Sağlık Bilimleri Fakültesi Öğrencilerinin Sağlık Okuryazarlık ve Genel Öz Yeterlilik Düzeylerinin İncelenmesi

Yıl 2024, Cilt: 22 Sayı: 53, 897 - 917, 22.07.2024

Ahmet Alperen Palabıyık

https://doi.org/10.35408/comuybd.1379996

Öz

Bu çalışmanın amacı, Sağlık Bilimleri Fakültesi öğrencilerinin sağlık okuryazarlıkları ve genel öz yeterlilik düzeylerini saptamak, analiz edip yorumlamak ve önerilerde bulunmaktır. İlişkisel tarama modelinde yapılan araştırmanın evrenini, 2022-2023 eğitim-öğretim yılı eğitim gören Ardahan Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi 201 öğrencisi oluşturmaktadır. Araştırmada veri toplama aracı olarak 32 maddelik Türkiye Sağlık Okuryazarlığı Ölçeği (TSOY-32) ve 17 maddelik Genel Öz Yeterlilik Ölçeği (GÖYÖ) kullanılmıştır. Araştırmanın veri toplama araçları ile toplanan veriler SPSS 22.0 (Statistical Package for the Social Sciences) paket programı kullanılarak istatistiksel çözümlemeler yapılmıştır. Katılımcıların demografik bilgilerinin frekansları ve ölçeğe ait aritmetik ortalama, standart hata, minimum ve maksimum değerler ile puanları hesaplanmıştır. Ölçeklerde değişkenlerin normal dağılıp dağılmadığna bakılmış, normal dağılan veriler için Bağımsız T Testi ve One-Way Anova, normal dağılmayan verilen için Kruskal Wallis ve Man Whitney-U testleri kullanılmıştır. Analizler sonucu farkın hangi gruplar arasında olduğunu belirlemek için post-hoc test yapılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre öğrencilerin %3,5’inin yetersiz sağlık okuryazar olduğu, %48,6’sının sorunlu-sınırlı sağlık okuryazar, %25,5’inin yeterli sağlık okuryazar ve %22,4’ünün mükemmel sağlık okuryazarı olduğu görüldü. Öğrencilerin genel öz yeterlilik düzeyleri yüksek olarak tespit edildi. Sağlık okuryazarlığı ile genel öz yeterlilik arasında orta düzeyde pozitif bir ilişki olduğu saptandı.

Anahtar Kelimeler

: Öz Yeterlilik, Sağlık, Sağlık Okuryazarlığı, Üniversite Öğrencileri.

Etik Beyan

Protokol No: 2022-2ÖNP-0123 Araştırmanın Başlığı:: “Sağlık Bilimleri Fakültesi Öğrencilerinin Sağlık Okuryazarlıkları ve Genel Öz Yeterlilik Düzeylerini Saptamak” Karar Tarihi: 04/01/2023

Destekleyen Kurum

Herhangi bir destek alınmamıştır.

Teşekkür

Çalışmada bana yardımcı olan herkese ve tüm öğrencilerime sonsuz teşekkürü bir borç bilirim.

