ASR-I SAADETTEN CUMHURİYETE KADAR OLAN DÖNEMDE KADINLARIN EĞİTİMİ VE SOSYAL KONUMU

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 9, 73 - 93, 31.12.2024

Davud Işıkdoğan , Nursena Demirkol

https://doi.org/10.62356/cihansumul.1579729

Öz

Tarih boyunca kadınların eğitim faaliyetlerinde yer alıp almaması ve toplum içerisinde nasıl konumlandırıldığı sosyal statülerine bağlı olarak değişiklik göstermiştir. İslam dini gelmeden önce kadınların toplumda değersiz kabul edildiği, sosyal ve eğitsel haklarından mahrum bırakıldığı bilinmektedir. Kadınla erkek arasında herhangi bir ayrım yapmayan ve toplumda kadınlara dönük olumsuz bakışın kırılmasını sağlayan İslam, eğitimi hem kadına hem erkeğe farz kılmıştır. Bu çalışmanın amacı, İslamiyet’in gelişinden Cumhuriyet Dönemi’ne kadar geçen süreçte kadının toplumdaki yerini, bu süreçlerde kadınlara yönelik tutumlarda olumlu veya olumsuz ne tür gelişmeler yaşandığını ve kadınların eğitim faaliyetlerine katılım düzeylerini tespit etmektir. Bunun yanı sıra İslam geleneğinde kadınların eğitimi hususunda meydana gelen olumsuz tutumların nedenlerini ortaya koymak da araştırmanın diğer bir amacıdır. Çalışmada ilk dönem eğitim faaliyetlerinden Cumhuriyet’in ilanına kadar olan dönemler incelenmiş, Cumhuriyet Dönemine yer verilmemiştir. Çalışma sırasında özellikle İslam tarihinde kadının eğitim faaliyetlerini ve sosyal hayattaki yeri ele alan kaynaklar taranmış, konuyla ilgili ayetler ve Hadis-i Şerifler incelenmiş, çalışmaya konu olan dönemin edebi eserleri gözden geçirilmiştir. Sonuç olarak kadının eğitimdeki ve toplumdaki yerinin dinamik bir süreç izlediği görülmüştür. Asr-ı Saadet döneminde İslami anlayışla beraber kadının toplumdaki olumsuz imajı son bulmuş, Kur’an’ın kadın ile erkeği eşit olarak muhatap almasının sünnet ile desteklenmesiyle kadının toplumsal rolü yeniden inşa edilmiştir. Ancak Kur’an ve sünnet eksenli bu anlayışın tarihsel seyir içinde her zaman devam etmediği, bazı dönemler toplumsal geleneklere bağlı olarak, bazı dönemlerde de İslami esasların yanlış anlaşılması ve uygulanması neticesinde kadınların sosyal hayatın dışına itildiği ve eğitim faaliyetlerinden uzaklaştırıldığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Eğitim, Kadın, Sosyal konum, İslam, Cahiliye

EDUCATION AND SOCIAL POSITION OF WOMEN IN THE PERIOD FROM GOLDEN AGE TO THE REPUBLIC

Öz

Islam, which does not make any distinction between men and women and allows the deconstruction of the negative view of women in society, has made education obligatory for both men and women. This study aims to determine the place of women in society in the period from the advent of Islam to the Republican Period, what kind of positive or negative developments have been experienced in attitudes towards women, and the level of participation of women in educational activities. In addition, another purpose of the research is to reveal the reasons for the negative attitudes that occur in the Islamic tradition regarding women's education. In the study, the periods from the first semester's educational activities to the Republic's proclamation were examined and the Republican Period was omitted. During the study, sources dealing with women's educational activities and place in social life, especially in Islamic history, were scanned, verses and Hadiths related to the subject were examined, and literary works of the period subject to the study were reviewed. As a result, it has been seen that the role of women in education and their place in society has historically followed a dynamic process. During the age of Bliss, with the Islamic understanding, the negative image of women in society came to an end, and the social role of women was reconstructed by supporting the Sunnah, which stated that the Qur'an treats women and men equally. However, it has been determined that this understanding based on the Qur'an and Sunnah does not always continue in the historical course, and some periods, depending on social traditions, and some periods, women are again pushed out of social life and removed from educational activities as a result of misunderstanding and application of Islamic principles.

