Gazzâlî’nin Batı Dünyasına Etkisi

Yıl 2012, Sayı: 1, 61 - 86, 25.06.2015

Merdan Güneş

Öz

Gazzâlî’nin tesiri sadece İslam coğrafyasıyla sınırlı kalmamış, eserleri ölümünden yaklaşık bir asır sonra, İbranice ve Latince’ye tercüme edilmeye başlanmıştır. Gazzâlî’yi farklı kılan, kendinden önceki birikimleri, kendinden sonrakiler için de, vazgeçilmez derinlikte, mükemmel bir üslub ve sistematik iҫinde sunmasıdır. Gazzâlî’ye ilk ilgi duyanlar Yahudi âlimleriydi. Batı dillerine önce Makâsidü’l-felâsife, Mizânü’l-amel ve Mişkâtü’l-envâr kazandırılmıştır. Daha sonra Tehâfüt’l-felâsife ve el-Kıstâsu’l-müstakîm gibi eserler de tercüme edilmiştir. Bu tercümeler, Thomas von Aquin, Descartes, Pascal, Montaigne, Hume gibi pek çok Batılıya ilham kaynağı olmuştur. Bu makalenin konusu da, Orta Çağın hakim medeniyeti olan İslam’ın, Batı’ya tesirini Gazzâlî bağlamında ortaya koymaya çalışmaktır.

Anahtar Kelimeler

Gazzâlî’nin etkisi, İbranice ve Latince, Batılı düşünürler Descartes, Pascal

Kaynakça

• Aclûnî, Ebü'l-Fida İsmail b. Muhammed, Keşfü'l-Hafa ve Müzilü'l-İlbas amma İştehere mine'l-Ehâdîs ala Elsineti’n-Nas, tahk. A. Hindavi, el-Mektebetü`l-Asriyye, 2000.
• Bouman, Glaubenskrise und Glaubensgewissheit im Christentum und im Islam, s. 225, Frick, al-Ghazālīs
• Selbstbiographie, s. 3.
• Frick, al-Ghazālīs Selbstbiographie, s. 3. Bouman, Glaubenskrise und Glaubensgewissheit im Christentum und im Islam, s. 225.
• Güneş, al-Gazali und Sufismus, s. 221.
• Azkoul, Karim, Glaube und Vernunft im Mohammedanismus, Dargestellt Nach dem Größten Denker des Islam al-Ghazali, Hansdruckerei, München, 1938.
• Ayman, Mehmet, Gazzâlî’de Bilgi Sistemi ve Şüphe, İnsan Yayınları, İstanbul, 1997.
• Bedevî, Abdurrahman, Muellefâtü’l-İazālī, Kuveyt, 1977.
• Bedevî, Abdurrahman, “al-Gazâlî ve Masâdiruhû’l-Yunâniyye” Abû Hâmid al- Gazâlî fî’z-Zikrâ’l-Mi`iyya’t-Tâsi‘a li Mîlâduh iҫerisinde, al-Maclis al-a‘lâ li Riâyat’l- Funûn wa’l-Âdâb wa’l-‘ulûm’l -İctimâ‘iyya, Mihricân al-Gazâlî fî Dimeşk, 1961.
• Bock, Eleonore, Meine Augen haben dich geschaut - Mystik in den Religionen der Welt, Benziger Verlag, AG Zürich, 1991.
• Bouman, Johan, Glaubenskrise und Glaubensgewissheit im Christentum und im Islam, Band II: Die Theologie al-Ghazalis und Augustinus im Vergleich, Brunnen Verlag, Giessen/Basel, 1990.
• Burnett, Charles, Arapҫa’dan Latince’ye: “Arapҫa Felsefe Geleneğinin Batı Avrupa’da Kabulü”, İslam Felsefesine Giriş iҫerisinde, Ed. Peter Adamson ve Richard C. Taylor, Çev. M. Cüneyt Kaya, Küre Yayınları, İstanbul, 2008.
