Fethedilen Bölgelerdeki Verimli Tarım Alanlarının Hulefâ-yi Râşidîn Dönemi İslâm Fetihlerine Etkisi

Yıl 2016, Sayı: 9, 49 - 62, 15.09.2016

Fatih Oğuzay

Öz

Bu makalede, Hulefâ-yi Râşidîn dönemi İslâm
fetihlerinde tarım alanları ve tarım gelirlerinin fetihlerin başarısına etkisi
üzerinde durulmuştur. Arap Yarımadası’na kıyasla Mezopotamya, Mısır,
Bilâdü’ş-Şam gibi çok daha verimli tarım alanlarının fethedilmesindeki amacın
cihad değil de sırf bu verimli tarım alanlarını ele geçirmek olduğunu iddia
eden oryantalistlerin görüşleri değerlendirilmiştir. Fethedilen bölgelerdeki
tarım arazileri ve buralardan elde edilen çeşitli zenginliklerin fetihler
üzerindeki etkisi, objektif bir şekilde tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hulefâ-yi Râşidîn, İslâm Fetihleri, Tarım

Kaynakça

• Akbaş, Mehmet, “Suriye Fetihlerinde Müslümanları Başarıya Götüren Sebepler Üzerine”, DUİFD, Cilt 10, sa. 2 (2008), ss. 101-121.
• Apak, Adem, Asabiyet ve Erken Dönem İslâm Siyasî Tarihindeki Etkileri, Düşünce Yayınevi, İstanbul 2004.
• __________, “Mısır'ın Müslümanlar Tarafından Fethi ve Fetih Sonrası Ülkede Sosyal ve Dini Alanda Meydana Gelen Değişimler Üzerine Değerlendirmeler”, UÜİFD, Cilt 1 O, Sayı: 2 (2001), ss. 145-159.
• Armstrong, Karen, İslâm Peygamberinin Biyografisi Hz. Muhammed, trc. Selim Yeniçeri, Koridor Yayıncılık, İstanbul 2005.
• Arnold, Thomas Walker, İslâm’ın Tebliğ Tarihi, trc. Bekir Yıldırım-Cenker İlker Polat, İnkilâb Yayınları, İstanbul 2007.
• Arslantaş, Nuh, İslâm Dünyasında İktisadi ve İlmi Hayatta Yahudiler Abbâsî ve Fâtimiler Dönemi, İFAV, İstanbul 2009.
• Atar, Fahrettin, “Şehid”, DİA, XXXVIII, 428-431
• Azimli, Mehmet, “Hulefâ-yi Râşidîn Döneminde Gerçekleşen İlk Fetihlerin Sebepleri Üzerine Değerlendirmeler”, İSTEM, y. 3, sa. 6 (2005) ss. 177-193.
• Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sabit Hatîb el Bağdâdî (ö. 463/1071), Târîhu Medîneti’s-Selâm I-XVIII, Thk. Beşâr Avvâd Ma’rûf, Dâru'l-Garbi'l-İslâmî, Beyrut (t.y.)
• Balcı, İsrafil, İlk İslâm Fetihleri Savaş-Barış İlişkisi, Pınar Yayınları, İstanbul 2011.
• Belâzurî, Ahmed b. Yahya b. Cabir (ö. 279/892-93), Fütûhu’l-Büldân, thk. Abdullah Enîs et-Tabbâ ve Ömer Enis et-Tabbâ, Müessesetü’l Maarif, Beyrut, 1987.
• Caetani, Leon, İslâm Tarihi I-X, trc. Hüseyin Cahid, Tanin Matbaası, İstanbul 1927.
• Çağatay, Neşet, İslâmdan Önce Arap Tarihi ve Cahiliye Çağı, AÜİF Yayınları, Ankara 1963.
• Çağrıcı, Mustafa, “Asabiyet”, DİA, III, 453-455.
• Demircan, Adnan, Kabile Topluluklarından Akide Toplumuna, Beyan Yayınları, İstanbul 2009.
• Demirci, Abdurrahman, “Hz. Ebû Bekir’in Fetih Anlayışı”, MAUİBFD, c. 1, sa. 1, (2014), s. 16.
• Demirci, Mustafa, “Sevâd”, DİA, XXXVI, 575-578.
• Dîneverî, Ebî Hanîfe Ahmed b. Dâvud (ö. 282/895), el-Ahbâru’t-Tıvâl, thk. Abdulmun’îm Amir, İdâretü’l Ammeti li’s-Sekâfe, t.y.
