Sosyal Risk Altındaki Çocuklar İçin Sosyal Hizmetler: 2000 Sonrasına İlişkin Bir Değerlendirme

Yıl 2016, Cilt: 1 Sayı: 2, 57 - 79, 01.12.2016

Pınar Akkuş

Öz

Bu yazıda, çocukları risklerden koruyucu ve önleyici sosyal hizmetlerin önemini vurgulama amacı güdülmüştür. Koruyucu ve önleyici sosyal hizmetlerin hayata geçirilmesi açısından büyük öneme sahip olan çocuk ve gençlik merkezleri, toplum merkezleri ile aile danışma merkezleri, 2000-2010 yılları arasında Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı eski adıyla Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu bünyesinde hizmet vermiştir. Bu hizmetlerin dönemsel projeler üzerinden hayata geçirildiği ve işleyişte bir istikrar yakalanamadığı görülmektedir. Kuruluşlardaki altyapı bina sayısı ve fiziksel şartlar, personel sayısı ve niteliği yetersizliğinin yanı sıra sağlıklı bir izleme-değerlendirme sisteminin kurulamaması, çocuk merkezli çalışmaların hayata geçirilememesine neden olmuştur. Koruyucu ve önleyici çalışmaları yeterince gerçekleştiremediği düşünülen bu kuruluşlar, 2010 yılı sonrasında kapatılmış; yerini bu merkezlerin işlevlerini aynı çatı altında ve daha kapsamlı bir şekilde yerine getireceği ifade edilen Sosyal Hizmet Merkezi isimli kuruluşlara bırakmıştır. Ancak, bu dönüşümün ardından da söz konusu problemler yaşanmaya devam etmiştir.Çalışmada, 2000 sonrasındaki deneyimler üzerinden Türkiye’deki çocuk koruma sistemine dair bir değerlendirme yapılmaktadır. Bu bağlamda kuruluşların altyapı sorunları çözülmeden, çocuk merkezli çalışmalar ortaya konamayacağı noktasından hareket edilmektedir. Sorunların sistematik-eleştirel bir izlemedeğerlendirme süreciyle tespit edilebileceği vurgulanmaktadır. Bir diğer önemli vurgu noktası ise, sosyal hizmetlerin proje mantığından uzak, devletin sorumluluğunda bir kamu hizmeti olarak sunulması gerektiğidir. Dolayısıyla bu yazıda, geçmişteki deneyimlerin eleştirel analizinin sistemi iyileştirmede işlevsel olacağı ve projeci yaklaşımın terk edilmesi gerektiği fikri öne çıkmaktadır

Anahtar Kelimeler

Çocuk, sosyal risk, sosyal hizmet, koruyucu ve önleyici hizmetler

Sosyal Risk Altındaki Çocuklar İçin Sosyal Hizmetler: 2000 Sonrasına İlişkin Bir Değerlendirme

Öz

This study aims to emphasize the importance of preventive and protective social services for children facing risks. Children and youth centers, community centers and family counseling centers, which play a very important role in carrying out preventive and protective social services, were run by the Ministry of Family and Social Policies previously the Social Services and Child Protection Agency between 2000 and 2010. These services were provided through intermittent projects, and there was a failure to establish stability and continuity in their operation. In addition to infrastructural problems faced by the organizations the number and physical conditions of the buildings, the number and qualifications of the personnel , failure to establish a functioning system of monitoring and assessment hampered children-oriented social works. These organizations, which were considered to have failed to provide a sufficient level of preventive and protective services, were closed down after 2010, and replaced by organizations called Social Services Centers, which aimed to carry out the functions of now defunct organizations under the same roof, in a more comprehensive manner. However, the problems mentioned continued to exist after this transformation.This study aims to provide an assessment of child protection system in Turkey, with a particular focus on the post-2000 experience. In this context, a basic premise is that solving the infrastructural problems of the organizations involved is a prerequisite for providing effective children-oriented services. A systematic and critical process of monitoring and assessment should be established to identify problems. Another important point is that social services should be seen as public services the state is under an obligation to provide, not as short-term projects. Therefore, this paper argues that a critical analysis of past experiences would play an important role in improving the system, and the project-oriented approach should be abandoned