• Câbirî, Muhammed Abid, “Mükevvenât fikri’l-Gazâlî”, Abû Hamid el-Gazâlî, Dirâsât fî Fikrihî ve Asrihî ve Ta’sîrihî, Manşûrât Kulliyyeti’l-Âdâb ve’l-ulûme’l- İnsâniyya, Ribat, 1988.
• Campanini, Massimo, “Al-Ghazzālī”, History of Islamic Philosophy iҫerisinde, Part I, Edited by Seyyed Hossein Nasr and Oliver Leaman, Arayeh Cultural Ins. Tehran, t.y..
• Cihan, A. Kamil, İbni Sina ve Gazali’de Bilgi Problemi, İnsan Yayınları, İstanbul, 1998.
• Çınar, Ali, Klâsik Tasavvuf Kaynakları I, Sûf Yayınları 1, Ankara, 2003.
• Çubukçu, İbrahim Agâh, Gazzalî ve Şüphecilik, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara, 1964.
• Dabashi, Hamid, “Khwājah Nasīr al-Dīn al-Tūsī: the philosopher/vizierand the intellectual climate of his times”, History of Islamic Philosophy iҫerisinde, Part I, Edited by Seyyed Hossein Nasr and Oliver Leaman, Arayeh Cultural Ins. Tehran, t.y.
• Descartes, René, Selected Writings from Discourse on Method/Meditations on the First Philosophy/The Principles of Philosophy, The Collector`s Library of Essential Thinkers, London, 2004.
• Druart, Thérèse-Anne, “Metafizik”, İslam Felsefesine Giriş iҫerisinde, Ed. Peter Adamson ve Richard C. Taylor, Çev. M. Cüneyt Kaya, Küre Yayınları, İstanbul, 2008.
• Emin, Ahmed, Zuhru’l- İslam, Dâru’l-Kutubü’l-İlmiyye, Beyrut, 2004.
• el-E’sam, Abdü’lemîr, el-Feylesûfü’l-Gazzâlî, Dârü’l-Endelüs, Beyrut, 1981.
• Esser, Wolfgang G., Philosophische Gottsuche – Von der Antike bis Heute, Kösel- Verlag GmbH & Co., München, 2002.
• Fahri, Macit, İslam Felsefesi Tarihi, Çev. Kasım Turhan, İklim Yayınları, İstanbul, 1987.
• Fenton, Paul B. “Judaism und Sufism”, History of Islamic Philosophy iҫerisinde, Part I, Edited by Seyyed Hossein Nasr and Oliver Leaman, Arayeh Cultural Ins. Tehran, t.y..
• Frick, Heinrich, al-Ghazālīs Selbstbiographie – Ein Vergleich mit Augustins Konfessionen, J. C. Hinrichs’sche Buchhandlung, Leipzig, 1919.
• al-İazālī, Abū Ḥāmid Muḥammad b. Muḥammad al-İazālī, Der Erretter aus dem Irrtum (al-Munqiḏ min aḍ-ḍalāl), aus dem Arabischen Übersetzt, mit Einer Einleitung, mit Anmerkungen und Indices Herausgegeben Von ʽAbd-Elṣamad ʽAbd-Elḥamīd Elschazlī, Felix Meiner Verlag GmbH, Hamburg, 1988.
• al-İazālī, Die Nische der Lichter (Miškāt al-anwār), aus dem Arabischen Übersetzt, mit Einer Einleitung, mit Anmerkungen und Indices Herausgegeben von ʽAbd-Elṣamad ʽAbd-Elḥamīd Elschazlī, Felix Meiner Verlag GmbH, Hamburg, 1987.
• al-İazālī, Das Elixier der Glückseligkeit, aus dem Persischen und Arabischen Übertragen von Helmut Ritter, Eugen Diederichs Verlag, München, 1996. al-İazālī, Iḥyāʼ
• ʽUlūm ad-Dīn, Dār al-Kutub al-ʽİlmiyya, Beirut, Libanon, 2004.
• Gazâlî, İhyâʼu Ulûmiʼd-Dîn, Çev. Ahmed Serdaroğlu, Bedir Yayınevi, İstanbul, 1975.
