İbnü’l-Cezerî’nin Vakf-İbtidâ İlmine Yaklaşımı

Yıl 2018, Sayı: 13, 55 - 79, 26.11.2018

Mehmet Kara

Öz

Kıraat ilminin tarihî sürecinde önemli bir âlim
kabul edilen İbnü’l-Cezerî’nin (ö.833/1429) vakf-ibtidâ ilmine yaklaşımını
incelemeyi hedeflediğimiz bu çalışmada öncelikle onun et-Temhîd fî
‘ilmi’t-Tecvîd, Mukaddimetü’l-Cezeriyye, en-Neşr fi’l-kırââti’l-‘aşr,
Tayyibetü’n-Neşr vb. eserleri gözden geçirilmiştir. Bu eserler bağlamında vakf-ibtidâ
ilminin kavramsal çerçevesi, vakf - kat‘ - sekte kavramları ve bu terimlerin
nüansları, vakfa ve ibtidâya uygun olan veya uygun olmayan kelimeler, vakf ve
ibtidâ çeşitleri, kelimelerin sonunda dikkat edilmesi gereken vakf kuralları,
bazı özel kelimelerde vakfın nasıl yapılacağı gibi meseleler incelenmiştir.
Önceki ve sonraki dönemlerde telif edilmiş önemli vakf-ibtidâ eserlerinden de
istifade ederek İbnü’l-Cezerî’nin vakf-ibtidâ ilmindeki kaynakları, bu alandaki
özgünlüğü ve etkileri tespit edilmeye çalışılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Kur’an, Kıraat, Vakf, İbtidâ, İbnü’l-Cezerî

Ibn al-Jazarī’s Approach to the Science of Waqf and Ibtidā

Öz

In this study, we aim to investigate the
approach of Ibn al-Jazarī, who is considered an important scholar in the
historical process of the science of recitation (‘ilm al-qirā’ah), to the
science of waqf and ibtidā. For this purpose, firstly we will inspect
particularly his following books: Al-Tamhīd fī ‘ilm al-Tajwīd, Mukaddimah
al-Jazariyyah, Al-Nashr fī al-Qirā’ah al-‘Ashr, Tayyibah al-Nashr. In the
context of these works, we will examine such topics like the conceptual
framework of the science of waqf and ibtidā, the terms of waqf – kat’ – sakt,
the differences between these terms, other words used for waqf and ibtidā, the
parts of waqf and ibtidā, the rules of waqf at the end of the words, and how to
do waqf in some special words. Secondly in this study, we will try to determine
Ibn al-Jazarī’s sources in this science, his original contributions to it, and
his influences on it by making use of the significant books of the science of
waqf and ibtidā written in the previous and later periods.  

