Genetiği Değiştirilmiş Organizmaların (GDO) İslam Hukuku Açısından Değerlendirilmesi

Yıl 2018, Sayı: 13, 31 - 54, 26.11.2018

Alpaslan Alkış

Öz

           Artan dünya
nüfusu ve bu doğrultuda ortaya çıkan gıda ihtiyacını karşılayabilmek için, gelişen
teknolojik imkanlar kullanılarak, gıdaların genlerine müdahale yoluyla yapısal özelliklerinin
istenilen düzeye getirilmesi ve bu sayede kısa sürede, küçük bir alandan, daha
fazla verim almak amacıyla ortaya çıkan “Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar
(GDO)” geleceğin gıda üretim felsefesi bakımından önem arz etmektedir. Gen
teknolojisi sayesinde gıdaların ve hayvanların genlerine müdahalede
bulunulmasının muhtemel yarar ve zararları ile ilgili yeterli sayıda deneysel
bulgu bulunmamakla beraber çevre ve gelecek nesiller üzerindeki olası
etkilerinin ve risklerin en aza indirilmesi için gerekli önlemlerin alınması
gerekmektedir.

            Gıda
sektöründe yer almaya başlayan GDO’nun İslam hukuku açısından haram veya
helallik durumu da ciddi şekilde tartışılmaya başlamıştır. Hakkında açık hüküm
bulunmayan meseleler yarar-zarar dengesi içerisinde ve fıkhın genel prensipleri
çerçevesinde değerlendirilerek karar verilmeye çalışılmaktadır. Genetiği Değiştirilmiş Gıdaların hükmünü belirleyebilmek için sağlık, çevre, ekonomi ve siyaset alanına
etkilerinin de dikkate alınması gereklidir. Özellikle gıdanın fıtratına
müdahalenin insan genlerinde değişiklik gibi doğuracağı ortaya çıkabilecek
muhtemel risklerin de göz önüne alınması zarureti bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar (GDO), Biyoteknoloji, Gıda, İslam Hukuku, Gen

The Evaluation of Genetically Modified Organisms (GMO) In Terms Of Islamic Law

Öz

"Genetically
Modified Organism (GMO)" is important for the future of food production philosophy
by using developed technological opportunuties to provide desired levels of
structural properties by interfering with the genes of the food and thus in a
short time and in a small area in order to get more data In order to meet the
increasing world population and food needs revealed in this direction. There is
not enough experimental evidence about potential risks and benefits of
intervention into gene of food and animals through gene technology.
Additionally, it is necessary to take measures to minimize the potential risks
on future generations.Haram or
halal status of the GMO food in terms of Islamic law has began to be discussed
seriously. The issues whic are not clear, should be evaluated and tried to be
evaluated in terms of risk-balance balance and jurisprudence. It is necessary
to take into consideration the impact of Genetically Modified Food on health,
the environment, economy and politics. It is also necessary to take into
consideration the potential risks of food disposition on human gene.

Anahtar Kelimeler

Genetically Modified Organism (GMO), Biotechnology, Disposition, Islamic Law, Gene

