Özel Yetenekli Birey Olarak Tanılanmanın Ortaöğretim Öğrencileri Üzerindeki Etkileri ve Bu Bireylerin Kariyer Planları

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 15, 71 - 97, 31.12.2024

Melih Burak Özdemir

Öz

Bu çalışmanın amacı, özel yetenekli birey olarak tanılanmanın ortaöğretim öğrencileri üzerindeki etkilerini ve bu bireylerin kariyer planlarını ortaya koymaktır. Çalışma, nitel araştırma yöntemlerinden durum çalışması olup, veriler içerik analizi yöntemiyle analiz edilmiştir. Araştırmanın çalışma grubunu 2024-2025 eğitim-öğretim yılında Fen lisesine devam eden yirmi (20) özel yetenekli öğrenci oluşturmaktadır. Çalışmada veriler araştırmacı tarafından geliştirilen ve alanında uzman akademisyenlerin görüşleri alınarak son hali verilen yarı yapılandırılmış görüşme formuyla elde edilmiştir. Araştırma sonucunda öğrencilerin büyük çoğunluğu özel yetenekli birey olarak tanılanmanın kendileri üzerinde olumlu etkilerinin olduğunu ve çevrelerinden de olumlu geri dönütler aldıklarını ifade etmişlerdir. Eğitim ortamında karşılaştıkları güçlükleri ise; birden fazla kuruma devam etmenin yorgunluğu, daha fazla görev/sorumluluk ve ödev, yapamadığında hissedilen gerginlik vb. ifade etmişlerdir. Kariyer planları noktasında ise öğrencilerin büyük çoğunluğunun kendilerinden emin bir şekilde tek bir kariyer planı yaptıkları sonucuna ulaşılmıştır. Sonuç olarak özel yetenekli bireylerin çevrelerinden algıladıkları sosyal destek ne kadar anlamlı olursa, bu bireylerin psikolojik sağlamlılıklarının da o denli güçlü olacağı yorumunda bulunulabilir. Evde, okulda ya da sosyal çevrelerinde zengin uyarıcıların sunulması, bu bireylerin gelişimlerini destekleyici ve itici bir güç etkisi yaratabilir. Ayrıca, geleceğin inşası noktasında eğitimin fonksiyonları dikkate alındığında özel yetenekli bireylerin eğitimine olan özenin önemi de yadsınamaz.

