CƏMŞİD ƏMİROVUN “BRİLYANT MƏSƏLƏSİ” VƏ KEMEL TOKAYEVİN “DAMĞALI QIZIL” POVESTLƏRİNDƏ POLİS DETEKTİVİNİN ƏLAMƏTLƏRİ

Yıl 2023, Sayı: 1, 105 - 109, 27.07.2023

Seyidnisə Lətifli

https://doi.org/10.59849/2663-4414.2023.1.105

Öz

Bəşəriyyət müxtəlif sivilizasiyalardan keçsə də, texnologiya sürətlə inkişaf etsə də, cinayət faktoru daim dünyanın ən qaranlıq guşələrində mövcud olmuşdur. Pul, qısqanclıq, hakimiyyət üzərində gedən çaxnaşmalar, qəzəblərinə məğlub olan insanlar bəşəriyyətin bütün dövrlərində cinayətlərə yol açan vacib faktorlardandır. Cinayət, cinayətkarın cəzalandırılması, ədalətin bərpa olunması, bir sözlə, bu motivin kökləri qədim zamana qədər uzanır və müxtəlif xalqların dini görüşlərində, mifologiyasında da öz əksini tapmışdır. Bütün bu ünsürlər ədəbiyyatda detektiv növün yaranmasına şərait yaratmışdır. Fərqli zaman kəsiklərində müxtəlif ölkələrin ədəbiyyatında detektiv nəsr formalaşmışdır. Azərbaycan ədəbiyyatının tanınan nümayəndəsi Cəmşid Əmirov “Sahil əməliyyatı” povestini 1958-ci ildə çap etdirməklə ədəbiyyatımızda detektiv nəsrə cığır açmış, Qazax ədəbiyyatında isə detektiv nəsrin əsası görkəmli ədib Kemel Tokayevin XX ərin 50-ci illərində qələmə aldığı “Daşqın” povesti ilə qoyulmuşdur. Tədqiqat işində Azərbaycan ədəbiyyatında detektiv nəsrin yaradıcısı olan Cəmşid Əmirovun “Brilyant məsələsi” və Qazax ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi, detektiv nəsrin əsasını qoyan Kemel Tokayevin “Damğalı qızıl” povestlərində polis detektivinin xüsusiyyətləri araşdırılmışdır. Hər iki bədii əsərin mövzu və ideya problemi, polis detektivinin səciyyəvi xüsusiyyətləri və prinsipləri, müəlliflərin yaradıcılıqlarında oxşar və fərqli cəhətlər və s. kimi məsələlər tədqiq olunmuşdur. Cəmşid Əmirovun “Brilyant məsələsi” və Kemel Tokayevin “Damğalı qızıl” povestlərinin detektiv cəhətdən təhlil obyektinə çevrilməsi, müqayisəli təhlil metodu vasitəsilə iki əsərin təhlil olunması tədqiqatın yeniliyi hesab edilə bilər.

Anahtar Kelimeler

Detektiv, polis, povest, xüsusiyyət, müqayisə

Kaynakça

• Агеева, М. (2010). Концепция реальности в детективе «Полицейской процедуры» Эда Макбейн 2010. Вестник ВятГУ, 210-220.
• Əmirov C. (1963). Brilyant məsələsi.
• Кириленко, Н. Н., & Федунина, О. В. (2010). Классический детектив и полицейский роман: к проблеме разграничения жанров. Новый филологический вестник, 14(3), 17-32.
• Emsley, C., & Shpayer-Makov, H. (Eds.). (2006). Police detectives in history, 1750-1950. Ashgate Publishing, Ltd..
• ТИМАШЕВА, О. В. (2017). Сюжет и композиция как приемы выразительности. In ФУНДАМЕНТАЛЬНОЕ И АКТУАЛЬНОЕ В РАЗВИТИИ ЯЗЫКА: КАТЕГОРИИ, ФАКТОРЫ, МЕХАНИЗМЫ (pp. 327-331).
• Бахтин, М. М. (1975). Формы времени и хронотопа в романе. 239 p
• Skogan, W. G., Van Craen, M., & Hennessy, C. (2015). Training police for procedural justice. Journal of experimental criminology, 11, 319-334.
• Шакиев, М. Н. (2022). НАСЛЕДИЕ КЕМЕЛЯ ТОКАЕВА И ВОСПОМИНАНИЯ СОВРЕМЕННИКОВ. Известия Коми научного центра УРО РАН, (1 (53)), 116-119.
• Winks, R. W. (2013). The detective as historian: History and art in historical crime fiction. University of Wisconsin Pres. 251 p.
• Tokayev K. (2022). Gecə açılan atəş (povestlər).