Kaynakça

• Apaydın, Yunus, “Hakkında Nas Olmayan Gıda Maddelerinde Dini Hükmün Belirlenmesi Müzakeresi”, Güncel Dini Meseleler İstişare Toplantısı-IV, Diyanet İşleri Bşk. Yay., Afyonkarahisar, 2011.
• Aktan, Hamza, “Hakkında Nas Olmayan Gıda Maddelerinde Dini Hükmün Belirlenmesi”, Güncel Dini Meseleler İstişare Toplantısı-IV, Diyanet İşleri Bşk. Yay., Afyonkarahisar, 2011.
• Bağış, Haydar, “Transgenik Biyoreaktörlerde Rekombinant Proteinlerin Üretimi”, İstanbul Ünv. Veteriner Fakültesi Dergisi, 28 (1), İstanbul, 2002.
• Bayındır, Abdulaziz, “İslam Fıkhı Açısından Helal Gıda”, VI. İslam Hukuku Anabilim Dalı Koordinasyon Toplantısı, Bursa, 2009.
• Beşer, Faruk, “Hakkında Nas Olmayan Gıda Maddelerinde Dini Hükmün Belirlenmesi” Tebliğinin Müzakeresi, Güncel Dini Meseleler İstişare Toplantısı-IV, Diyanet İşleri Bşk. Yay., Afyonkarahisar, 2011.
• Boran, Mustafa, Hanefi Mezhebinde Yiyecek ve İçeceklerde Helallik ve Haramlık Ölçüleri”, Çanakkale Onsekiz Mart Ünv., Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Çanakkale, 2016.
• Abdullah Kahraman, “Gıda Ürünlerinde Helal ve Haramı Belirleme Yöntemi, Güncel Dini Meseleler İstişare Toplantısı”, Günümüzde Helal Gıda, Diyanet İşleri Başkanlığı, Afyonkarahisar, 26-28 Kasım 2011.
• AFAD, Genetik Yapıları Değiştirilmiş Organizmaların Biyogüvenliği Yol Haritası Belgesi, Ankara, 2014.
• Arslanhan, Selin, “Türkiye, GDO ile Ekonomik ve Sosyal Açıdan Nasıl Getiri Sağlar”, TEPAV Politika Notu, 2010.
• Demir, Ayten, Fatih Seyis, Orhan Kurt, “Genetik Yapısı Değiştirilmiş Organizmalar: 1. Bitkiler”, Ondokuz Mayıs Ünv. Ziraat. Fakültesi Dergisi, 21(2), Samsun, 2006, s.249-258.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail b. İbrahim [256/870], el-Câmiu’s-Sahîh, İstanbul: Çağrı Yayınevi, 1981.
• Çetiner, Selim, “GDO-Kanser İlişkisi Kanıtlandı mı?” Tarlasera: Aylık Tarım ve Kültür Dergisi, Ekim 2012, s. 16-18.
• Çetiner, Selim, Genetiği Değiştirilmiş Organizma (GDO) Nedir? Sorular ve Yanıtlar-1, Ankara Sanayi Odası Yayın Organı, Ankara, 2009.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş'as es-Sicistânî el-Ezdî es-Sicistânî [275/889, Sünen-i Ebî Dâvûd, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Denli, Muzaffer, Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar, İstanbul Ticaret Odası Yayınları, İstanbul, 2012.
• Döndüren, Hamdi, “Katkı Maddeleri ve Gıdanın Helalliği Gıdalardaki Katkı Maddelerinin Durumu”, Güncel Dini Meseleler İstişare Toplantısı-IV, Diyanet İşleri Bşk. Yay., Afyonkarahisar, 2011.
• Erdoğan, Sayıt Mahmut, Dünya'da GDO Mevzuatı, Ticareti ve Uygulamalarının Karşılaştırılması ve Türkiye, AB Uzmanlık Tezi, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, 2015.
• Günay, H. Mehmet, “Hormonlu ve GDO’lu Ürünlerin Dini Hükmü”, Güncel Dini Meseleler İstişare Toplantısı-IV, Diyanet İşleri Bşk. Yay., Afyonkarahisar, 2011.
• Günay, H. Mehmet, Merve Özdemir “İslami Açıdan Genetiği Değiştirilmiş Ürünler”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2016, Cilt:9, Sayı:45.
• Hacak, Hasan, “Menfeaat”, DİA, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 2004, c. XXIX.
• Haspolat, Iraz (2012), "Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar ve Biyogüvenlik", Ankara Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi Dergisi, Ankara, 2012.