• Durî, Abdülaziz, İslâm İktisat Tarihine Giriş, trc. Sabri Orman, Endülüs Yayınları, İstanbul 1991.
• Ebû Ubeyd, Kasım b. Sellâm el-Herevi el-Ezdi Ebû Ubeyd (ö. 224/838), Kitâbü’l-Emvâl, thk. Muhammed İmâre, Dârü’ş-Şürûk, Kahire 1989/1409.
• Ebû Yusuf, Yakub b. İbrahim b. Habib el-Ensâri el-Kûfi (ö. 182/798), Kitâbü’l-Harac, trc. Ali Özek, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 1973.
• Fayda, Mustafa, “Fetih”, DİA, XII, 467-470.
• Fayda, Mustafa, “Hulefâ-yi Râşidîn”, DİA, XII, 325-338.
• Fayda, Mustafa, Hz. Ömer Zamanında Gayr-i Müslimler, İFAV, İstanbul 1989.
• Günaltay, Şemsettin, İslâm Öncesi Arap Tarihi, sad. M. Mahfuz Söylemez, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2006.
• Gürbüz, Osman, “Bizans ve Sâsânîlerdeki Dinî Baskıların İlk Dönem İslâm Fetihlerine Etkileri”, Din Bilimleri Akademik Arastırma Dergisi, VII (2007), sayı: 1.
• Halîfe b. Hayyât, Ebû Amr eş-Şeybani Halîfe b.Hayyat, (ö. 240/854), Tarih; thk. Ekrem Ziyâ el-Ömerî, Daru Taybe, Riyad 1985.
• Hamidullah, Muhammed, Hz. Peygamberin Savaşları, trc. Nazire Erinç Yurter, Acar Matbaacılık, y.y, t.y.
• Hitti, Philip K., History of the Arabs From the Earliest Time to the Present, Tenth Edition, Macmillian Education LTD, London 1970.
• Hizmetli, Sabri, “Genel Olarak Râşîd Halifeler Dönemi Olayları Sebepleri ve Sonuçları”, AÜİFD, XXXIX, ss. 27-54.
• Hodgson, Marshall G. S., İslâm’ın Serüveni I-III, trc. Metin Karabaşoğlu ve dğr., İz Yayıncılık, İstanbul 1995.
• Idrisi, Zohor, “The Müslim Agricultural Revolution and its Influence on Europa” Foundation for Science Technology and Civilisation (June 2005), Edt. Lamaan Ball, Manchester, ss. 2-19.
• İbn Abdülber, Ebû Ömer Cemaleddin Yusuf b. Abdullah b. Muhammed Kurtubi Nemeri (ö. 463/1071), el-İstîâb fî Ma'rifeti'l-Ashâb I-VIII, thk. Ali Muhammed Bicavi, Beyrut 1412.
• İbn Hurdazbih, Ebî Kâsım Ubeydullah b. Abdullah İbn Hurdazbih (ö. 300/913), el-Masâlik ve’l-Memâlik, ed. Michael Jan De Goeje, E. J. Brill, Leiden 1889.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İmadüddîn İsmâîl b. Ömer İbn Kesîr el-Kureşî ed-Dımeşkî (ö. 774/1373), el-Bidâye ve’n-Nihaye I-XXI, thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî, Dâru’l-Hicr li’t-Tibaa ve’n-Neşr, Cize 1997-1999.
• İbn Sa’d, Ebû Abdullah Muhammed b. Sa'd b. Meni' ez-Zührî (ö. 230/845), Tabakâtü’l-Kübrâ I-X, thk. Ali Muhammed Ömer, Mektebetü’l-Hanci, Kahire 2001.
• İbn Şebbe, Ebû Zeyd Ömer b. Şebbe b. Abide Nemeri (ö. 262/876), Târîhu’l-Medîneti’l-Münevvere: Ahbaru'l-Medineti'l-Münevvere I-IV, nşr. Fehim Muhammed Şeltut, Dâru'l-İsfahani, Cidde 1973.
• İbn Abdülhakem, Ebü'l-Kâsım Abdurrahman b. Abdullah (ö. 257/871), Fütuhu Mısr ve'l-Magrib, thk. Abdülmüt’im Amir, Kahire 2001.
