Sultan Raev’in “Daşkın” Romanı Cengiz Aytmatov’un Eserleriyle Metinlerarası Bağlamda

Yıl 2025, Cilt: 2 Sayı: 2, 18 - 25, 26.12.2025

Mehman Hasanli

Öz

Edebiyat kuramcıları, yeni yazılan metinlerin önceki metinlerle belirli bir ilişki içinde olduğunu ve metnin öz anlamının ancak metinlerarası bağlamda kavranabileceğini vurgulamaktadırlar. Dünyayı tek ve sonsuz bir metin olarak algılamanın gerekliliğini öne süren Jacques Derrida’ya göre, tamamen amorf bir metinden söz etmek mümkün değildir; her metin, kendisinden önce söylenen ve yazılanlarla düşünce ve içerik bakımından bağlantılıdır. Bu çerçevede ünlü Kırgız yazarı Sultan Raev’in “Daşkın” romanı, kendisinden önceki metinlerle intertekstüel ilişkiler kuran ve insanlığın geleceğine dair çağrışlar içeren bir edebî örnek olarak öne çıkmaktadır. Raev’in romanında en yoğun intertekstüel bağ kurduğu yazar ise büyük Kırgız yazarı Cengiz Aytmatov’dur. Bu makalede Sultan Raev’in “Daşkın” romanı, Cengiz Aytmatov’un eserleriyle intertekstüel bağlamda incelenmektedir. Romanda Aytmatov’un “Gün Olur Asra Bedel”, “Kassandra Damgası”, “Cengiz Han’a küsen Bulut”, “Ebedi Gelin”, “Fujiyama” ve “Dişi Kurdun Rüyaları” adlı eserlerine çok sayıda gönderme bulunmaktadır. Bu göndermelerde mangurtlaşma ve yapay insan meselesi, insanın kaderi ve manevi sınavı, Tanrı’nın iradesine karşı gelme teması ve dünyanın sonu — kıyamet düşüncesi — ön plana çıkar. Makale, “Daşkın” romanının bu eserlerle kurduğu tematik ve düşünsel bağları ortaya koyarak Sultan Raev’in büyük selefi Cengiz Aytmatov’un fikirlerini XXI. yüzyılın yeni gerçeklikleri bağlamında nasıl sürdürdüğünü irdelemektedir.

Anahtar Kelimeler

Sultan Raev , Daşkın , Cengiz Aytmatov , metinlerarasılık , kıyamet

Sultan Rayev’s Flood Novel in the Intertextual Context of Chinghiz Aitmatov’s Works

Öz

Literary theorists emphasize that newly written texts inevitably relate to those that precede them, and that the essence of a text can be fully understood only within an intertextual framework. According to Jacques Derrida, who argued for perceiving the world as a single and infinite text, it is impossible to speak of a completely amorphous text; every text is ideologically and thematically connected to what has been said and written before. In this regard, the famous Kyrgyz writer Sultan Raev’s novel Flood stands out as a literary work that establishes intertextual relations with earlier texts and embodies a humanistic message concerning the future of humanity. The author with whom Raev builds the strongest intertextual connection is the prominent Kyrgyz writer Chinghiz Aitmatov. This study examines Sultan Raev’s Flood within the intertextual context of Chinghiz Aitmatov’s works. The novel contains numerous references to Aitmatov’s “The Day Lasts More Than a Hundred Years”, “The Cassandra Brand”, “The White Cloud of Chinghiz Khan”, “The Eternal Bride”, “Fujiyama”, and “The Apocalypse.” These intertextual links bring forward themes such as “Mankurtization” and artificial humanity, the mysteries of human destiny, rebellion against divine will, and eschatological visions of the world’s end. The article explores how Flood interacts with these works in terms of themes and ideas, tracing the ways in which Sultan Raev continues and reinterprets the philosophical and moral ideas of his great predecessor Chinghiz Aitmatov in the context of the new realities of the twenty-first century.

Anahtar Kelimeler

Sultan Raev , flood , Chinghiz Aitmatov , intertextuality , apocalypse

Sultan Rayevin “Daşqın” Romanında Manqurtlaşma və Süni İnsan Problemi: Çingiz Aytmatovun Əsərləri İlə İntertekstual Kontekstdə

