TÜRKİYE'DE ALISHER NAVAI'NİN ESERLERİNİN ÖNDE GELEN BİR ARAŞTIRMACI VE YAYIMCISI OLAN AGAH SIRRI LEVAND

Yıl 2025, Cilt: 2 Sayı: 2, 26 - 39, 26.12.2025

Tohfa Talibova

Öz

Türk dünyasının büyük söz ustası, 15. yüzyıl Özbek (Çağatay) edebiyatının klasik şairi Ali Şir Nevai'nin (1441-1501) edebi mirası, modern çağda Türkiye'de en çok incelenen ve eserleri defalarca yayınlanan sanatçılardan biridir. Bu doğaldır. Yaratıcılığı ve edebi kişiliği ilk kez 1941 yılında Türk okuruyla buluşan şairin edebi mirası, özellikle doğumunun 500. yıldönümünün kutlandığı 20. yüzyılın 60'lı yıllarından itibaren daha kapsamlı bir şekilde incelenmeye başlanmıştır. Bu geleneğin kurucusu, hiç şüphesiz, tanınmış Türk âlim Agah Sırrı Levendin'dir. O dönemde düşünür şairin edebi mirası hakkında değerli bilimsel makaleler yazıp yayınlayan ve eserlerini Türkiye'de ilk kez yayınlayıp bilim camiasına sunan bir bilim insanı olarak, Türkiye'de Nevai çalışmaları biliminin temellerini atmıştır. Bu makalede, Ali Şir Nevai'nin yaratıcılığını Türkiye'de araştıran ve eserlerini ilk yayımlayan kişi olan Agah Sırrı Levand'ın araştırma faaliyetleri ve düşünür şairin edebi mirası, araştırmacının kendi araştırma eserlerinden yola çıkılarak ilk kez kapsamlı bir şekilde ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Agah Sirri Levand , Alisher Navoi , sanatsal yaratıcılık , Navoi çalışmaları , edebi miras , araştırma çalışmaları

TÜRKİYƏDƏ ƏLİŞİR NƏVAİNİN ƏSƏRLƏRİNİN GÖRKƏMLİ TƏDQİQATÇISI VƏ NAŞİRİ AGAH SIRRI LƏVƏND

Öz

Türk dünyasının dahi söz ustadı, XV əsr özbək (Çağatay) ədəbiyyatının klassik şairi Əlişir Nəvai (1441–1501) ədəbi irsi müasir dövrdə Türkiyədə ən geniş tədqiq edilən və əsərləri dəfələrlə nəşr edilən sənətkarlardan biridir. Bu da təbiidir. Əsasən 1941-ci ildə anadan olmasının 500 illiyi qeyd ediləndə, ilk dəfə yaradıcılığı və ədəbi şəxsiyyəti haqqında türk oxucusuna məlumat verilən şairin ədəbi irsi XX əsrin 60-cı illərindən başlayaraq daha geniş tədqiq edilməyə başlamışdır. Bu ənənənin banisi kimi, heç şübhəsiz, tanınmış türk alimi Agah Sırrı Ləvəndin (Agah Sırrı Levendin) böyük xidmətləri olmuşdur. O, həmin dövrdə mütəfəkkir şairin ədəbi irsi haqqında qiymətli elmi məqalələr yazıb çap etdirən və əsərlərini Türkiyədə ilk dəfə nəşr etdirib, elmi ictimaiyyətə təqdim edən alim kimi, Türkiyədə nəvaişünaslıq elminin əsasını qoymuşdur.
Bu məqlədə, Türkiyədə Əlişir Nəvai yaradıcılığının tədqiaqtçısı və əsərlərinin ilk naşiri Agah Sırrı Ləvəndin nəvaişünaslıq fəaliyyəti, mütəfəkkir şairin ədəbi irsi haqqında alimin öz tədqiqat əsərləri əsasında ilk dəfə geniş tədqiqata cəlb edilmişdir.