Anahtar Kelimeler

Qur’an, Recitation, Waqf, Ibtidā, Ibn al-Jazarī

Kaynakça

• Akpınar, Ali, “Kur’ân-ı Kerîmde Okuma (Kıraat) Lafızları”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sivas 1998, sayı: 2, s. 217-220.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyn b. Ali, es-Sünenü’l-kübrâ (thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ), Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, Beyrut 2003. Cevherî, Ebû Nasr İsmail b. Hammâd, es-Sıhah Tâcu’l-Lugâ ve Sıhâhi’l-Arabiyye (thk. Ahmed Abdülğafûr Attâr), Dâru’l-‘İlm, I-VI, Beyrut 1987.
• Dabba‘, Ali Muhammed, “el-Vakfu’l-lâzım”, Künûzu’l-Furkan Dergisi, Mısır 1949, sy:4. Dânî, Ebu Amr Osman b. Saîd b. Osman, el-Muktefâ fi’l-vakfi ve’l-ibtida (thk. Cemâlüddin Muhammed Şeref), Dâru’s-sahâbe, Mısır 2006. Dârimî, Ebu Muhammed Abdullah b. Abdirrahman b. el-Fadl, es-Sünen (thk. Hüseyn Selim Esed ed-Dârânî), Dâru’l-Muğnî, Suud-i Arabistan 2000. Ensârî, Zekeriyya b. Muhammed, el-Maksad li telhîsi mâ fi’l-Mürşid fi’l-vakfi ve’l-ibtidâ (Uşmûnî, Menâru’l-hüdâ içinde), Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, Beyrut 2002.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Yakub, el-Kâmusu’l-muhît (thk. Mektebü Tahkiki’t-Türâs fî Müesseseti’r-Risâle), y.y., Beyrut 2005 (8. Baskı).
• Husârî, Mahmûd Halîl, Ahkâmu kıraati’l-Kur’âni’l-kerîm, Dâru’l-Beşâiri’l-İslamiyye, Mekke 1417 (2.Baskı). Hüzelî, Ebu’l-Kâsım Yûsuf b. Ali b. Cübâre, el-Kâmil fi’l-kırââti’l-‘aşr ve’l-erba‘îne’z-zâideti ‘aleyha (thk. Cemâl b. es-Seyyid b. Rufâî eş-Şâyib), Müessesetü Semâ, yy. 2007.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyya b. Muhammed er-Râzî, Mu’cemu Mekâyisi’l-Lugâ (thk. Züheyr Abdülmuhsin Sultan), I-II, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1986.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Ali b. Yusuf, en-Neşr fi’l-kıraâti’l-aşr, y.y., Mısır ts.
• İbnü’l-Cezerî, et-Temhîd fî ilmi’t-tecvîd (thk. Gânim Kaddûrî Hamed), Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 2001.
• İbnü’l-Cezerî, Manzûmetü’l-Mukaddime fîmâ yecibü ‘alâ kârii’l-Kur’âni en ye‘lemehû (thk. Eymen Rüşdî Süveyd), Dâru Nûri’l-Mektebât, Suud-i Arabistan 2006 (4.baskı).
• İbnü’l-Cezerî, Manzûmetü Tayyibeti’n-Neşr fi’l-kırââti’l-aşr (thk. Eymen Rüşdî Süveyd), Mektebetü İbni’l-Cezerî, Suriye 2012.
• İbnü’l-Enbârî, Ebû Bekr Muhammed b. Kasım b. Beşşar, Kitâbu îzahi’l-vakf ve’l-ibtidâ (thk. Muhyiddin Abdurrahman Ramadan), Dımaşk 1971. İbn Manzûr, Muhammed b. Mukrim el-İfrîkî el-Mısrî, Lisânü’l-‘Arab, (thk. Emin Muhammed ve Muhammed Sâdık), y.y., Suûdi Arabistan, 2003.
• İbn Tahhân, Ebu’l-Asbağ Abdulaziz b. Ali b. Muhammed el-Endelûsî, Nizâmu’l-edâ-i fi’l-vakfi ve’l-ibtidâ (thk. Ali Hüseyin el-Bevvab), Mektebetü’l-Meârif, Riyad 1985.
• İsmail, Sadık Abdurrahim İsmail, el-Vakfu’l-lâzım fi’l-Kur’âni’l-Kerim mevâdıuhu ve esrâruhu’l-belâgiyye, Dâru’l-Besâir, Kahire 2008. Kastallânî, Ebu’l-Abbas Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr, Letâifu’l-işârât li fünûni’l-kıraât (thk. Merkezü’d-Dirâsâti’l-Kur’âniyye), İslami İşler, Davet ve İrşat Bakanlığı, Suud-i Arabistan, ts.
• Kayhan, Veli, “Vakf ve İbtidâ İlmi ve Kur’ân Tefsirindeki Yeri”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, X/2-2006.
• Kırş, Ebû Abdirrahman Cemâl b. İbrahim, el-Vakfu’l-lâzim fi’l-Kur’âni’l-kerîm, Dâru İbni’l-Cevzî, Dammâm 1425h.-1426h.
• Maşalı, Mehmet Emin, Tarihi ve Temel Meseleleriyle Kıraat İlmi, Otto Yayınları, Ankara 2016.
