor. Yapılan araştırmalardan çocuk edebiyatının ilk unsurlarının folklorumuz içerisinde yer aldığı anlaşılmaktadır. Toplanıp incelenmeye başlandığı dönemden bu yana çocuk folklorunun sınırlarının belirlenmesi amacıyla çok sayıda bilimsel çalışma ve farklı yaklaşımlar ortaya çıkmıştır.
Çocuk edebiyatının gelişiminde sözlü sanat mirasının yanı sıra yazılı anıtlar ve klasik sanat mirası da ayrı bir önem taşımaktadır. Arap-Fars klasik edebiyatından ve anadilli şiirden seçmeler, Aşık eserlerinden öğretici örnekler çocuklar ve gençler için okuma malzemesi olarak benimsendi.
12. yüzyıl Azerbaycan şairlerinden Efzaleddin Hakanî Şirvani ve Nizami Gencevi folklordan ustalıkla yararlanmış, milli ve manevi değerlerimizi evrensel değerlerle birleştirmiş, dünya edebiyatına nadide örnekler vermiştir. Daha sonraki dönemlerde ortaya çıkan çocuk eserlerinde Hakanî Şirvani ve Nizami Gencevi'nin ortaya koyduğu zengin fikir ve düşüncelerin etkisi büyük olmuştur.
19. yüzyılın sonlarından 20. yüzyılın başlarına kadar çocuk edebiyatında daha organize bir faaliyet göze çarpmakta, halkın eğitimi ve ulusal canlanma mücadelesi sistematik bir nitelik kazanmaktadır. Her ne kadar karmaşık ve çelişkili olsa da bu dönemin daha verimli olduğu düşünülebilir. Eğitim ve kültür alanındaki yenilikler şairlere ve yazarlara folklorun hem öğretilmesi hem de araştırılması konusunda ilham verdi. Görüldüğü gibi Azerbaycan çocuk edebiyatı bu döneme kadar bağımsız bir yaratıcılık alanı olarak değil, genel edebiyat içerisinde - sözlü halk yaratıcılığı ve yazılı edebiyatla bağlantılı olarak - gelişmiştir.
Azerbaycan Halk Cumhuriyeti döneminde (1918-1920) bağımsızlık temasının ortaya çıkması şiirde benlik bilincinin ve vatanseverliğin oluşmasına yol açmıştır. Muhammed Hadi, Cafer Cabbarlı, Ahmet Cevad, Hüseyin Cavid'in ülkeye sevgi aşılayan eserleri benzersizliğiyle öne çıktı ve gençlerin gelecekteki yolunu belirlemeyi amaçladı. Yeni dönemde (1920-1991) Sovyet devletinin dikte ettiği fikirler edebiyat sahnesinde gündeme geldi. Bu tarzda edebi örnekler ortaya çıkmaya başladı ve uzun yıllar devam etti. 1950'li yılların ortalarında kamusal ortamda başlayan yumuşama edebiyata da yansıdı. Bu nedenle araştırmacılar 1960'lı-90'lı yılları tarihi hafızanın yeniden canlandığı, milli-manevi değerlere ve köklere dönüş yılları olarak nitelendiriyor. 1990'lı yıllardan itibaren edebiyatta tarihi temalar, modern yaşamın gerçekleriyle birlikte çifte sanatsal yaratıcılığa dahil edilmiştir. Bu dönemlerde yaratılan Azerbaycan çocuk şiiri fikir ve içerik bakımından yeni bir doğrultuda gelişme gösterse de 20. yüzyılın başında yaşamış ve yaratmış yazarların yaratıcılığının etkisi açıkça görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