Anahtar Kelimeler

Children, social risk, social services, protective and preventive services

Kaynakça

• Acar, H. (2010). Sokakta yaşayan ve/veya çalıştırılan çocuklara yönelik hizmet modelinin ve il eylem planlarının değerlendirilmesi raporu. Ankara: T.C. Başbakanlık Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü.
• Acar, H. (2012). T.C. Kalkınma Bakanlığı X. beş yıllık kalkınma planı çocuk özel ihtisas komisyo- nu-ön rapor. T.C. Kalkınma Bakanlığıweb sitesinden 06 Aralık 2015 tarihinde erişildi: http:// www.onuncuplan.gov.tr/cg15/Belgeler/%C3%87ocuk%20%C3%87G-%20%C3%96n%20 rapor%20ve%20alt%20%C3%A7al%C4%B1%C5%9Fma%20gruplar%C4%B1%20raporlar%- C4%B1/%C3%96n%20rapor-%C3%A7ocuk%20%C3%A7al%C4%B1%C5%9Fma%20grubu.pdf
• Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı. (2012). Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü istatistikler (Aralık 2012). Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı web sitesinden 01 Kasım 2015 tarihinde erişildi: http://cocukhizmetleri.aile.gov.tr/data/544e2899369dc318044059c3/aralik.pdf
• Aile Sosyal Politikalar Bakanlığı. (2013a). Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü 2012 yılı faaliyet raporu.Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı web sitesinden 01 Kasım 2015 tarihinde erişildi: http://ailetoplum.aile.gov.tr/data/542935d5369dc32358ee2a8a/aspbakan- lik_faaliyetraporu_2012_3.pdf
• Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı. (2013b). Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü istatistikler (Aralık 2013). Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı web sitesinden 01 Kasım 2015 tarihinde erişildi: http://cocukhizmetleri.aile.gov.tr/data/544e2899369dc318044059c3/2013%20 Aral%C4%B1k.pdf
• Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı. (2013c). 2013 yılı faaliyet raporu. Aile ve Sosyal Politika- lar Bakanlığı web sitesinden 31 Ekim 2015 tarihinde erişildi: http://sgb.aile.gov.tr/da- ta/5434f307369dc31d48e42dc5/2013_idare_faaliyet_raporu.pdf
• Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı. (2013d). Sosyal hizmet merkezleri yönetmeliği. Resmi Gaze- te Tarihi: 09.02.2013, Sayısı: 28554. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı web sitesinden 23 Ağustos 2016 tarihinde erişildi: http://www.ailetoplum.gov.tr/uygulamalar/shm/sosyal-hiz- met-merkezleri
• Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı. (2014a). Çocuk Koruma Kanunu merkezi koordinasyonu. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı web sitesinden 29 Ekim 2015 tarihinde erişildi: http://cocuk- koruma.aile.gov.tr/kurumlar
• Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı. (2014b). 2014 yılı faaliyet raporu. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı web sitesinden 31 Ekim 2015 tarihinde erişildi: http://sgb.aile.gov.tr/data/54f- 1fc41369dc5920c515f67/aspb-faaliyetraporu2014.pdf
• Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı. (2015a). Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü istatistikler (Mayıs 2015). Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı web sitesinden 01 Kasım 2015 tarihinde erişildi: http://cocukhizmetleri.aile.gov.tr/data/544e2899369dc318044059c3/May%- C4%B1s.pdf
• Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı. (2015b). Refakatsiz çocuklar yönergesi.Aile ve Sosyal Politi- kalar Bakanlığı web sitesinden 07 Şubat 2016 tarihinde erişildi: http://cocukhizmetleri.aile. gov.tr/data/5639efb8369dc5844ccfa126/refakatsiz%20%C3%A7ocuk%20y%C3%B6ner- gesi.pdf
• Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı. (2016a). Sosyal hizmet merkezlerimiz. Aile ve Sosyal Politi- kalar Bakanlığı web sitesinden 05 Şubat 2016 tarihinde erişildi: http://istanbul.aile.gov.tr/ iletisim/sosyal-hizmet-merkezlerimiz
• Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı. (2016b). Vizyonumuz. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı web sitesinden 29 Ocak 2016 tarihinde erişildi: http://www.aile.gov.tr/hakkimizda/vizyonumuz
• Başbakanlık. (2005). 2005/5 Sokakta yaşayan/çalışan çocuklara hizmet modeline dair genelge. Resmi Gazete Tarihi: 25.03.2005, Sayısı: 25766. Resmi Gazete web si- tesinden 23 Ağustos 2016 tarihinde erişildi: http://www.resmigazete.gov.tr/eski- ler/2005/03/20050325-8.htm
• Başpınar, Ö. (2007). Sokak çocuğu olgusu ve Türkiye’de uygulanan hizmet modeli. Yayınlanma- mış yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Birleşmiş Milletler Genel Kurulu. (1989). Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşmesi. Türkiye Barolar Birliği web sitesinden 02 Ocak 2016 tarihinde erişildi: http://cocukhaklari. barobirlik.org.tr/dokuman/mevzuat_uamevzuat/birlesmismilletler.pdf
• Bourdieu, P. (2015). Devlet elini çekince. P. Bourdieu vd. (Yay. Haz.).Dünyanın sefaleti içinde (ss. 307-317). Ankara: Heretik Yayınları.
• Franklin, B. (1993). Çocukların politik hakları. B. Franklin (Yay. Haz.). Çocuk hakları içinde (ss. 36-67). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Güneş, S. ve Kalaycı, A. (2004). Sokakta yaşayan/çalışan çocuklar tespitler ve çözüm öne- rileri. Ankara: Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı web sitesinden 29 Ocak 2016 tarihinde erişildi: http://int.search. myway.com/search/GGmain.jhtml?searchfor=kalayc%C4%B1%2C+Sokakta+ya%C5%- 9Fayan%2F%C3%A7al%C4%B1%C5%9Fan+%C3%A7ocuklar+tespitler+ve+%C3%A7%- C3%B6z%C3%BCm+%C3%B6nerileri&n=782a3124&p2=%5EBYE%5Echryyy%5ETTA- B02%5Etr&ptb=3D3EE487-8894-4D72-9F38-8DEF4D8788D9&qs=&ss=sub&st=tab&t- pr=sbt&ts=1472195564744
• Hümanist Büro. (tarih yok). Türkiye’de çocuk koruma ve önleme sistemleri haritası.Türkiye’de Ço- cuk Koruma ve Önleme Sistemleri Haritası web sitesinden 29 Ekim 2016 tarihinde erişildi: http://www.cocukkorumaharitasi.info/dosyadepo/kitap.pdf
• İnal, K. (2014). Çocuk ve demokrasi. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• İstanbul Valiliği. (2000). Sokakta yaşayan ve çalıştırılan çocukların korunması suretiyle kamu esenliğinin sağlanması ile ilgili güvenlik kararı. Resmi Gazete Tarihi: 19.08.2000, Sayısı: 24145. Resmi Gazete web sitesinden 23 Ağustos 2016 tarihinde erişildi: http://www.resmigazete.gov.tr/main.aspx?home=http://www.resmigazete.gov. tr/eskiler/2000/08/20000819.htm&main=http://www.resmigazete.gov.tr/eski- ler/2000/08/20000819.htm
• İstanbul Valiliği İl Sosyal Hizmetler Müdürlüğü. (2002). Sokakta yaşayan ve çalıştırılan çocukların korunması projesi. İstanbul: İl Sosyal Hizmetler Müdürlüğü.
• Kurtaran, Y. (2012). Türkiye’de gençlik alanında devletin rolü. N. Yentürk, Y. Kurtaran ve G. Nemutlu (Yay. Haz.). Türkiye’de gençlik çalışması ve politikaları (2.bs.)içinde (ss. 129-165). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Milliyet. (2016). Terörle mücadelede yeni önlemler.Milliyet web sitesinden 07 Şubat 2016 tarihinde erişildi: http://www.milliyet.com.tr/terorle-mucadelede-yeni-onlemler-gun- dem-2177444/
• Nemutlu, G. ve Kurtaran, Y. (2012). Gençlik çalışmaları temelinde gençlik politikaları önerileri. N. Yentürk, Y. Kurtaran ve G. Nemutlu (Yay. Haz.). Türkiye’de gençlik çalışması ve politikaları(2. bs.) içinde (ss. 23-45). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu. (2000). Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirge- me Kurumuna bağlı toplum merkezleri yönetmeliği. Resmi Gazete Tarihi: 11.07.2000, Sayısı: 24106. Resmi Gazete web sitesinden 23 Ağustos 2016 tarihinde erişildi: http://www.resmigazete.gov.tr/main.aspx?home=http://www.resmigazete.gov. tr/eskiler/2000/07/20000711.htm&main=http://www.resmigazete.gov.tr/eski- ler/2000/07/20000711.htm
• Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu. (2001). Çocuk ve gençlik merkezleri yönetmeliği. Resmî Gazete Tarihi: 30.09.2001, Sayısı: 24539. Resmi Gazete web sitesinden 23 Ağus- tos 2016 tarihinde erişildi: http://www.resmigazete.gov.tr/main.aspx?home=http://www. resmigazete.gov.tr/eskiler/2001/09/20010930.htm&main=http://www.resmigazete.gov. tr/eskiler/2001/09/20010930.htm
• Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu. (2009). Stratejik plan 2010-2014. Ankara: Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü.
• Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirme Kurumu. (2010a). 2009 yılı faaliyet raporu. Ankara: Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirme Kurumu Genel Müdürlüğü.
• Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirme Kurumu. (2010b). 2010 yılı faaliyet raporu. Ankara: Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirme Kurumu Genel Müdürlüğü.
• T.C. Gençlik ve Spor Bakanlığı. (2016). Gençlik merkezleri. T.C. Gençlik ve Spor Bakanlığı web sitesinden 02 Mart 2016 tarihinde erişildi: http://genclikmerkezi.gsb.gov.tr/Site/Genclik- merkezi.aspx
• T.C. Kalkınma Bakanlığı. (2015). Onuncu kalkınma planı (2014-2018) 2015 yılı programı. T.C. Kalkınma Bakanlığı web sitesinden 06 Aralık 2015 tarihinde erişildi: http://www.kalkinma. gov.tr/Lists/YillikProgramlar/Attachments/24/2015_program%C4%B1_15_12_2014.pdf
• TBMM Araştırma Komisyonu. (2005). Çocukları sokağa düşüren nedenlerle sokak çocukları- nın sorunlarının araştırılarak alınması gereken tedbirlerin belirlenmesi amacıyla kurulan (10/111, 160, 180) esas numaralı meclis araştırma komisyonu raporu (S. Sayısı: 829). Türkiye Büyük Millet Meclisi web sitesinden 06 Aralık 2015 tarihinde erişildi: https://www. tbmm.gov.tr/sirasayi/donem22/yil01/ss829.pdf
• TBMM Meclis Araştırması Komisyonu. (2008). Uyuşturucu başta olmak üzere madde bağımlılığı ve kaçakçılığı sorunlarının araştırılarak alınması gereken önlemlerin belirlenmesi amacıyla kurulan meclis araştırması komisyonu raporu (S. Sayısı 323).Türkiye Büyük Millet Meclisi web sitesinden 20 Aralık 2015 tarihinde erişildi: https://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/do- nem23/yil01/ss323.pdf
• TBMM Araştırma Komisyonu. (2010a). Kayıp çocuklar başta olmak üzere çocukların mağdur olduğu sorunların araştırılarak alınması gereken önlemlerin belirlenmesi amacıyla kurulan meclis araştırması komisyonu raporu (S. Sayısı: 589).Türkiye Büyük Millet Meclisi web sitesinden 20 Aralık 2015 tarihinde erişildi: https://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem23/ yil01/ss589.pdf
• TBMM Meclis Araştırması Komisyonu. (2010b). Türkiye’de 2006-2010 yılları arası kayıp çocuk sorunu ve ilgili risk faktörlerinin incelenmesi-saha araştırması. Sektörlerarası Çocuk Kurulu web sitesinden 07 Aralık 2015 tarihinde erişildi:http://www.sck.gov.tr/Tbmm/T%C3%- BCrkiye’%20de%202006-2010%20Y%C4%B1llar%C4%B1%20Aras%C4%B1%20Kay%- C4%B1p%20%C3%87ocuk%20Sorunu%20ve%20%C4%B0lgili%20Risk%20Fakt%C3%B6r- lerinin%20%C4%B0ncelenmesi%20-%20Saha%20Ara%C5%9Ft%C4%B1rmas%C4%B1.pdf
• Türkiye Cumhuriyeti Anayasası. (1982). Resmi Gazete Tarihi: 09.11.1982, Sayısı:17863 (Mü- kerrer). T.C. Başbakanlık Mevzuat Bilgi Sistemi web sitesinden 08 aralık 2015 tarihinde erişildi: http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2709.pdf
• sayılı Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının teşkilat ve görevleri hakkında kanun hükmünde kararname. (2011). Resmi Gazete Tarihi: 08.06.2011, Sayısı: 27958 (Mükerrer).T.C. Baş- bakanlık Mevzuat Bilgi Sistemi web sitesinden 08 aralık 2015 tarihinde erişildi: http://www. mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/4.5.633.pdf