• Gazâlî, Kimyâ-yı Saâdet, Çev. A. Fâruk Meyân, Bedir Yayınevi, İstanbul, 1981.
• al-İazālī, Mîzanü’l-Amel, Tahk. Mahmud Biycû, Dâru’t-Takvâ, Dimeşk, 2008.
• al-İazālī, Muhtasar İhyâ´ ʽulûmi’d-Dîn, Dabbatah wa Sahhahah Mahmûd Bayrûtî, Dâru’l-Bayrûtî, Dimaşk, 2004.
• al-İazālī, Tehâfütü’l-Felâsife, Tahk. Mahmud Biycû, Dâru’t-Takvâ, Dimeşk, 2006.
• Gazâlî, Tehâfüt el-Felâsife (Filozoflarin Tutarsızlığı), Çev. Bekir Karlığa, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1981.
• Gazâlî Özel Sayısı, İslamî Araştırmalar (Journal of Islamic Research), V. 13, No. 3- 4, Ankara, 2000.
• Gibran, Khalil, Erde und Seele – Ungewöhnliche Weisheiten, aus dem Arabischen Übertragen von Yussuf und Ursula Assaf, Walter Verlag, Zürich und Düsseldorf, 1997.
• Goodman, Lenn E. “Ibn Tufayl”, History of Islamic Philosophy iҫerisinde, Part I, Edited by Seyyed Hossein Nasr and Oliver Leaman, Arayeh Cultural Ins. Tehran, t.y..
• Gosche, Richard, Ghazzālīs Leben und Werke, aus den Abhandlungen der Königl. Akademie der Wissenschaften zu Berlin, Berlin, 1858.
• Güneş, Merdan, al-İazālī und der Sufismus, Harrosowitz Verlag, Wiesbaden, 2011.
• al-Habbâbî, Muammed Aziz, “Gazali’nin Avrupa Düşüncesine Etkisi Ne Ölҫ üde Olmuştur?” Abû Hamid el-Gazâlî, Dirâsât fî Fikrihî ve Asrihî ve Ta’sîrihî iҫerisinde, Manşûrât kulliyyeti’l- Âdâb ve’l-ulûme’l-İnsâniyya, Ribat, 1988.
• Harvey, Steven, “İslam Felsefesi ve Yahudi Felsefesi” İslam Felsefesine Giriş iҫ erisinde, Ed. Peter Adamson ve Richard C. Taylor, Çev. M. Cüneyt Kaya, Küre Yayınları, İstanbul, 2008.
• Hyman, Arthur, “Jewish Philosophy In The Islamic World”, History of Islamic Philosophy iҫerisinde, Part I, Edited by Seyyed Hossein Nasr and Oliver Leaman, Arayeh Cultural Ins. Tehran, t.y..
• İbn Ruşd, ad-Darûrî fî Usûlil’-Fiqh ev Muhtasaru’l-Mustasfâ, Tahk. Cemâlüddîni’l-Alawî, Dârü’l-Ğarbi’l-İslamî, Beyrut, 1994.
• İbn Rüşd, Tutarsızlığın Tutarsızlığı (Tehâfüt et-Tehâfüt), Çev. Kemal Işık- Mehmet Dağ, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Yayınları, Samsun, 1986.
• İbn Rüşd, Tutarsızlığın Tutarsızlığı (Tehâfütü’t-Tehâfüt) bazı Bölümleri İslam Filozoflarından Felsefe Metinleri iҫerisinde, Kaya, Mahmut, Klasik Yayınları, İstanbul, 2007.
• İbn Rüşd, Felsefe-Din İlişkileri, Faslu’l-Makâl, el Keşf an Minhâci’l-Edille, haz. Süleyman Uludağ, Dergah Yayınları, İstanbul, 1985.
• Jabre, Ferid, “Ma‘a’l-Gazâlî fî samîmi tefkîrihî”, Abû Hâmid al-Gazâlî fî’z-Zikrâ’ l-Mi`iyya’t-Tâsi‘a li Mîlâduh iҫerisinde, al-Maclis al-a‘lâ li Riâyat’l-Funûn wa’l-Âdâb wa’l-‘ulûm’l -İctimâ‘iyya, Mihricân al-Gazâlî fî Dimeşk, 1961.