çoçuk edebiyatı, folklor, klasik, milli-manevi kültür

Teşekkür

teşekkür ederim

Azerbaycan Çocuk Edebiyatının Gelişim Tarihi

Öz

Makalede Azerbaycan çocuk edebiyatının gelişiminden bahs ediliyor. Yapılan araştırmalardan çocuk edebiyatının ilk unsurlarının folklorumuz içerisinde yer aldığı anlaşılmaktadır. Toplanıp incelenmeye başlandığı dönemden bu yana çocuk folklorunun sınırlarının belirlenmesi amacıyla çok sayıda bilimsel çalışma ve farklı yaklaşımlar ortaya çıkmıştır.
Çocuk edebiyatının gelişiminde sözlü sanat mirasının yanı sıra yazılı anıtlar ve klasik sanat mirası da ayrı bir önem taşımaktadır. Arap-Fars klasik edebiyatından ve anadilli şiirden seçmeler, Aşık eserlerinden öğretici örnekler çocuklar ve gençler için okuma malzemesi olarak benimsendi.
12. yüzyıl Azerbaycan şairlerinden Efzaleddin Hakanî Şirvani ve Nizami Gencevi folklordan ustalıkla yararlanmış, milli ve manevi değerlerimizi evrensel değerlerle birleştirmiş, dünya edebiyatına nadide örnekler vermiştir. Daha sonraki dönemlerde ortaya çıkan çocuk eserlerinde Hakanî Şirvani ve Nizami Gencevi'nin ortaya koyduğu zengin fikir ve düşüncelerin etkisi büyük olmuştur.
19. yüzyılın sonlarından 20. yüzyılın başlarına kadar çocuk edebiyatında daha organize bir faaliyet göze çarpmakta, halkın eğitimi ve ulusal canlanma mücadelesi sistematik bir nitelik kazanmaktadır. Her ne kadar karmaşık ve çelişkili olsa da bu dönemin daha verimli olduğu düşünülebilir. Eğitim ve kültür alanındaki yenilikler şairlere ve yazarlara folklorun hem öğretilmesi hem de araştırılması konusunda ilham verdi. Görüldüğü gibi Azerbaycan çocuk edebiyatı bu döneme kadar bağımsız bir yaratıcılık alanı olarak değil, genel edebiyat içerisinde - sözlü halk yaratıcılığı ve yazılı edebiyatla bağlantılı olarak - gelişmiştir.
Azerbaycan Halk Cumhuriyeti döneminde (1918-1920) bağımsızlık temasının ortaya çıkması şiirde benlik bilincinin ve vatanseverliğin oluşmasına yol açmıştır. Muhammed Hadi, Cafer Cabbarlı, Ahmet Cevad, Hüseyin Cavid'in ülkeye sevgi aşılayan eserleri benzersizliğiyle öne çıktı ve gençlerin gelecekteki yolunu belirlemeyi amaçladı. Yeni dönemde (1920-1991) Sovyet devletinin dikte ettiği fikirler edebiyat sahnesinde gündeme geldi. Bu tarzda edebi örnekler ortaya çıkmaya başladı ve uzun yıllar devam etti. 1950'li yılların ortalarında kamusal ortamda başlayan yumuşama edebiyata da yansıdı. Bu nedenle araştırmacılar 1960'lı-90'lı yılları tarihi hafızanın yeniden canlandığı, milli-manevi değerlere ve köklere dönüş yılları olarak nitelendiriyor. 1990'lı yıllardan itibaren edebiyatta tarihi temalar, modern yaşamın gerçekleriyle birlikte çifte sanatsal yaratıcılığa dahil edilmiştir. Bu dönemlerde yaratılan Azerbaycan çocuk şiiri fikir ve içerik bakımından yeni bir doğrultuda gelişme gösterse de 20. yüzyılın başında yaşamış ve yaratmış yazarların yaratıcılığının etkisi açıkça görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

çoçuk edebiyatı, folklor, klasik, milli-manevi kültür

Kaynakça

• "Folklore of South Azerbaijan" (2015). Book IV. Baku, Science and education. 388 pages. pp. 3-410.
• Kara, N. (2007). Azerbaijani children's literature. Baku: Baku University, 444 pages. p. 34
• Aydın, H. (2004). History of Azerbaijani children's literature. Baku: Education, 248 p.
• Azad, N. (2009). Azerbaijani folk literature. Baku, "Chirag", 640 p.
• Bahlul, A. (1999). "Poetics of The Book of Dede Korkut". Baku: Science. 224 p.
• Bilal, H. (2008) Azerbaijani children's literature. Baku: Teacher, p. 26
• Firudun, K. (2005). "Historical materials of Azerbaijani literature" in two volumes. Volume II. Baku, "Avrasiya Press", 560 pages. pp. 173-174
• Fuzuli, A. (2009). Gradual development of Azerbaijani children's literature. Baku: ADPU Publishing House, 435 p.
• History of Azerbaijani literature. (2004). Volume II, Baku. Science.. p.17
• Kara, N. (2007). Azerbaijani children's literature. Baku: Baku University, 444 pages. p. 34
• Khagani, Sh. (2004). Selected Works. Baku: "Leader publishing house", 672 p.
• Nizami, G. (2018). Advice to my son. Baku, TEAS Press Publishing House, 404 p
• Pasha, A. (1981). Azerbaijani oral folk literature. Baku: Maarif, 404 p.
• Rafiq, Y. (2006). Children's literature. (Textbook for students of higher and secondary specialized schools). Baku: Shirvanneshr, 268 p.
• Ramazan, Q. (2013). Genre system and poetics of children's folklore. "Science and education", Baku, 540 pages. p. 25
• Yasar, Q. (2016). Selected works. (in 5 volumes). Volume I. Baku, "Science", 776 pages. etc. 178
• Zahid, X. (2011). Children's literature. Baku: Pedagogical University publication, 498 p.
• Капица, Ф.С. (2002). Русский детский фольклор. Москва: 320 c.