Fasih Ahmed Dede’nin Gazellerinde “Ateş”

Yıl 2019, Sayı: 14, 213 - 240, 27.03.2019

Nergiz Önce

Öz

Ateş, tarihi süreçte bazen çokça yüceltilip tanrılaştırılmış,
etrafında çeşitli inanç ve kültler oluşturulmuş kimi zaman varlık âleminin özü
olarak benimsenmiştir. Dolayısıyla ateşe derin anlamlar yüklenmiş, özellikleri
çeşitli benzetim ve mecazlara konu olmuştur. Divan şairleri kaynağını hayattan
ve insandan alan şiirlerinde ateş unsurunu farklı açılardan ele almış ve
zamanla ateşle ilgili mazmunlar oluşturmuşlardır. 17. yüzyılın önemli divan
şairlerinden Fasih Ahmed Dede bunlardan biridir. Bu çalışmada, Fasih Ahmed
Dede’nin gazellerinde kullanılan ateş sözcüğü, çeşitli kavramlarla olan
ilişkisi açısından yedi alt başlık halinde incelenmiştir. Söz konusu inceleme
yapılırken divan şiirinde ateşe dair kullanılan klasik mazmunların yanında
tasavvufî açıdan görülebilen anlam farklılıklarına da değinilmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Ateş, Fasih Ahmed Dede, Gazel, Dört Unsur, Mazmun

Fire in Fasih Ahmed Dede’s Gazelles

Öz

Throughout historic process, fire
sometimes has been exalted and divinized much, beliefs and cults were formed
around it, from time to time it was indigenised as the core of existence
universe. Thus deeper meanings were attributed to fire, its features were
subjected to various analogies and metaphors. In their poems which are originated
from life and human, divan poets approached to the factor of fire from
different perspectives and in time composed poetic themes related to the fire.
One of the important divan poets of 17th century, Fasih Ahmed Dede is an
example to this. In this study, the word fire used in Fasih Ahmed Dede's
gazelles is analyzed with its relation with various notions under seven
subheadings. While analyzing the point in question, besides classical poetic
themes related to fire used in divan poetry, semantic differences that may be
seen in a sufistic point of view are also mentioned. 