Kaynakça

• Aktürk, Ü., ve Aylaz, R. (2013). “Bir ilköğretim okulundaki öğrencilerin öz yeterlilik düzeyleri”. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi, 6 (4), 177-183.
• Al Sayah, F., Majumdar, S. R., Egede, L. E., ve Johnson, J. A. (2015). “Associations between health literacy and health outcomes in a predominantly low-income African American population with type 2 diabetes”. Journal of Health Communication, 20 (5), 581-588. doi: 10.1080/10810730.2015.1012235
• Avcı, Y. D. (2016). “Kişisel sağlık sorumluluğu”. TAF Preventive Medicine Bulletin, 15 (3). doi: 10.5455/pmb.1-1445494881
• Baker D. W., Wolf M. S., Feinglass J., ve Thompson J. A. (2008). “Health literacy, cognitive abilities, and mortality among elderly persons”. Journal of General Internal Medicine, 23 (6), 723–726. doi: 10.1007/s11606-008-0566-4
• Baker, D. W., Gazmararian, J. A., Sudano, J., ve Patterson, M. (2000). The association between age and health literacy among elderly persons. The Journals of Gerontology Series B: Psychological Sciences and Social Sciences, 55(6), S368-S374. doi: 10.1093/geronb/55.6.S368
• Bandura A. (1995). “Self-efficacy in changing societies”. New York, NY: Cambridge University; ISBN, 0521586968, 9780521586962.
• Bandura, A. (1997). The anatomy of stages of change. AJHP, 12(1), 8-10. doi: 10.4278/0890-1171-12.1.8.
• Bandura A. (2004). “Health promotion by social cognitive means”. Health Education and Behavior, 31 (2), 143–164. doi: 10.1177/1090198104263660
• Berkman, N. D., Davis, T. C., ve Mc Cormack, L. (2010). Health literacy: what is it? Journal of Health Communication, 15(S2), 9-19. doi: 10.1080/10810730. 2010.499985
• Berkman, N. D., Sheridan, S. L., Donahue, K. E., Halpern, D. J., Viera, A., Crotty, K., ... ve Viswanathan, M. (2011). Health literacy interventions and outcomes: an updated systematic review. Evidence report/technology assessment, (199), 1-941. PMID: 23126607
• Bohanny, W., Wu, S. F. V., Liu, C. Y., Yeh, S. H., Tsay, S. L., ve Wang, T. J. (2013). “Health literacy, self‐efficacy, and self‐care behaviors in patients with type 2 diabetes mellitus”. Journal of the American Association of Nurse Practitioners, 25 (9), 495-502. doi: 10.1111/1745-7599.12017
• Bostock, S., and Steptoe, A. (2012). “Association between low functional health literacy and mortality in older adults: longitudinal cohort study”. BMJ, 344. doi: 10.1136/bmj.e1602
• Cihangiroğlu, Z., ve Deveci, S. E. (2011). “Fırat Üniversitesi Elâzığ Sağlık Yüksekokulu öğrencilerinin sağlıklı yaşam biçimi davranışları ve etkileyen faktörler”. Fırat Tıp Dergisi, 16 (2), 78-83.
• Clark, N. M., Becker, M. H., Janz, N. K., Lorig, K., Rakowski, W., ve Anderson, L. (1991). Self-management of chronic disease by older adults: a review and questions for research. Journal of Aging and Health, 3(1), 3-27. doi: 10.1177/0898264391003001
• Coulter, A., ve Ellins, J. (2007). Effectiveness of strategies for informing, educating, and involving patients. BMJ, 335(7609), 24-27. doi: 10.1136/bmj.39246. 581169.80
• Demirtaş, E. (2019). Öğretmen adaylarının sağlık okuryazarlıkları ve sağlıkla ilgili yaygın inanışlara ilişkin biyolojik muhakemeleri. Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. doi: 2000354459
• DeWalt, D. A., ve Hink, A. (2009). Health literacy and child health outcomes: a systematic review of the literature. Pediatrics, 124(Supplement_3), S265-S274. doi: 10.1542/peds.2009-1162B
