Urartu Hayvancılığına Etnoarkeolojik ve Zooarkeolojik Bir Bakış: Ayanis Örneği

Yıl 2021, Sayı: 20, 199 - 220, 23.12.2021

Vedat Sezer Mehmet Işıklı

Öz

Doğu Anadolu’da hayvancılık Kalkolitik Çağ’dan bu yana geçim ekonomisinde önemli bir rol oynamıştır. Urartuların MÖ 9. yüzyılda bölgede sağladığı hakimiyet ile beraber hayvan gruplarını da kontrol altına aldığı askeri sefer yazıtlarından bilinmektedir. Bu yazılı belgeler savaş ganimeti olarak insan ve hammaddenin yanı sıra on binlerce hayvanın da ganimet olarak ele geçirildiğini gösterir. Arkeolojik ve yazılı veriler dikkate alındığında hayvanların Urartu sanatında ve dininde de önemli bir yere sahip olduğu görülmektedir.
Bu çalışma 2016-2019 yılları arasında Ayanis Urartu Kenti’nde yürütülen zooarkeoloji çalışmalarının ön raporu ile 2018-2019 yılları arasında yapılan etnoarkeoloji projesinin karşılaştırmalı analojisini içerir. Ayanis Kenti’nin aktif olduğu dönemlerde hayvancılığın hangi şartlarda yapıldığı, hayvan tercihleri ve hayvansal ürün tüketimi, mera alanları olarak hangi arazilerin kullanıldığı, yerleşme civarındaki arazilerin yeterlilik durumunun yanı sıra günümüzdeki hayvan tercihleri ve hayvansal ürün tüketimi gerekçeleri irdelenmiş ve kültürel devamlılığın durumu ortaya konulmaya çalışılmıştır.

In Eastern Anatolia "livestock" has played an important role in the subsistence economy since the Chalcolithic Age. We know from the inscriptions that the Urartian state, with its dominance throughout the region since the 9th century BC, also took control of pastoral groups. The royal inscriptions show that thousands of animals were captured as war spoils, as well as human and raw materials. Considering the archaeological as well as the written data, it is seen that animals have an important place in both the art and culture of Urartu. This situation was especially valid in the religious rituals and ceremonies of Urartu.
This study includes a comparative analogy of the preliminary report of the zooarchaeological studies carried out in Ayanis Urartu City between 2016 and 2019 and the ethnoarchaeology project carried out between 2018 and 2019. In this study, the conditions under which animal husbandry was carried out in Ayanis City, what animal preferences were, the quality of animal product consumption, the use of pastures, the adequacy of the lands around the settlement, today's animal preferences, animal product consumption are examined. In addition, with these data, the situation of cultural continuity in the region has been tried to be revealed.

Anahtar Kelimeler

Urartu, Ayanis, Zooarkeoloji, Etnoarkeoloji, Hayvancılık

Destekleyen Kurum

Atatürk Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi

Proje Numarası

SYL-2018-6735

Kaynakça

• Arutjunjan, N. V., 1964 Zemledelie i skotovodstvo v Urartu. Erevan.
• Avcı, C., 2015 Van Gölü Havzası’nda Urartu İskân Politikası, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul.
• Barnett, R. D., – Watson, W., 1952 “Russian Excavations in Armenia”, Iraq XIV: 132–147.
• Barnett, R. D., 1959 “Further Russian Excavations in Armenia (1949–1953)” Iraq 21: 1–19.
• Batmaz, A., 2013 “Urartu Dininde Kurban Kavramı ve Kurban Uygulamaları”, Belleten LXXXVII: 801-832.
• Çifçi, A., 2014 Interpretations of the Socio-Economic Structure of the Urartian Kingdom, School Of Histories, Languages and Cultures (Archaeology, Classıcs And Egyptology), (Yayınlanmış Doktora Tezi), Liverpool.
• Çifçi, A., 2017 The Socio-Economic Organisation of the Urartian Kingdom, Brill, Leiden, Boston.
• Çifçi, A., 2018 “Urartu Krallığında Tarım ve Hayvancılık ile Krallığın Ekonomi Politikası” Arkeoloji ve Sanat 159: 19-30.
• Çilingiroğlu, A., – Çevik, Ö., – Erdem, A. Ü., – Stone, E.., – Harmanşah, Ö., – Erol Işık, N., – Zimansky, P., – Batmaz, A., 2009 Van Ayanis (Ağartı) Köyü’nde Etnoarkeolojik Araştırma, TÜBİTAK Projesi (106K224). İzmir.
• Hovhannisyan, C., 1973 The Wall – Paintings of Erebooni, Yerevan.
• Işıklı, M., – Özdemir, M. A., 2015 “2014 Yılı Ayanis Kalesi Koruma, Onarım ve Kazı Çalışmaları”, Kazı Sonuçları Toplantısı 37 (2), Ankara: 275 – 287.
• Payne, M. R., 2006 Urartu Çivi Yazılı Belgeler Kataloğu, İstanbul.
• Piotrovsky, B. B., 1969a Urartu, Geneva.
• Piotrovsky, B. B., 1969b The Ancient Civilization of Urartu, London.
• Reitz, E., – Wing, E., 2008 Zooarchaeology (2nd ed.), Cambridge.
• Runnels, C.,, 2005 “Ethnoarchaeology as a Sub-Discipline of Archaeology”, Ethnoarchaeological Investigations in Rural Anatolia 2: 7-14.
• Salvini, M., 2001 “The Inscription of Ayanis (Rusahinili Eiduru–kai) Cuneiform and Hieroglyphic: Royal Inscriptions on Bronze Artifacts”, A. Çilingiroğlu – M. Salvini (eds.), Ayanis I: Ten Years’ Excavations at Rusahinili Eiduru–kai 1989 –1998, Roma: 271– 278.
• Salvini, M., 2008 Corpus Dei Testi Uratei (CTU I-II), Rome.
• Sevin, V., 1999 “The Origins of the Urartians in the Light of the Van/Karagündüz Excavations.” Anatolian Studies 49: 159–164.
• Sezer, V., 2019 Ayanis Kalesi ve Çevresinde Hayvancılık: Etnoarkeolojik Örnek Bir Çalışma, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Tezi), Erzurum.
• TÜİK 2018 : https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=101&locale=tr
• Yakar, J., 2004 “Ethnoarchaeology in rural Anatolia”, Ethnoarchaeological Investigations in Rural Anatolia 1: 7-15.
• Yalman, N., 2005 “Ethnoarchaeology, Analogy, and Progbelms”, Ethnoarchaeological Investigations in Rural Anatolia 2: 15-27.
• Zimansky, P., 1979 “Bones and Bullae: An Enigma from Bastam, Iran”, Archaeology 32 (6): 53- 55.
• Zimansky, P., 1988 “MB2/OB5 Excavations and the Problem of Urartian Bone Rooms”, W. Kleiss (ed.), Bastam II, Berlin: 107-124.