• Karadaş, Cağfer, Gazzâlî, İnsan Yayınları, İstanbul, 2004.
• Karlığa, Bekir, İslam Düşüncesinin Batı Düşüncesine Etkileri, Litera, İstanbul, 2004.
• Kaya, Mahmut, İslam Filozoflarından Felsefe Metinleri, Klasik Yayınları, İstanbul, 2007.
• Khoury, Raif Georges, Politik und Religion im Islam und die Probleme der Entwicklung des arabisch-islamischen Welt in der modernen Zeit–Der Beitrag der Reformen, Universitätsverlag Winter, Heidelberg, 2007.
• Koehler, Wolfgang (Hrsg.), Muhammad Iqbal und die drei Reiche des Geistes, Band 3 der Schriftenreihe des Deutsch-Pakistanischen Forum e.V., Hamburg, 1977.
• İbn Kudame al-Makdisi, İmam Ahmet ibn Abdrrahman, Muhtasaru Minhâci'l
• ; tahric: Abdullah el-Leysî el-Ensârî, Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut, Kâsıdîn 1987/1408.
• Marmura, Michael E., “Gazâlî”, İslam Felsefesine Giriş iҫerisinde, Ed. Peter Adamson ve Richard C. Taylor, Çev. M. Cüneyt Kaya, Küre Yayınları, İstanbul, 2008.
• Medkûr, İbrahim Beyyûmî, “al-Gazâlî al-Feylesûf”, Abû Hâmid al-Gazâlî fî’z- Zikrâ’ l-Mi`iyya’t-Tâsi‘a li Mîlâduh iҫerisinde, al-Maclis al-A‘lâ li Riâyat’l-Funûn wa’l- Âdâb wa’l-‘ulûm’l -İctimâ‘iyya, Mihricân al-Gazâlî fî Dimeşk, 1961.
• Montada, Josef Puig, “Endülüs’te Felsefe: İbni Bâcce ve İbn Tufeyl”, İslam Felsefesine Giriş iҫerisinde, Ed. Peter Adamson ve Richard C. Taylor, Trc: M. Cüneyt Kaya, Küre Yayınları, İstanbul, 2008.
• Nasr, Seyyed Hossein, Man and Nature – The Spiritual Crisis of Modern Man, ABC International Group, Inc, Distributed by KAZI Publications, Chicago, 1997.
• Obermann, Julian, Der philosophische und religiöse Subjektivismus al-Ghazālīs, Wilhelm Brauchmüller Universitäts-Verlagsbuchhandlung GmbH, Wien und Leipzig, 1921.
• Orman, Sabri, İktisat, Tarih ve Toplum, Küre Yayınları, İstanbul, 2001.
• Orman, Sabri, Gazâlî’nin Hayatı ve Eserleri, İslamî Araştirmalar, Gazâlî Özel Sayısı, XIII/3-4, Ankara, 2000.
• Öztürk, Yaşar Nuri, Rumi und die islamische Mystik – Über das Menschenbild im Islam, aus dem Türkischen Übertragen und mit Anmerkung Versehen von Nevfel Cumart, Grupello Verlag, Düsseldorf, 2002.
• Pascal, Blaise (Hrsg. Wasmuth, Ewald),– Über die Religion und Über Einige Andere Gegenstände (Pensees), Verlag Lambert Schneider GmbH, 10. Auflage, Gerlingen, 2001.
• Schimmel, Annemarie, Mystische Dimension des Islam - Die Geschichte des Sufismus, Insel Verlag, 2. Auflage, Frankfurt am Main und Leipzig, 1995.
• Schimmel, Annemarie, Rumi – Ich bin Wind und du bist Feuer – Leben und Werk des großen Mystikers, Heinrich Hugendubel Verlag, Kreuzlingen / München, 2003.
