Biyografik romanın evrimi: Dünya edebiyatı ve Azerbaycan nesrinin deneyimiyle paralel olarak

Yıl 2025, Cilt: 2 Sayı: 2, 80 - 87, 26.12.2025

Nigar Isayeva

Öz

Makalede biyografik roman türünün tarihsel gelişim evreleri ve edebiyat ile tarih arasında bir köprü olarak oynadığı rol incelenmektedir. Antik dönemden başlayarak Plutarkhos ve Suetonius gibi yazarların eserleri türün erken örnekleri olarak sunulmaktadır. Ortaçağ'da dini biyografiler ve şövalye romanları, Rönesans'ta Vasari ve Cellini gibi yazarların yazıları ve Aydınlanma Çağı'nda Samuel Johnson ve Charles Auguste Saint-Beuve'nin yöntemleri türün oluşumunda önemli rol oynamıştır. 19. yüzyılda romantizm kişilikleri idealize etse de tür, realizmin etkisi altında daha nesnel, olguya dayalı bir yönde gelişmiştir. 20.-21. yüzyıllarda Stefan Sweig, Hilary Mantel ve Irving Stone gibi yazarların eserleri biyografik romanı psikolojik ve belgesel açılardan zenginleştirmiştir. Azerbaycan edebiyatında bu türün kökleri destanlara dayanır ve 20. yüzyılda Samad Vurgun, Memmed Said Ordubadi, Yusuf Vezir Çemenzeminli, Ferman Kerimzade, Azize Caferzade vb.'nin eserleriyle gelişmiştir.

Anahtar Kelimeler

Biyografik roman , gelişim evreleri , tarih ve hayal gücü , edebiyat teorisi

Bioqrafik romanın təkamülü: Dünya ədəbiyyatının təcrübəsi ilə Azərbaycan nəsrinin paralelliyində

Öz

Məqalədə bioqrafik roman janrının tarixi inkişaf mərhələləri, onun ədəbiyyat və tarix arasında körpü rolunu oynaması araşdırılır. Antik dövrdən başlayaraq Plutarx, Svetonius kimi müəlliflərin əsərləri janrın ilkin nümunələri kimi təqdim olunur. Orta əsrlərdə dini bioqrafiyalar və cəngavərlik romanları, intibah dövründə Vassari və Çellini kimi müəlliflərin yazıları, maarifçilik dövründə Samuel Conson və Şarl Ogüst Sent-Bövün metodları janrın formalaşmasında mühüm rol oynamışdır. XIX əsrdə romantizm şəxsiyyətləri idealizə etsə də, realizm təsiri ilə janr daha obyektiv, faktlara əsaslanan istiqamətdə inkişaf etmişdir. XX-XXI əsrlərdə Stefan Sveyq, Hilari Mantel, İrvinq Stoun kimi yazıçıların əsərləri bioqrafik romanı psixoloji və sənədli yönlərdə zənginləşdirmişdir. Azərbaycan ədəbiyyatında isə bu janrın kökləri dastanlara bağlanır, XX əsrdə Səməd Vurğun, Məmməd Səid Ordubadi, Yusif Vəzir Çəmənzəminli, Fərman Kərimzadə, Əzizə Cəfərzadə və digərlərinin əsərləri ilə inkişaf etmişdir.

Anahtar Kelimeler

Bioqrafik roman , inkişaf mərhələləri , tarix və təxəyyül , ədəbiyyat nəzəriyyəsi

The evolution of the biographical novel: In parallel with the experience of world literature and Azerbaijani prose

Öz

The article examines the historical stages of the development of the biographical novel genre, its role as a link between literature and history. Since the ancient period, works by authors such as Plutarch, Suetonius have been presented as early examples of this genre. Religious biographies and chivalric novels of the Middle Ages, works by authors such as Vasari and Cellini, the Renaissance, as well as the methods of Samuel Johnson Charles Auguste Saint-Beuve of the Enlightenment played an important role in the formation of this genre. Although Romanticism idealized personalities in the 19th century, under the influence of realism, the genre developed in a more objective, fact-based direction. In the 20th and 21st centuries, the work of writers such as Stefan Zweig, Hilary Mantel and Irving Stone enriched the biographical novel with psychological and documentary aspects. In Azerbaijani literature, this genre originates in the epic and was developed in the 20th century in the works of Samad Vurgun, Mammad Said Ordubadi, Yusif Vezir Chemenzeminli, Farman Kerimzade, Aziza Jafarzade and others.

Anahtar Kelimeler

Biographical novel , stages of development , history and imagination , literary theory

Kaynakça

• Lüksaç, H. (2018). The art of Literary Biography. Oxford University Press.
• Şərifova, S. (2024). Azərbaycanda roman janrının meydana gəlməsi. DÜMAD – Dünya Multidisipliner Araştırmalar Dergisi, 7(2), 28-48.
• Heinemann, W. (1914). Plutarch. Parallel Lives (Vitae Parallelae). London.
• Power. T. and Gibson, Roy K. (2016) Suetonius the Biographer: Studies in Roman lives. Vol. 109, number 2 Classical World journal.
• Plutarch, (1914). Parallel Lives. Vol. 1, Cambridge: Harvard University Press.
• Granger Ryan, W. (1993). Voragine, Jacobus de. Legenda Aurea. Princeton University Press.
• Fransua-Rene de Ş. (2018) Qəbir arxasında xatirələr New York Review Books
• Augustin, С. (1851). Sainte-Beuve, Causeries du lundi. Paris: Garnier Frères.
• Толстой, Л. (1863-1869). Война и Мир. Москва: Эксмо
• Мишина, Л.А. (2010). Жанр автобиографиив истории Американской литературы.
• Əfəndiyeva, G. (2022). Əzizə Cəfərzadə Biblioqrafiya. Bakı
• Cəfərzadə,Ə. (1997). Bakı: Azərbaycan Korlar Cəmiyyətnin Mətbəəsi
• Rəsulova Ə. (2025). Əzizə Cəfərzadənin tarixi romanlarında tarixilik və müasir tarixçilik https://edebiyyat-az.com/?p=26386
• İsayeva, N. (2025). Bir səsin faciəsi. Gənc tədqiqatçıların VIII respublika elmi konfransının materialları