Anahtar Kelimeler

Özel yetenekli birey , Fen lisesi , sosyal destek , kariyer

Kaynakça

• Afat, N. (2013). Üstün zekalı çocukların ebeveynlerine yönelik geliştirilen aile eğitim programının etkililiğinin sınanması. Yayınlanmamış doktora tezi, İstanbul Üniversitesi.
• Akarsu, F. (2001). Üstün yetenekliler, yetişemediğimiz çocuklar: üstün yetenekli çocuklar ve sorunları. Eduser Yayınları
• Anctil, T., Smith, C. K., Schenck, P. M. ve Dahir, C. (2012). Professional school counselors’ career development practices and professional development needs. Career Development Quarterly, 60, 109–121. http://dx.doi.org/10.1002/j.2161-0045.2012.00009.x
• Ataman, A. (2007). Üstün zekalılar ve üstün yetenekliler. Eripek S. (Ed.), Özel eğitim içinde (ss. 172-194). Anadolu Üniversitesi.Ataş, M.S. ve Sirem, Ö. (2020). Özel yetenekli öğrencilerin akran ilişkilerinin öğretmen görüşlerine göre incelenmesi. Journal of History School, 48, 3256- 3273.
• Avcı, G. ve Sakallı Demirok, M. (2022). Özel yetenekli olmak ve özel yetenekli çocuğa sahip olmak: özel yetenekli birey ve ebeveyn görüşleri. Disiplinlerarası Eğitim Araştırmaları Dergisi, 6(11), 39-54.
• Aydın, O. ve Konyalıoğlu, P. (2011). The relationship between general intelligence levels and psychological symptom levels of 18-21 age group individuals]. Talent, 1(1), 77-103.
• Balbay, C. ve Özak, H. (2024). Özel yetenekli çocukları olan ebeveynlerin farkındalık düzeylerinin incelenmesi. Batı Anadolu Eğitim Bilimleri Dergisi, 15(3), 2223-2243. https://doi.org/10.51460/baebd.1452821
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2014). Bilimsel araştırma yöntemleri. Pegem Akademi.
• Chen, C. P. ve Wong, J. (2013). Career counseling for gifted students. Australian Journal of Career Development, 22, 121-129.Cho-Hee, Y. (2009). Self-regulated learning and instructional factors in the scientific inquiry of scientifically gifted Korean middle school students. Gifted Child Quarterly, 53(3), 203–216.
• Clark, B. (2002). Growing up gifted. United States of America: Merrill Prentice Hall.Çamdeviren, Ş. (2014). Bilim ve sanat merkezine (BİLSEM) devam eden üstün yetenekli çocukların anne babalarının karşılaştıkları güçlükler (Sakarya ili örneği). Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi.
• Cross, T. L. ve Swiatek, M. A. (2009). Social coping among academically gifted adolescents in a residential setting: A longitudinal study. Gifted Child Quarterly, 53(1), 25-33. https://doi.org/10.1177/0016986208326554
• Çetin, A. ve Ünsal, S. (2020). Özel yetenekli öğrenciyi anlamak: Bir durum çalışması. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 21(1), 123-148. doi:10.21565/ozelegitimdergisi.521678
• Çitil, M. (2016). Üstün yetenekli öğrencilere sunulan olumlu davranışsal destek temelli problem davranışları önleyici sınıf yönetimi uygulamaları: Eylem araştırması. Yayınlanmamış doktora tezi, Gazi Üniversitesi.
• Davaslıgil, Ü. (2004). Üstün zekalı çocukların eğitimi. Üstün yetenekli çocuklar seçilmiş makaleler kitabı. Çocuk Vakfı Yayınları.
• Day, S. X., & Rottinghaus, P. (2003). The healthy personality. In W. B. Walsh (Ed.), Counseling psychology and optimal human functioning (pp. 1-23). Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum.Enç, M. (1979). Üstün beyin gücü. Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları
• Erigüç, G., Şener, T. ve Eriş, H. (2013). İletişim becerilerinin değerlendirilmesi: Bir meslek yüksekokulu öğrencileri örneği. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 16(1), 45-65.
• Eris, B., Seyfi, R. ve Hanoz, S. (2009). Perceptions of parents with gifted children about gifted education in Turkey. Gifted and talented International, 24(1), 55-65.Ford, D. Y. (1994). Nurturing resilience in gifted black youth. Roeper Review, 17(2), 80-85. https://doi.org/10.1080/02783199409553630
• Greene Burton, M. (2016). Career and life planning for gifted adolescents. In M. Neihart, S. I. Pfeiffer & T. L. Cross (Eds.), The social and emotional development of gifted children: What do we know? (2nd ed., pp. 259– 268). Waco, TX: Prufrock Press
• Gönültaş, A. ve Emir, S. (2022). Özel yetenekli öğrencilerde beklenmedik başarısızlık ve olası nedenleri. Milli Eğitim Özel Eğitim ve Rehberlik Dergisi, 2(3), 177-211.
• Güçin, G. ve Şahin, Oruç. (2015). Türkiye’de özel yetenekliler ve özel zekâlılar alanında yapılmış akademik çalışmaların çeşitli değişkenler açısından değerlendirilmesi. Adıyaman Üniversitesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 5(2), 113-135
• Güleç, S., Karaburçak, S., Tatar, V. ve Akalan, C. (2020). Özel yetenekli lise öğrencilerinin ğozitif kariyer planlama tutumlarının incelenmesi ve normal gelişim gösteren popülasyon ile karşılaştırılması. The Journal of Social Science, 4(7), 318-327. https://doi.org/10.30520/tjsosci.684251
• Gürcan, T. (2013). Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi. https://evrimagaci.org/ photo/tr/maslowun-ihtiyaclar-hiyerarsisi. Hall, E. G., & Skinner, N. (1980). Somewhere to turn: Strategies for parents of the gifted and talented. Teachers College Press.
• Hays, P. A. (2004). Case study research. K. De Marrais ve S. D. Lapan (Ed.), Foundations for (research: Methods of inquiryin education and the social sciences içinde (ss. 218-234). Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.
• Ishak, N. M. ve Bakar, A. Y. A. (2014). Counseling services for malaysian gifted students: an initial study. International Journal for the Advancement of Counselling, 36, 372-383. https://doi.org/10.1007/s10447-014-9213-4
• Jovanovic, M. M. ve Vukic, T. M. (2018). Types of support gifted students receive in school. Facta Universitatis, Series: Teaching, Learning and Teacher Education, 2(2), 125-135. https://doi.org/10.22190/FUTLTE1802125J
• Karakuş, F. (2010). Üstün yetenekli çocukların anne babalarının karşılaştıkları güçlükler. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(1), 127-144.
• Kaymakcı, G., Şahin Düğenci, N. ve Korkmaz, N. (2023). Determination of critical thinking dispositions and communication skills of gifted middle school students. Journal of Human and Social Sciences, 6, 335-367. https://doi.org/10.53048/johass.1357412
• Köksal, A. (2020). Özel yetenekli bir çocuğun ebeveyni olmak. Çocuk ve Medeniyet, 5(10), 495-502.Levent, F. (2011). Üstün yetenekli çocukların hakları el kitabı: Ana baba ve öğretmenler için. Çocuk Vakfı Yayınları.
• Levent, F. (2020). Üstün yetenekli çocukları anlamak: Üstün yetenekli çocuklar sarmalında aile, eğitim sistemi ve toplum (4. baskı). Nobel Akademik Yayıncılık.