• Duong, V. T., Lin, I. F., Sorensen, K., Pelikan, J. M., Van Den Broucke, S., Lin, Y. C., and Chang, P. W. (2015). “Health literacy in Taiwan: a population-based study”. Asia Pacific Journal of Public Health, 27 (8), 871-880. doi: 10.1177/1010539515607962
• Durmaz, Y., Yayan, E. H., Sezgin, D., ve Yakıncı, C. (2016). “Sağlık personelinin sağlık okuryazarlığı kavramı hakkında ki bilgi düzeyi”. Konuralp Tıp Dergisi, 8 (2), 114-117. e-ISSN1309–3878
• Ertem, A. A. (2019). Sağlık okuryazarlığının sağlık davranışlarıyla ilişkisi (Sağlık teknikerliği öğrencileri üzerine bir araştırma). Yayımlanmış Doktora Tezi), Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, S, 86. Document ID (Org No.): 2000353136
• Farmanova, E., Bonneville, L., ve Bouchard, L. (2018). Organizational health literacy: review of theories, frameworks, guides, and implementation issues. INQUIRY: The Journal of Health Care Organization, Provision, and Financing, 55. doi: 10.1177/0046958018757848
• Golbeck, A. L., Ahlers-Schmidt, C. R., ve Paschal, A. M. (2005). Health literacy and adult basic education assessments. Adult Basic Education, 15(3), 151.
• Görgün, B. Üniversite öğrencilerinin sağlık okuryazarlığı düzeyini belirlemeye yönelik bir araştırma (Fırat Üniversitesi örneği), Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sağlık Yönetimi Anabilim Dalı (Doctoral dissertation, Yüksek lisans Tezi, Elazığ, 2019 (Tez Danışmanı: Dr. Öğr. Üyesi Aslı Arslan)). Document ID (Org No.): 2000039482
• Hadden, K. B. (2015). “Health literacy training for health professions students”. Patient Education and Counseling, 98 (7), 918-920.31. doi: 10.1016/j.pec.2015.03.016
• Healthy People 2030 (2020) Published- US Department of Health and Human Services, Office of Disease Prevention and Health Promotion. Health communication and health information technology workgroup. https://health.gov/healthypeople/about/workgroups/health-communication-and-health-information-technology-workgroup.
• Holch, P., ve Marwood, J. R. (2020). “Health literacy in UK teenagers and young adults: Exploration of predictors and factor structure of the eHealth Literacy Scale (eHEALS)”. JMIR formative research, 4 (9), e14450. doi: 10.2196/ 14450
• Ishikawa, H., ve Yano, E. (2011). “The relationship of patient participation and diabetes outcomes for patients with high vs. low health literacy”. Patient Education and Counseling, 84 (3), 393-397. doi: 10.1016/j.pec.2011.01.029
• Kaufman, D. M. (2018). “Teaching and learning in medical education: how theory can inform practice”. Understanding Medical Education: Evidence, Theory, And Practice, 37-69. doi:10.1002/9781119373780.ch4
• Keim-Malpass, J., Letzkus, L. C., & Kennedy, C. (2015). Parent/care giver health literacy among children with special health care needs: a systematic review of the literature. BMC pediatrics, 15, 1-10. doi: 10.1186/s12887-015-0412-x
• Keskin, G. Ü., ve Orgun, F. (2006). Öğrencilerin öz etkililik-yeterlilik düzeyleri ile basa çıkma stratejilerinin incelenmesi. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 7(2), 92.
• Kickbusch, I. (1989). Self-care in health promotion. Social Science & Medicine, 29(2), 125-130. doi: 10.1016/0277-9536(89)90160-3 Kickbusch, I., Wait, S., & Maag, D. (2005). Navigating health: The role of health literacy.
• Kickbusch, I., Pelikan, J. M., Apfel, F., Tsouros, A. D., & World Health Organization. (2013). Regional Office for Europe. Health Literacy: The Solid Facts. Copenhagen: WHO Regional Office for Europe.
• Lee, E. H., Lee, Y. W., and Moon, S. H. (2016). “A structural equation model linking health literacy to self-efficacy, self-care activities, and health-related quality of life in patients with type 2 diabetes”. Asian Nursing Research, 10 (1), 82-87. doi: 10.1016/j.anr.2016.01.005