Anahtar Kelimeler

Agah Sırrı Ləvənd , Əlişir Nəvai , bədii yaradıcılıq , nəvaişünaslıq , ədəbi irs , tədqiqat əsərləri

AGAH SIRRI LEVAND, A PROMINENT RESEARCHER AND PUBLISHER OF ALISHER NAVAI'S WORKS IN TURKEY

Öz

The literary heritage of Alisher Navai (1441–1501), the great master of words of the Turkic world, the classic poet of the 15th century Uzbek (Chagatai) literature, is one of the most widely studied and repeatedly published artists in Turkey in modern times. This is natural. The literary heritage of the poet, whose creativity and literary personality were first introduced to the Turkish reader in 1941, began to be studied more widely starting from the 60s of the 20th century, mainly when the 500th anniversary of his birth was celebrated. The founder of this tradition, undoubtedly, was the well-known Turkish scholar Agah Sirri Levendin (Agah Sirri Levendin). As a scientist who wrote and published valuable scientific articles about the literary heritage of the thinker poet at that time and who was the first to publish his works in Turkey and present them to the scientific community, he laid the foundation of the science of Navai studies in Turkey.
In this article, the research activities of Agah Sirri Levand, a researcher of Alisher Navoi's creativity in Turkey and the first publisher of his works, and the literary heritage of the thinker poet, have been extensively studied for the first time based on the scholar's own research works.

Anahtar Kelimeler

Agah Sirri Levand , Alisher Navoi , artistic creativity , Navoi studies , literary heritage , research works

Kaynakça

• Ateş, A. (1957). Ali Şir Nevainin arapça sözlüğü hakkında (Vol. 5). Ankara: TDAY-Belleten.
• Canım, R. (2002). Türk kültür ve edebiyyatında Ali Şir Nevayi ve Türkiyede Ali şir Nevayi çalışmaları. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (19).
• Fidan, Z. (2020). Ali Şir Nevaiye atfedilen Sebatü Ebhur isimli eserin müellif karmaşasına dair bazı tespitler. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi (21), 402-411.
• Levend, A. S. (1958). Nevai Adına Basılmıs Bir Eser: Nazm-ı akayid // Jean Deny Armaganı . (J.L.Eckmann, Ed.) Ankara: TDK Yay.
• Levend, A. S. (1965). Ali Şir Nevai. Hayatı, sanatı ve kişiligi (Vol. I). Ankara: Türk Dil Kurumu yayınlarından.
• Levend, A. S. (1966). Ali Şir Navai. Divanlar. 4 Türkçe, 1 Farsça Divan (Vol. II). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Levend, A. S. (1967). Ali Şir Navai. Hamse. Hayretül – Ebrar, Ferhad ü Şirin, Leyli vü Məcnun , Sebai – Seyyar , Seddi – İskender (Vol. III ). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Levend, A. S. (1968). Ali Şir Navai. Divanlar ile Hamse dışındakı eserler (Vol. IV). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Sevgi, A. (2014). “Nesefi Akaidi”nin Ali Şir Nevaiye isnat edilen manzum bir tercümesi. Selçuk Universitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi (31), 169-175.
• Sırrı, L. A. (1957). Nevainin eserleri (Vol. 5). Ankara: TDAY-Belleten.
• Sırrı, L. A. (1957). Nevaiye atfedilen bir eser: Müəmmeyati-əsmai-hüsnə (Vol. 5). Ankara: TDAY-Belleten.
• Sırrı, L. A. (1958). Nevaiye atfedilen əsmai-hüsnə müəmmalarının sahibi (Vol. 6). Ankara: TDAY-Belleten.
• Sırrı, L. A. (1958). Türkiye kitaplıklarındakı Nevai yazmaları (Vol. 6). Ankara: TDAY-Belleten.
• Zeynep, K. (1995). Türk Dili Üzerine Araştırmalar. İkinci kitab. Ankara: TDK Yayınları.
• Zülfikar, H. (2023). Agah Sırrı Levend ve Ali Şir Nevai ile ilgili yayınları // Ali Şir Nevayinin eserleri ve kültürel etkileri. Ankara.