• İbn Zenceveyh, Ebû Ahmed Humeyd b. Mahled b. Kuteybe el-Ezdi (ö. 251/865), Kitâbu’l-Emvâl I-II, thk. Şakir Zib Feyyaz, Câmi’atü Ümmü’l-Kurâ, Mekke 1986/1406.
• İbnü’l-Esîr, Üsdü'l-Gabe fî Ma'rifeti's-Sahâbe I-VIII, thk. Ali Muhammed Muavviz ve Adil Ahmed Abdülmevcud, Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut t.y.
• İbnü’l-Esîr, el-Kâmil Fî’t-Târîh I-XI, thk. Ebu’l-Fidâ Abdullah el-Kâdî, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1987/1407.
• Lewis, Bernard, The Arabs in History, Oxford Universty Press, New York 1993.
• Mahmudov, Elşad, Sebep ve Sonuçları Açısından Hz. Peygamber’in Savaşları, İSAM Yayınları, İstanbul 2010.
• Oğuzay, Fatih, Hulefâ-yi Râşidîn Döneminde Tarım Kültürü, Basılmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2016.
• Özel, Ahmet-Bekir Topaloğlu, “Cihad”, DİA, VII, 527-534.
• Öztürk, Levent, İslâm Toplumunda Hıristiyanlar, Ensar Neşriyat, İstanbul 2012.
• Öztürk, Levent, “Hristiyan Yazarlardan Mari’ye Göre Müslümanların Hoşgörülü Yönetimine Örnekler”, SÜİFD, sa. 5 (2002), ss. 87-95.
• Ravza, Sehim Hamed Al-i Sânî, Devrü’l-Arab fî Tatvîri’z-Ziraa fi’l Irak münzü’l Fethi’l İslâmî hatta Nihâyeti’d-Devleti’l-Ümeviyye, Müessesetü’l-Hammade li’d-Dirâseti’l-Câmiyye, Katar 2001
• Ruthven, Malise-Azim Nanji, Historical Atlas of İslâmic World, Harvard University Press, y.y. 2004.
• Sarıçam, İbrahim-Mehmet Özdemir-Seyfettin Erşahin, İngiliz ve Alman Oryantalistlerin Hz. Muhammed Tasavvuru, Nobel Yayınları, Ankara 2011.
• Sümer, Faruk, “Dihkan”, DİA, IX, 289-290.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî et-Taberî el-Bağdâdî (ö. 310/923), Tarihü’t-Taberî I-X, thk. Muhammed Ebu’l Fazl İbrahim, Dâru’l-Ma’ârif, Kahire 1990.
• Watson, Andrew M., Agricultural Innovation in the Early Islâmic World; the Diffusion of Crops and Farming Techniques 700-1100, Cambridge Universty Press, Cambridge 1985.
• Watson, Andrew M., “The Arab Agricultural Revolution and its Diffusion 700-1100”, The Journal of Economic History, Vol. 34 (1974), No. 1, Cambridge Economy Press, ss. 8-35.
• Wellhausen, Julius, Arap Devleti ve Sükûtu, trc. Fikret Işıltan, AÜİF yayınları, Ankara 1963.
• Will, Durant, İslâm Medeniyeti, trc. Orhan Bahaeddin, Kervan Kitapçılık, İstanbul, t.y.
• Yâkût el-Hamevî, Eş-Şeyh el-İmam Şihâbeddîn Ebî Abdillah Yâkût b. Abdillah el-Hamevî er-Rûmî el- Bağdâdî (ö. 626/1228), Mucemü’l-Büldân I-V, Dâru’s-Sadr, Beyrut 1977.
• Yahyâ b. Adem, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Adem b. Süleyman (ö. 203/818), Kitâbü'l-Harac, thk. Hüseyin Munis, Daru’ş-Şurûk, Kahire 1987.
• Yüksel, Ahmet Turan, “Bazı Batılı Araştırmacılara Göre İlk İslâm Fetihleri”, SÜİFD, sa. 6 (1996), ss. 169-195.
• Yüksel, Ahmet Turan, “Fütûhu’l-Büldân’a Göre Fetihlerden Sonraki Faaliyetler”, SÜİFD, sa. 9 (2000), ss. 45-79.