• İzzüddîn b. Abdisselam, Kavâidü’l-Ahkâm, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1991, c. II.
• Kefi, Servet, “Farklı Boyutlarıyla Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar”, Genetiği Değiştirilmiş Organizmaların Türkiye Tarımı Açısından Değerlendirilmesi, Ankara Tabip Odası, Ankara, 2010.
• Korkut, Deniz, Ahmet Soysal, Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar, Halk Sağlığı Uzmanları Derneği (HASUDER) Yayınları, Ankara, 2013. Mecelle, (Kontrol Ali Himmet Berki), İstanbul: Hikmet Yayınları, 1982.
• Mâlik, Ebu Abdullah el-Ashabi el-Himyeri Mâlik b. Enes [179/795], el-Muvatta, (Çeviren: Ahmet M. Büyükçınar). İstanbul: Al-Tuğ Yayınevi, 1982.
• Müslim, Ebu'l-Hüseyin Müslim b. Haccâc [261/875], Sahîhi Müslim. (Çeviren: Ahmed Davudoğlu). İstanbul: Sönmez Yayınevi, 1977.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb b. Ali b. Bahr b. Sinan b. Dinâr [303/915], Sünen-i Nesâî, İstanbul: Çağrı Yayınevi, 1981.
• Özcan, Sebahattin, “İstihale” Tebliğinin Müzakeresi, Güncel Dini Meseleler İstişare Toplantısı-IV, Diyanet İşleri Bşk. Yay., Afyonkarahisar, 2011.
• Özmert, Sema Ergin, Hilmi Yaman, “Genetiği Değiştirilmiş Gıdalar ve İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri”, Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 2 (2), Gümüşhane, 2013.
• Sarıca, Şenay, Kürşad Kılınç, “Kanatlı Hayvan Beslemede Genetik Yapısı Değiştirilmiş Yem Maddelerinin Kullanımı”, Gaziosmanpaşa Ünv. Ziraat Fakültesi Dergisi, 21 (2), Tokat, 2004.
• Şakiroğlu, Muhammed, “Seta Analiz”, Fırsatlar ve Korkular Arasında GDO’lar, SETA Siyaset Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı, Ankara, 2010.
• Şen, Selen, Sevin Altınkaynak "Genetiği Değiştirilmiş Gıdalar ve Potansiyel Sağlık Riskleri", SAÜ. Fen Bilimleri Dergisi, 2014, Cilt 18/1, s. 32-33.
• Tahir b. Âşûr, İslam Hukuk Felsefesi, Çev. Vecdi Akyüz, Mehmet Erdoğan, İz yayıncılık, İstanbul, 1996.
• Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ b. Sevre (279/892), Sünen-i Tirmîzî, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Tüzüner, Mete Bora, “Genetiği Değiştirilmiş Gıdalar İle İlgili Güncel Tartışmalar”, Turkish Family Physician, cilt 1, sayı 3, İstanbul. Velioğlu, Sedat, "Genetiği Dönüştürülmüş Gıdalar", Gıda, Cilt 25/1, 2000.
• WHO, (2005) Modern food biotechnology, human health and development: an evidence-based study, Food Safety Department World Health Organization, İsviçre.
• Yalçın, Bayram, “İstihale” Tebliğinin Müzakeresi, Güncel Dini Meseleler İstişare Toplantısı-IV, Diyanet İşleri Bşk. Yay., Afyonkarahisar, 2011.
• Yılmaz, Münevver Merve, Türkiye’de İşlenmiş Soya Ürünlerinde Kalitatif ve Kantitatif GDO Tanısı ve Transgen Analizi, İstanbul Ünv. Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2012.
• http://www.isaaa.org/resources/publications/briefs/53/default.asp (Erişim Tarihi:23.10.2018).
• http://www.isaaa.org/resources/publications/briefs/53/executivesummary/default.asp (Erişim Tarihi:23.10.2018)
• http://www.mevzuat.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=7.5.14203&MevzuatIliski=0&sourceXmlSearch=genetik%20yap%C4%B1s%C4%B1%20de%C4%9Fi%C5%9Ftirilmi%C5%9F (Erişim Tarihi: 26.10.2018).
• http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5977.pdf (Erişim Tarihi: 26.10.2018).