Anahtar Kelimeler

Education, Women, Social Position, Islam, Ignorance

Kaynakça

• Adıgüzel, A. (2001). İslamiyet’in ilk dönemlerinde eğitim öğretim. Diyanet, 37(2), 43–57.
• Akkaya, Ü. (2012). Hz. Peygamberin (s.a) kadınların sosyal hayattaki konumu ve ahlaki eğitim ile ilgili hadislerinin eğitsel açıdan değerlendirilmesi [Yüksek lisans tezi]. Hitit Üniversitesi.
• Aksoy, R. (2021). İslam öncesi toplumlarda ve İslam’da kadının statüsü. Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bilimleri Dergisi, 0(15), 20–39. https://doi.org/10.20860/ijoses.929270
• Aksu, A. (2001). Emevîler Dönemi’nde kadının durumu. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5(1), 263–280.
• Aktaş, C. (1997). Kadının toplumsallaşması ve fitne. İslami Araştırmalar Dergisi, 10(4), 241–248.
• Akyüz, V. (2006). Bütün yönleriyle Asr-ı Saadet’te İslam (Cilt III-IV). Beyan Yayınları.
• Akyüz, Y. (2001). Türk eğitim tarihi: Başlangıçtan 2001’e. Alfa Eğitim.
• Albayrak, H. Ş. (2019). Kadın olmak: İslam, gelenek, modernite ve ötesi. İz Yayıncılık.
• Altınay, A. R. (1987). Onuncu Asr-ı Hicri’de İstanbul hayatı. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Altınay, R. (2004). Emeviler Dönemi’nde bazı yönleriyle kadın. Ekev Akademi Dergisi, 21, 79–100.
• Altın, H. (2017). Osmanlı'da bir kadın pedagog Ayşe Sıddıka Hanım ve eseri Usul-i Talim ve Terbiye Dersleri. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(2), 179–192.
• Baykara, T. (2004). Türkiye Selçuklularının sosyal ve ekonomik tarihi. IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Bayraktar, F. (2005). İslâm’da aile ve çocuk terbiyesi (2. bs). Ensar Neşriyat.
• Bayram, M. (1994). Fatma Bacı ve Bacıyân-ı Rûm. Damla Ofset Matbaacılık.
• Biçak, S. (2007). Türkiye Selçuklu toplumunda kadın (XI-XIV. yy) [Yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Birekul, M. (2018). Anadolu Selçuklu Devleti’nde eğitim ve Konya Medreseleri. Mecmua Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 5, 85–98.
• Bolelli, N. (2018). Tarih boyunca muhtelif milletlerde kadın eğitimi. Rağbet Yayınları.
• Boyacı, N. P. (2014). Platon’da kadın sorunu üzerine bir tartışma. Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, 18, 205–230.
• Canan, İ. (1996). Kur’an’da çocuk eğitimi. Nesil Matbaacılık.
• Cengiz, A. (2022). Osmanlı Devleti’nde temel eğitim kurumlarının yaygınlaştırılması: Bursa Vali Muavini Yusuf Bahaeddin’in lâyihası ve tâlimatı üzerine bir değerlendirme. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24, 236–251.
• Cengiz, A. (2023). Ankara sancağında modern eğitim kurumları. Çizgi Yayınevi.
• Çağır, M., & Türk, İ. C. (2017). 1869 Maarif-i Umumiye Nizamnamesi ve Türk eğitim tarihindeki yeri. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 4(11), 62–75.
• Çakallıoğlu, H. (2019). Leylâ Hanım Dîvânı’nda sevgilinin güzellik unsurları [Yüksek lisans tezi]. Gaziantep Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çakır, S. (1994). Osmanlı Kadın Hareketi. Metis Yayınları.
• Çeçen, H. (2015). Fıtnat Hanım, Zübeyde. İçinde Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü.
• Çelebi, A. (1998). İslam’da eğitim öğretim tarihi. Damla Yayınları.
• Çetin, A. (2021). İslam’ın ilk asrında kadın algısı ve eğitimi (Yüksek lisans tezi). İnönü Üniversitesi.