• Mekkî b. Ebî Tâlib el-Kaysî, el-Vakfu ‘alâ kellâ ve belâ fi’l-Kur’ân (thk. Hüseyn Nassâr), Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, Kâhire 2003. Mersafî, Abdulfettah es-Seyyid Acemî, Hidâyetü’l-karî ilâ tecvidi Kelâmi’l-Bârî, Mektebetü Tayyibe, y.y., Medine, ts. Mennâ‘u’l-Kattân, Mebâhis fî ulûmi’l-Kur’ân, Mektebe Vehbe, Kahire 1995 (7.Baskı). Mevsılî, Ebû Ya’lâ Ahmed b. Ali b. el-Müsennâ et-Temimî, Müsnedü Ebî Ya’lâ (thk. Hüseyin Esed Selim), y.y., Dımaşk 1984.
• Muhammed Mutî‘ Hâfız, “Şeyhu’l-Kurrâ el-İmam İbnü’l-Cezerî”, Dâru’l-Fikr, Dımaşk 1995. Nasr, Atıyye Kâbil, Gâyetü’l-mürîd fî ilmi’t-tecvîd, y.y., Riyad 1994 (4.Baskı). Nehhâs, Ebû Cafer Ahmed b. Muhammed b. İsmail, el-Kat‘ ve’l-i’tinâf (thk. Abdurrahman b. İbrahim el-Matrûdî), Dâr-u Âlimi’l-Kütüb, Riyad 1992. Nîsâbûrî, el-Hâkim Ebû Abdillah Muhammed b. Abdillah b. Muhammed, el-Müstedrek ‘ale’s-Sahîhayn (thk. Mustafa Abdülkâdir Atâ), Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, Beyrut 1990. Nîsâbûrî, Nizâmuddîn Hasan b. Muhammed b. Hasan el-Kummî (nşr. Zekeriya Umeyrat), Garâibu’l-Kur’ân ve regâibu’l-furkân, Dâru-l-Kütübü’l-İlmiyye, Beyrut 1996. Öge Ali, “Rivâyet ve Dirâyet Tefsirlerinde Tertîl Âyetlerinin Yorumlanma Biçimi”, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Kahramanmaraş 2015, cilt: XIII, sayı: 25.
• Öge Ali, Dereli M. Vehbi, Kur’an Bilgisi Soru Bankası, Kitap Dünyası, Konya 2014 (4.Baskı). Pâlûvî, Hâmid b. Abdülfettah, Zübdetü’l-İrfan, y.y., İstanbul ts.
• Isfehânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb, el-Müfredât (thk. Muhammed Seyyid Geylânî), Dâru-l-Ma‘rife, Lübnan ts. Tayyâr, Müsâid b. Süleyman b. Nâsır, Vukûfu’l-Kur’ân ve eseruhâ fi’t-tefsîr dirasetün nazariyyetün me‘a tatbîki ‘ale’l-vakfi’l-lâzım ve’l-mute‘ânik ve’l-memnu‘, y.y., Medine 1431. Temel, Nihat, Kur’ân Kıraatında Vakf ve İbtidâ, İFAV Yayınları, İstanbul 2006 (4.Baskı).
• Temel Nihat, Kırâat ve Tecvid Istılahları, İFAV Yayınları, İstanbul 2013 (3.Baskı).
• Tirmizi, Muhammed b. İsa b. Sevre, Sünenü’t-Tirmizî (el-Câmi‘u’l-Kebîr) (thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf), Dâru’l-Garbi’l-İslamî, Beyrut 1998.
• Ummânî, Ebû Muhammed Hasan b. Ali, el-Mürşid fi’l-vakfi ve’l-ibtidâ (thk. Muhammed b. Hamûd b. Muhammed el-Azûrî), y.y., Suud-i Arabistan 1423. Uşmûnî, Ahmed b. Muhammed b. Abdulkerim, Menâru’l-hudâ fî beyâni’l-vakfi ve’l-ibtidâ (ta‘lik eden: Ebu’l-‘Alâ el-‘Adevî), Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, Beyrut 2002.
• Ünlü, Demirhan, “Vakf ve Vakfın Hükümleri”, Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi, IX/98-99, 1970.
• Safâkusî, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed en-Nûri, Tenbîhu’l-gâfilîn ve irşâdu’l-câhilîn (tash. Muhammed Şâzelî en-Neyfûr), Müessesâtü Abdulkerîm b. Abdillah, Tunus 1974.
• Secâvendî, Ebû Abdullah Muhammed b. Tayfur, İlelu’l-vukûf (thk. Muhammed b. Abdullah b. Muhammed el-Îdî), Mektebetü’r-Rüşd, Riyad 2006.
• Secâvendî, Kitâbu’l-vakfi ve’l-ibtidâ (thk. Muhsin Haşim Derviş), Dâru’l-Menâhic, Ürdün 2001.
• Sehâvî, Ebu’l-Hasan Alemüddin Ali b. Muhammed b. Abdussamed, Cemâlü’l-kurra’ ve kemâlü’l-ikrâ’ (thk. Ali Hüseyin el-Bevvab), Mektebetü’t-Türâs, Mekke 1987.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddin Abdurrahman b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî, el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân (thk. Merkezü’d-Dirâsati’l-Kur’âniyye), İslami İşler, Davet ve İrşat Bakanlığı, Suud-i Arabistan ts.
• Yüksel, Ali Osman, İbn Cezerî ve Tayyibetü’n-Neşr, İFAV Yayınları, İstanbul 1996.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî, Esâsu’l-belâga (thk. Muhammed Bâsil Uyûnu’s-Sûd), I-II, Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, Beyrut 1998.
• Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. Abdullah, el-Burhan fî ulûmi’l-Kur’ân (thk. Muhammed Ebu’l-Fadl), Dâru’t-Turâs, Kahire ts.