• Schimmel, Annemarie, Rumi – Von Allem und Vom Einen, Diederichs Gelbe Reihe, Kreuzlingen/München, 2008.
• Shah, Idries, Die Sufis – Botschaft der Derwische, Weisheit der Magier, Diederichs Gelbe Reihe, 2. Auflage, München, 2002.
• Smith, Margaret, al-Ghazālī – The Mystic, A Study of the Life and Personality of Abū Ḥāmid Muḥammad b. Muḥammad al-İazālī, Together with an Account of his Mystical Teaching and an Estimate of his Place in the History of Islamic Mysticism, Hijra International Publishers Mian Chambers, 3-Temple Road, Lahore / Pakistan, 1983.
• Steinschneider, Moritz, Die Hebräischen Übersetzungen des Mittelalters und die Juden als Dolmetscher. Graz, 1956.
• Strohmeier, Gotthard, Avicenna, Verlag C.H. Beck oHG, 2. Überarbeitete Auflage, München, 2006.
• Şahlan, Ahmed, “al-Gazâlî fî manzûme’l-fikri’l-yahûdî”, Abû Hamid el-Gazâlî, Dirâsât fî Fikrihî ve Asrihî ve Ta’sîrihî iҫerisinde, Manşûrât Kulliyyeti’l-Âdâb ve’l- ulûme’l-İnsâniyya, Ribat, 1988.
• Şerif, M. M. Klasik İslam Filozofları ve Düşünceleri, İnsan Yayınları, İstanbul, 2000.
• Şiblî, Nûmânî, Gazālī, Çev. Yusuf Karaca, Kayıhan Yayınları, İstanbul, 2008.
• Taylan, Necip, Anahatlarıyla İslam Felsefesi, Ensar Neşriyat, İstanbul, 2010.
• Taylan, Necip, Gazzali’nin Düşünce Sisteminin Temelleri, M. Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul, 1989.
• Taylor, Richard C., “İbn Rüşd: Dinî Diyalektik ve Aristotelesҫi Felsefî Düşünce”, İslam Felsefesine Giriş iҫerisinde, Ed. Peter Adamson ve Richard C. Taylor, Trc: M. Cüneyt Kaya, Küre Yayınları, İstanbul, 2008.
• Uludağ, Süleyman, Bir Düşünür Olarak Gazâlî, İslamî Araştirmalar, Gazâlî Özel Sayısı, XIII/3-4, Ankara, 2000.
• Umaruddīn, Mohammad, The Ethical Philosophy of al-Ghazzali, Publisher Malik Faiz Bukhsh, Secretary: Institute of Islamic Culture, 2-Club Road, Combine Printers, Second Edition, Lahore, Pakistan, 1988.
• Umaruddīn, Mohammad, “Al-Ghazzali’s Conception of Love with Special Reference to The Love of God”, Abû Hâmid al-Gazâlî fî’z-Zikrâ’ l-Mi`iyya’t-Tâsi‘a li Mîlâduh iҫerisinde, al-Maclis al-A‘lâ li Riâyat’l-Funûn wa’l-Âdâb wa’l-‘ulûm’l- İctimâ‘iyya, Mihricân al-Gazâlî fî Dimeşk, 1961.
• Urvoy, Dominique, “Ibn Rushd”, History of Islamic Philosophy iҫerisinde, Part I, Edited by Seyyed Hossein Nasr and Oliver Leaman, Arayeh Cultural Ins. Tehran, t.y..
• Watt, William Montgomery, Muslim Intellectual - Study of al-Ghazali, The Edinburgh University Press, Edinburgh, 1963.
• Watt, William Montgomery, Faith and Practice of al-Ghazali, George Allen & Unwin Ltd., (Printed from 1953 Edition), England, December 1963.
• Watt, William Montgomery, İslam`ın Avrupa`ya Tesiri, Çev. Hulusi Yavuz, İstanbul, 1986.
• Zimmermann, Hans Dieter (Hrsg.), Geheimnisse der Schöpfung – Über die Mystik und Rationalität, Insel Verlag, 1. Auflage, Frankfurt am Main und Leipzig, 1999.