Öz

Ədəbiyyat nəzəriyyəçiləri yeni yaranan mətnlərin əvvəlki mətnlərlə müəyyən əlaqəyə malik olduğunu və mətnin mahiyyətinin məhz mətnlərarası münasibətlər çərçivəsində dərk edilə biləcəyini vurğulayırlar. Dünyanı vahid və sonsuz bir mətn kimi qavramağın zəruriliyini önə çəkən Jak Derridanın fikrincə, tamamilə amorf mətndən danışmaq mümkün deyil; hər bir mətn özündən əvvəl deyilən və yazılanlarla ideya və məzmun baxımından əlaqəlidir. Bu kontekstdə tanınmış qırğız yazıçısı Sultan Rayevin “Daşqın” romanı özündən əvvəlki mətnlərlə intertekstual münasibətlərə girən və bəşəriyyətin gələcəyi ilə bağlı çağırış xarakteri daşıyan bir bədii nümunə kimi diqqət çəkir. Sultan Rayevin romanında ən güclü intertekstual bağ qurduğu müəllif isə böyük qırğız yazıçısı Çingiz Aytmatovdur. Məqalədə Sultan Rayevin “Daşqın” romanı Çingiz Aytmatovun əsərləri ilə intertekstual kontekstdə təhlil olunur. Romanda Aytmatovun “Gün var əsrə bərabər”, “Kassandra damğası”, “Çingiz xanın ağ buludu”, “Əbədi gəlin”, “Fujiyama” və “Qiyamət” kimi əsərlərinə çoxsaylı göndərmələr müşahidə edilir. Bu əlaqələrdə manqurtlaşma və süni insan problemi, insanın taleyi və mənəvi sınaqları, Tanrının iradəsinə qarşı çıxmaq motivi, həmçinin dünyanın sonu – qiyamət ideyası ön plana çıxır. Araşdırmada “Daşqın” romanının qeyd olunan əsərlərlə ideya və məzmun səviyyəsində qurduğu intertekstual əlaqələr izlənilir, Sultan Rayevin böyük sələfi Çingiz Aytmatovun ideyalarını XXI əsrin yeni reallıqları kontekstində necə davam etdirdiyi müəyyənləşdirilir.

Anahtar Kelimeler

Sultan Rayev , Daşqın , Çingiz Aytmatov , intertekstuallıq , qiyamət

Kaynakça

• Aytmatov, C. (2011). Fuji-Yama. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Aytmatov, C. (2012). Ebedi Gelin: Dağlar Yıkıldığı Zaman. Ankara: Elips Kitap.
• Aytmatov, Ç. (2018). Kassandra damğası. Bakı: Elm və Təhsil.
• Dünyanın yaranması haqqında. (2025). In E. Quliyev (Ed.), Türk xalqları ədəbiyyatı (pp. 799–800). Bakı: Elm və Təhsil.
• Həbibbəyli, İ. (2025, Aprel 5). Türk ədəbiyyatında magik realizm hadisəsi. Ədəbiyyat qəzeti. https://edebiyyatqazeti.az/news/sience/13066-turk-edebiyyatinda-magik-realizm-hadisesi
• Həsənli, M. (2020). Çingiz Aytmatov fenomeni və Azərbaycan. Bakı: Elm və Təhsil.
• Həsənli, M. (2021). Çingiz Aytmatovun romanları mətnlərarası əlaqələr kontekstində. Müqayisəli ədəbiyyatşünaslıq, 41–45. https://cljournal.az/index.php/files/article/view/25/170
• Həsənli, M. (2022). Çingiz Aytmatovun “Kassandra damğası” romanında xaosmos. Müqayisəli ədəbiyyatşünaslıq, 35–39. https://cljournal.az/index.php/files/article/view/11/5
• Jacques, D. (n.d.). Outwork. Ibid, 1–60.
• Quliyev, E. (2025). Sultan Rayevin “Daşqın” Romanında Qloballaşan Dünyanın İnsan Və Zaman Kontekstində Dəyərləndirilməsi. Mahmud Kaşğarlı Beynəlxalq Elmi Jurnal. Cild: 3 Sayı: 1 , 68-74 .
• Rayev, S. (2023). Daşqın. Bakı: Parlaq İmzalar.
• Şahtaxtı, S. (29 sentyabr 2025). Dünyanın yeni fəlakətinə qarşı həyəcan siqnalı... (Sultan Rayevin “Daşqın” romanı haqqında - II hissə). Bakı. “Ədəbiyyat qəzeti”
• Ахметова, А. (2023). Орталық Азия Әдебиетіндегі Жаңа Құбылыс: Сұлтан Раев Шығармашылығы Туралы. Al-Farabi Kazakh National University. Филология сериясы. №4 (192), 119-131.
• Барт, Р. (1989). Избранные работы. Семиотика. Поэтика. Москва.
• Гасанлы, М. (2020). Cтилистический контекст в романе «И дольше века длится день»: от буранного к космосу. Науковий вісник Мiжнародного гуманітарного університету. Серія: Філологія, 82–87.