• Çevikoğlu, N. (2005). İslam’a göre çocuk terbiyesinde annenin yeri. İçinde İslam’da Çocuk ve Aile Terbiyesi (II). Ensar Neşriyat.
• Demircan, A. (2015). Cahiliye Arapları. Beyan Yayınları.
• Dingeç, E. (2010). Osmanlı toplumunda kadınların üretime katkıları. History Studies, 2(1), 9-30.
• Durant, W. (2004). İslam medeniyeti.
• Eflaki, A. (2012). Ariflerin menkıbeleri (II). Kabalcı.
• Eğri, S. (2014). II. Abdülhamid döneminde eğitim sisteminde modernleşme çabaları: Kızların eğitimi ve Bursa İnas Rüşdiye Mektebi. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15(26), 127-148.
• el-Belâzurî, A. b. Y. (2013). Fütûh’ul Büldân. Siyer Yayınları.
• el-Bustânî, K. (1988). En-Nisâü’l Arabiyyât. Dâru Nazîr-i Abbûd.
• Emin, A. (1954). Duha’l İslam (Vol. 1-I-III). Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Erdoğan, M. (2000). Türkiye Selçukluları’nda meslekler. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ergin, O. (1977). Türk maarif tarihi (Vol. 1-V). Eser Matbaası.
• Fazlurrahman. (1992). İslam (2. bs). Selçuk Yayınları.
• Gözütok, Ş. (2001). İslam tarihinde kadın öğretimi ile ilgili bazı yaklaşımlar. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2, 269-300.
• Gözütok, Ş. (2016). Rasulullah döneminde kadın ve kadın eğitimi. Dini Araştırmalar, Kadın Özel Sayısı, 175-196.
• Gözütok, Ş. (2017). Kadınlara da farzdır- İslam’da kadın eğitimi ve öğretimi. Ensar Yayınları.
• Gürses, R. (2021). Anadolu Selçuklu Devleti’nde kadının sosyal, dini ve kültürel hayata etkisi (XI.-XIV. yüzyıl) [Yüksek Lisans Tezi]. Bursa Uludağ Üniversitesi.
• Hami̇dullah, M. (1980). İslam Peygamberi I-II. İrfan Yayınevi.
• Harman, Ö. F. (2001). Kadın. İçinde Diyanet İslam Ansiklopedisi (C. 24) (s. 82-86).
• Hasan, H. İ. (1991). Siyasî, dinî, kültürel ve sosyal İslâm tarihi. Kayıhan Yayınları.
• Hasen el-Hâc. (1994). Hadâratü’l-Arab fi’l-asri’l-Abbâsî. el-Müessesetü’l-Câmi’iyye.
• Işın, E. (1995). İstanbul’da gündelik hayat. İletişim Yayınları.
• İbn Abdilberr, E. Ö. Y. bin A. en-Nemerî. (1992). El-İstîʿâb fî maʿrifeti’l-ashab. Darul Cebel.
• İbn-i Sa’d, E. A. M. (1985). Et-Tabakatü-l kübra: C. VIII.
• İbnu’l-Esir, İ. E.-H. A. b. M. el-Cezeri. (t.y.). Usdu’l- Ğabe fi Marifeti’s-Sahabe (Vols. 1-7). Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• İncil. (2022). Kitabı Mukaddes Yayınları.
• Jennings, R. C. (1975). Women in early 17th century Ottoman judicial records-the sharia court of Anatolian Kayseri. Journal of the Economic and Social History of the Orient, XVIII(1), 53-114.
• Kaçın, B. (2017). Selçuklu hatunları Büyük Selçuklu Devleti hanedan üyelerinin siyasi evlilikleri. Bilge Kültür Sanat.
• Kalkaşandî, A. b. A. (1987). Subhu’i-a’şâ fî sinâ’ati’l-i̇nşâ (1. bs). Daru’l-Fikr.
• Kanter, B. (2021). Terakki-i Muhadderât ve hanımlara mahsus Gazete’de öteki ya da rol model: Avrupalı ve Amerikalı kadınlar. Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, 13(26), 29-56. https://doi.org/10.26517/ytea.496
• Karaaslan, D. (2016). Antik Yunan’da kadın olmak. Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1(2), 159-174.
• Karaca, F. (2010). Emeviler Dönemi kadınının durumuna genel bir bakış: Sükeyne bint Hüseyin örneği [Yüksek Lisans Tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Karal, E. Z. (1995). Osmanlı tarihi: C. VI. TTK Yayınevi.