Anahtar Kelimeler

Fire, Fasih Ahmed Dede, Gazelle, Four Elements, Poetic Theme

Kaynakça

• Ayvazoğlu, Beşir. Güller Kitabı. Ötüken Neşriyat. İstanbul, 1997.
• Ayvazoğlu, Beşir. Şeyh Galib Kitabı. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı. İstanbul, 1995.
• Bahadır, Savaşkan Cem. 16. Yüzyılda Klasik Türk Şiirinde Şarap ve Şarap ile İlgili Unsurlar. Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul, 2012.
• Batıislam, H. Dilek. “Divan Şiirinde Sabâ”. Osmanlı Araştırmaları Dergisi. XXVI. İstanbul, 2005.
• Beliğ, İsmail. Nuhbetü’l-âsâr li zeyli zübdetü’l-eş‘âr. haz. Abdulkerim Abdullkadiroğlu. Gazi Üniversitesi. Ankara, 1985.
• Bursalı, Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri. haz. Mehmet Ali Yekta Saraç. edt. Mustafa Çiçekler. Türkiye Bilimler Akademisi. Ankara, 2016.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Anka yayınları. İstanbul, 2004.
• Çıpan, Mustafa. Fasîh Ahmed Dede Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Dîvânı’nıın Tenkidli Metni. Doktora Tezi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Konya, 1991.
• Demirel, Şener. “Ateş Redifli İki Matla Beytinin Karşılaştırmalı Tahlil Denemesi”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. c. 10, sayı: 2, 2000.
• Develioğlu, Ferit. “semûm” md.. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Aydın Kitabevi. Ankara 2013.
• Enver, Ali. Semâhâne-i Edeb. nşr. Rifat. Âlem Matbaası Ahmed İhsan ve Şürekâsı. İstanbul, h.1309.
• Eren, Abdullah. “Şeyhülislâm Yahya Divanı’nda Bülbül”. Celal Bayar Üniversitesi S.B.E. Dergisi. Manisa. c. 3, sayı: 1, 2005.
• Gölpınarlı, Abdülbâki. Mevlâna’dan Sonra Mevlevîlik. İnkılâp ve Aka Kitapevleri. İstanbul, 1953.
• Göre, Zehra. “Divan Şiirinde Cünûn Eyyâmı Olarak Bahar”. Türkoloji Araştırmaları Dergisi. 2/3. Yaz, 2007.
• Gündüz, Şinasi. “Mecûsilik” md.. Diyanet İslam Ansiklopedisi. Cilt XXVIII.
• İmehanzâde, Mehmet Naili Tuman. Tuhfe-i Nâilî: Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. haz. Cemal Kurnaz-Mustafa Tatçı. Bizim Büro yayınları. Cilt 2. Ankara, 2001.
• Kam, Ömer Ferit. Divan Şiirinin Dünyasına Giriş, Âsâr-ı Edebiye Tedkikâtı. haz. Halil Çeltik. Birleşik yayınları. Ankara, 2008.
• Kanar, Mehmet. “آتش” md.. Farsça-Türkçe Sözlük. Say yayınları. İstanbul, 2013.
• Köksal, M. Asım. Peygamberler Tarihi. Türkiye Diyanet Vakfı yayınları. Ankara, 2004.
• Köksal, M. Fatih. Eski Türk Edebiyatında Tenkit ve Teori. Kesit yayınları. İstanbul, 2017.
• Köprülü, M. Fuad, Türk Edebiyatı Tarihi, haz. Orhan Köprülü, Akçağ yayınları., Ankara, 2011.
• Kranz, Walther, Antik Felsefe: Metinler ve Açıklamalar. trc. Suat Yakup Baydur. Sosyal yayınları. İstanbul, 1994.
• Kurnaz, Cemal, “bülbül” md., Diyanet İslam Ansiklopedisi. Cilt VI.
• Levend, Agâh Sırrı. Divan Edebiyatı Kelimeler ve Remizler, Mazmunlar ve Mefhumlar. Dergâh yayınları. İstanbul, 2015.
• Mehmed Salahî Bey. “pîç” md.. Kâmûs-i Osmânî. Cilt II. nşr. Ahmed Muzafferüddin. Mahmud Bey Matbaası. İstanbul, 1313.
• Mirzazâde Sâlim Mehmed Efendi. Tezkire-i Sâlim. nşr. Ahmed Cevdet. İkdam Matbaası. İstanbul, 1743.
• Mustafa Sâkıb Dede. Sefîne-i Nefîse-i Mevleviyân. Cilt 3. tsh. Mehmed Ârif Paşa. Meketebetü Vehbe. Kahire, 1866.
• Müstakimzâde, Süleyman Sadeddin Efendi. Tuhfe-i Hattâtîn. nşr. İbnülemin Mahmud Kemal. Türk Tarih Encümeni. Ankara, 1928.
• Okçu, Naci. Şeyh Gâlib Dîvânı. Türkiye Diyanet Vakfı yayınları. Ankara, 2011.
• Okuyucu, Cihan. Divan Edebiyatı Estetiği. Kapı yayınları. İstanbul, 2010.
• Onay, Ahmet Talat. “ateş” md.. Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı. haz. Cemal Kurnaz. Berikan yayınları. Ankara, 2013.
• Özçiftçi, Çapan. “Hasan Ziyâ‘i Divanında İnsan Mefhumu Çerçevesinde Sevgili, Âşık, Rakib”. Yüksek Lisans Tezi. Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi Lisansüstü Eğitim-Öğretim ve Araştırma Enstitüsü. Lefkoşa, 2013.
• Pala, İskender. “ateş” md., Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Kapı yayınları. İstanbul, 2015.
• Pala, İskender. Dört Güzeller Toprak, Su, Hava, Ateş. Kapı yayınları. İstanbul, 2014.
• Sâmî, Şemseddin. Kâmûs-i Türkî. Kapı yayınları. İstanbul, 2014.
• Şentürk, Ahmet Atilla. “ateş” md.. Osmanlı Şiir Kılavuzu. OSEDAM. İstanbul, 2016.
• Tanyu, Hikmet. “ateş” md., Diyanet İslam Ansiklopedisi, Cilt. IV.
• Tanyu, Hikmet. “Türklerde Ateşle İlgili İnançlar”. I. Uluslararası Türk Folklor Kongresi Bildirileri. Kültür Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi yayınları. Ankara, 1976.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. “heva” md.. Kabalcı yayınları. İstanbul, 2016.
• Yıldırım, Ali. “Renk Simgeciliği ve Şeyh Galib’in Üç Rengi”. Milli Folklor Dergisi, s. 72. 2006.
• Yıldız, Kenan. 1660 İstanbul Yangınının Sosyo-Ekonomik Tahlili. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü. Yayınlanmamış Doktora Tezi. İstanbul, 2012.