• Lee, Y. J., Shin, S. J., Wang, R. H., Lin, K. D., Lee, Y. L., and Wang, Y. H. (2016). “Pathways of empowerment perceptions, health literacy, self-efficacy, and self-care behaviors to glycemic control in patients with type 2 diabetes mellitus”. Patient Education and Counseling, 99 (2), 287-294. doi: 10.1016/ j.pec.2015.08.021
• Logan, R.A. (2017). “Seeking an Expanded, Multidimensional Conceptual Approach to Health Literacy and Health Disparities Research.” Information Services and Use 37 (1): 59–83. doi:10.3233/ISU-160809.
• Lopez, C., Kim, B., ve Sacks, K. (2022). “Health Literacy in the United States: Enhancing Assessments and Reducing Disparities”. Available at SSRN 4182046. doi: 10.2139/ssrn.4182046
• Maitz, E., Maitz, K., Sendlhofer, G., Wolfsberger, C., Mautner, S., Kamolz, L. P., and Gasteiger-Klicpera, B. (2020). “Internet-based health information–seeking behavior of students aged 12 to 14 years: Mixed methods study”. Journal of Medical Internet Research, 22 (5), e16281. doi: 10.2196/16281
• Mao, Y., Xie, T., and Zhang, N. (2021). “Chinese students’ health literacy level and its associated factors: a meta-analysis”. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18 (1), 204. doi: /10.3390/ijerph18010204
• May, M., Brousseau, D. C., Nelson, D. A., Flynn, K. E., Wolf, M. S., Lepley, B., and Morrison, A. K. (2018). “Why parents seek care for acute illness in the clinic or the ED: the role of health literacy”. Academic Pediatrics, 18 (3), 289-296. doi: 10.1016/j.acap.2017.06.010
• McCleary-Jones, V. (2011). “Health literacy and its association with diabetes knowledge, self-efficacy and disease self-management among African Americans with diabetes mellitus”. ABNF Journal, 22 (2). ISSN 1046-7041
• McCleary-Jones, V. (2012). “Assessing nursing students’ knowledge of health literacy”. Nurse Educator, 37 (5), 214-217. doi: 10.1097/NNE. 0b013e318262ead3
• Meyers, N., Glick, A. F., Mendelsohn, A. L., Parker, R. M., Sanders, L. M., Wolf, M. S., ve Yin, H. S. (2020). “Parents’ use of technologies for health management: a health literacy perspective”. Academic Pediatrics, 20 (1), 23-30. doi: 10.1016/j.acap.2019.01.008
• Naveed, M. A., ve Shaukat, R. (2022). “Health literacy predicts Covid‐19 awareness and protective behaviors of university students”. Health Information and Libraries Journal, 39 (1), 46-58. doi:10.1111/hir.12404
• Nielsen-Bohlman, L., Panzer, A. M., ve Kindig, D.A. (Eds.). (2004). Health literacy: A prescription to end confusion. Committee on Health Literacy, Board on Neuroscience and Behavioral Health, Institute of Medicine of the National Academies. Washington, DC: The National Academies Press. doi: 10.17226/10883
• Nutbeam, D. (2000). Health literacy as a public health goal: a challenge for contemporary health education and communication strategies in to the 21st century. Health Promotion International, 15(3), 259-267. doi: 10.1093/ heapro/15.3.259
• Nutbeam, D. (2017). Health literacy as a population strategy for health promotion. Journal of the Japanese Society of Health Education, 25(3), 210-222. doi: 10.11260/kenkokyoiku.25.210
• Okyay P, Abacıgil F. Türkiye Sağlık Okuryazarlığı Ölçekleri Güvenilirlik ve Geçerlilik Çalışması. Anıl Matbaa.1. Baskı. Ankara 2016; 1-104.
• Osborn, C. Y., Cavanaugh, K., Wallston, K. A., ve Rothman, R. L. (2010). “Self-efficacy links health literacy and numeracy to glycemic control”. Journal of Health Communication, 15 (S2), 146-158. doi: 10.1080/10810730. 2010.499980