• Karan, C. (2020). Abbasi sarayında ümmüveledlerin yönetime etkisi: Hayzürân, Şağab ve el-Kahramâniye örneği. İlahiyat Tetkikleri Dergisi, 54, 379-402. https://doi.org/10.29288/ilted.739413
• Kayadibi, F. (2012). İslam Dini’nin eğitim ve öğretime verdiği önem. Journal of Istanbul University Faculty of Theology, 4.
• Kazıcı, Z. (2020). İslâm’da kadın: (Bir mukayese). İlahiyat Akademi Dergisi, 57-72.
• Kesik, B. (2014). Servet, Fatma Servet Hanım. İçinde Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü (ss. xx-xx).
• Kurt, A. (2013). Bilimsel araştırma yöntemleri. Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Küçükdağ, Y., & Arabacı, C. (2004). Selçuklular ve Konya. Selçuklu Belediyesi.
• Muhammed, A. V. (1954). Nüfüzu’n-nisâ’ fi’d-devleti’l İslâmiyye fi’l-’lrâk ve Mısr. Dâru’l-Fikrî’l-Arabi.
• Önder, M. (2013). İslam’ın ilk yıllarında kadın eğitimi. 13(1).
• Özharat, S. Z. (2014). IV. Mehmed dönemi Ayntab Şehri’nin sosyal ve ekonomik tarihi (1648-1687) [Doktora, Erciyes Üniversitesi].
• Özkan, S. (2008). Türk eğitim tarihi. Nobel Yayın Dağıtım.
• Piyadeoğlu, C. (2011). Büyük Selçuklu coğrafyasında yaşamış kadın âlimler. İçinde Ortaçağ’da Kadın (ss. xx-xx). Lotus Yayınları.
• Rumi, M. C. (2000). Mesnevi-i şerif. Kitabevi Yayınları.
• Sa’d, F. A. (1983). El-ammetüfi’l-Bağdôt fi’l-karni’s-salis ve ’r·rabi’ı ’l-hicrî.
• Savaş, R. (1994). Asr-ı Saadet’te kadın ve aile hayatı. İçinde Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet’te İslam (ss. 239-279). Beyan Yayınları.
• Savaş, R. (1996). Raşid Halifeler Devrinde kadın. Ravza Yayınları.
• Savaş, R. (2017). İslam’ın ilk asrında kadın. Siyer Yayınları.
• Seçen, R. (2020). Abbasiler Dönemi’nin ünlü kadın siması Zübeyde bint Cafer [Yüksek Lisans, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü].
• Somel, S. A. (2000). Osmanlı Modernleşme Dönemi’nde kız eğitimi. Kebikeç, 10, 223-237.
• Söylemez, M. M. (2002). İslam’ın erken döneminde eğitim ve öğretim faaliyetleri. Dini Araştırmalar, 5(13), 57-80.
• Şeyban, L. (1996). İlk dönem Abbâsîler’de kadın [Yüksek Lisans, Sakarya Üniversitesi].
• Tevrat. (2023). Gece Kitaplığı.
• Tunç, B. (1998). Kur’an-ı Kerim’de anne kavramından hareketle eğitimde anne çocuk ilişkisi. DEAD, 5, 195-240.
• Turan, O. (1969). Selçuklular tarihi ve Türk—İslâm medeniyeti (II). Turan Neşriyat Yurdu.
• Türk, E. (2022). Temel kaynaklar bağlamında kadın ve kadının eğitimine yönelik bir değerlendirme. Journal of History School, LX(LX), 3012-3032. https://doi.org/10.29228/joh.63608
• Vakıdî, E. A. M. b. Ö. (2016). Kitâbu’l-Meğâzi (2. Baskı). İlk Harf Yayınları.
• Vekî, M. b. H. b. Hayyân. (2001). Ahbar’ûl Kudat: C. I. İrşad.
• Yıldız, H. D. (1988). Abbâsiler: C. I. DİA.
• Yıldız, H., & Cengiz, A. (2020). Ayşe Sıddîka Hanım usûl-i tâlim ve terbiye dersleri. Sonçağ Yayınları.
• Yılmaz, M. (2016). Hz. Peygamber dönemi ve sonrasında kadın âlimlerin Hadis ilmine katkıları (Memlükler Dönemine kadar). International Journal of Cultural and Social Studies, 2, 378-388.
• Zerkeşî, B. (2015). Hz. Aişe’nin sahabeye yönelttiği eleştiriler. Otto Yayınları.
• Zeyneb bint Ali Fevvaz. (1986). Ed-dürrül-Mansur fi rebbatü’l-hudur (Vol. 1-I-II). Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye.