Klasik Türk şiirinde terceme ve Nizaminin orta çağ Türk terceme edebiyatına etkisi

Yıl 2025, Cilt: 2 Sayı: 2, - , 26.12.2025

Samire Aliyeva

Öz

Orta Çağ’da tercüme faaliyetinin mahiyeti, biçimleri ve gelişim özellikleri hakkında kapsamlı bilgiler verilmiştir. Tercümenin yalnızca bir dil çeviri süreci olmaktan öte, aynı zamanda edebi yaratıcılık, kültürel entegrasyon ve ideolojik bir araç olarak oynadığı rol ele alınmaktadır. Klasik dönemde tercümelerin özgür ve yaratıcı bir nitelik taşıdığı, mütercimlerin sıkça eserlere eklemeler ve değişiklikler yaptıkları, hatta zaman zaman kendilerini eserin yazarı gibi sundukları vurgulanmaktadır.
H. Ayan, A. S. Levend, N. Araslı, M. Nağısoylu ve diğer araştırmacıların sınıflandırmalarına dayanılarak tercümelerin çeşitli türleri analiz edilmektedir. Özellikle Nizami Gencevi’nin “Hamse”sine yapılmış tercümeler incelenmekte, bu çevirilerin Türk edebiyatındaki rolü ve etkileri değerlendirilmektedir.
Araştırma ayrıca tercüme ile özgün eser arasındaki sınırların belirlenmesinin zorluğuna ve bu konudaki bilimsel görüş ayrılıklarına da dikkat çekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Nizami , terceme , mütercim , Hamse , türk dili , orta çağ

Translation in classical turkish poetry and Nizami’s influence on medieval turkish translation literature

Öz

Extensive information is provided about the nature, forms, and developmental characteristics of translation activity in the Middle Ages. Translation is discussed not merely as a process of linguistic conversion, but also as a means of artistic creativity, cultural integration, and ideological expression. It is emphasized that in the classical period, translation had a free and creative nature; translators often made additions and modifications to the texts, and sometimes even presented themselves as the authors of the work. Based on the classifications proposed by scholars such as H.Ayan, A.S.Levend, N.Arasli, and M.Naghisoylu, various types of translations are analyzed. Special attention is given to the translations of Nizami Ganjavi’s “Khamsa,” examining their role and influence in Turkish literature. The study also highlights the difficulty of distinguishing between original and translated works, drawing attention to the scholarly debates surrounding this issue.

Anahtar Kelimeler

Nizami , translation , translator , Khamsa , Turkish language , medieval period

Türk klassik poeziyasında tərcümə və Nizaminin orta əsr türk tərcümə ədəbiyyatına təsiri

Öz

Orta əsrlərdə tərcümə fəaliyyətinin mahiyyəti, formaları və inkişaf xüsusiyyətləri haqqında geniş məlumat verilmişdir. Tərcümənin sadəcə dil çevirmə prosesindən deyil, həm də bədii yaradıcılıq, mədəni inteqrasiya və ideoloji vasitə kimi rolundan bəhs olunur. Klassik dövrdə tərcümənin sərbəst və yaradıcı xarakter daşıdığını, mütərcimlərin tez-tez əsərlərə əlavə və dəyişikliklər etdiklərini, hətta bəzən özlərini əsərin müəllifi kimi təqdim etdikləri vurğulanır. H.Ayan, A.S.Ləvənd, N.Araslı, M.Nağısoylu və digər alimlərin təsnifatlarına əsasən tərcümələrin müxtəlif növləri təhlil olunur. Xüsusi olaraq Nizami Gəncəvinin “Xəmsə”sinə edilmiş tərcümələr araşdırılır, bu tərcümələrin türk ədəbiyyatında oynadığı rol və təsir imkanları qiymətləndirilir. Tədqiqat, həmçinin tərcümə və orijinal əsər arasında sərhədlərin müəyyənləşdirilməsinin çətinliyinə və bu məsələ ətrafında yaranan elmi mülahizələrə diqqət çəkir.

Anahtar Kelimeler

Nizami , tərcümə , tərcüməçi , Xəmsə , türk dili , orta əsrlər

Destekleyen Kurum

AMEA

Teşekkür

Önceden teşekkürler

Kaynakça

• Əzimiov, C. (1955). Tərcümə prinsipləri. – Bakı: Azərnəşr.
• Araslı, N. (1980). Nizami və türk ədəbiyyatı. – Bakı: Elm.
• خه تاقوروف ، ل. (1960). نظامی گنجوی. خسرو و شیرین. ترتیب دهنده متن علمی وانتقادی باکو.
• Məmmədzadə, H. (1981). Nizami Gəncəvi. Xosrov və Şirin. Filoloji tərcümə. Bakı. Elm nəşriyyatı.
• Ayan, H. (1979). Divan edebiyatında hamseler. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi. Sayı 10. Ankara: Atatürk Universitesi Edebiyat fakültesi Yayınları, s. 87-99
• Levend, A. S. (1984). Türk edebiyatı tarihi. C. I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Flemming, B. (1974). Fahris Husrev u Şirin. Eine Türkische Dichtung Von 1367. Wiesbaden.
• Zajaczkowski, A. (1958). Najstarsza Wersja Turecka Husräv u Šīrīn Qutba. Warszawa.
• Araslı, N. (1990). Nizaminin türkcə tərcümələri. Tərcümə Sənəti (Məqalələr məcmuəsi). Bakı: Elm, s. 304-314.
• Nağısoylu, M. (2000). Orta əsrlərdə Azərbaycanda tərcümə sənəti. Bakı: Elm.
• Mirzəyev, A. (2012). Azərbaycan bədii tərcümə tarixində Füzuli mərhələsi dissertasiya. Bakı. s.15.
• Бертельс, Е. Э. (1965). Навои и Аттор. Суфизм и суфийская литература. Москва: Наука. c. 377-420
• Султанов, Т. И. (1978). Некоторые вопросы тюркской средневековой переводной исторической литературы. «Тюркологический сборник». Москва: Наука, c.141-152
• Алиев, Г.Ю. (1985). Темы и сюжеты Низами в литературах народов Востока. Москва: Наука.
• Араслы, Н. (2021). Низами Гянджеви и Туречкая литература. Баку: Элм ве тахсил.
• Musalı, V. (2009). Osmanlı təzkirələrində Azərbaycan şairləri. Bakı: Əlyazmalar İnstitutu.
• Araslı, H. (1968). Gülşehri ve Genceli Nizami. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.