• Ölmez, E. H., ve Barkan, O. B. (2015). “Sağlık Okuryazarlık Düzeylerinin Belirlenmesi ve Hasta Hekim İlişkisinin Değerlendirilmesi”. Balkan Sosyal Bilimler Dergisi, 4 (8), 121-127.
• Özkan S, Dikmen AU, Altunsoy M. (2017). “Health Literacy Awareness for Healthy Europe (HEAL EU)”, Baltimore, USA.
• Parker, D. (1994). Encounters across the counter: Young Chinese people in Britain. Journal of Ethnic and Migration Studies, 20(4), 621-634. doi: 10.1080/1369183X.1994.9976457
• Reisi, M., Mostafavi, F., Javadzade, H., Mahaki, B., Tavassoli, E., ve Sharifirad, G. (2016). “Impact of health literacy, self-efficacy, and outcome expectations on adherence to self-care behaviors in Iranians with type 2 diabetes”. Oman Medical Journal, 31 (1), 52. doi: 10.5001/omj.2016.10
• Sanders, L. M., Shaw, J. S., Guez, G., Baur, C., & Rudd, R. (2009). Health literacy and child health promotion: implications for research, clinical care, and public policy. Pediatrics, 124(Supplement_3), S306-S314. doi: 10.1542/peds.2009-1162G
• Schillinger, D., Grumbach, K., Piette, J., Wang, F., Osmond, D., Daher, C., ve Bindman, A. B. (2002). “Association of health literacy with diabetes outcomes”. Jama, 288 (4), 475-482. doi: 10.1001/jama.288.4.475
• Simonds SK. Health Education as Social Policy. Health Education Monographs. 1974;2(1_suppl):1-10. doi:10.1177/10901981740020S102
• Sørensen, K., Pelikan, J. M., Röthlin, F., Ganahl, K., Slonska, Z., Doyle, G., ... ve Brand, H. (2015). “Health literacy in Europe: comparative results of the European health literacy survey (HLS-EU)”. European Journal of Public Health, 25 (6), 1053-1058. doi: 10.1093/eurpub/ckv043
• Tang, N., Han, L., Yang, P., Zhao, Y., ve Zhang, H. (2019). “Are mindfulness and self-efficacy related to presenteeism among primary medical staff: A cross-sectional study”. International Journal of Nursing Sciences, 6 (2), 182-186. doi: 10.1016/j.ijnss.2019.03.004
• Tanrıöver, M. D., Yıldırım, H. H., Ready, N. D., Çakır, B., ve Akalın, E. (2014). “Türkiye sağlık okuryazarlığı araştırması”. Sağlık-Sen Yayınları, 6, 42-7.
• The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. 2015. Health literacy: Past, present, and future: Workshop summary. Washington, DC: The National Academies Press.
• Tokuç, B., ve Berberoğlu, U. (2007). “Edirne merkez ilce ilköğretim okulların da çalışan öğretmenler de sağlığı geliştirici davranışlar”. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 6 (6), 421-6.
• Uyanıker, A.E. (2014). Yönetici Hemşirelerin Genel Özyeterlilik İnancı ile Zaman Yönetimi Arasında ki İlişki. (Doctoral dissertation, Yüksek Lisans Tezi, Haliç Üniversitesi, İstanbul). Document ID (Org No.): 2000145395
• Wallen, N. E., ve Fraenkel, J. R. (2013). “Educational research: A guide to the process”. Routledge. ISBN 9781410601001
• White, R. O., Osborn, C. Y., Gebretsadik, T., Kripalani, S., and Rothman, R. L. (2013). “Health literacy, physician trust, and diabetes-related self-care activities in Hispanics with limited resources”. Journal of Health Care for The Poor and Underserved, 24(4), 1756-1768. doi: 10.1353/hpu.2013.0177
• WHO Commission on the Social Determinants of Health Achieving health equity: From root causes to fair out comes World Health Organization, Geneva (2007) http://www.who.int/social_determinants/resources/interim_statement/en/index.html. 20.12.2023.
• World Health Organization. (1998). Division of Health Promotion. Education and Communications Health Education and Health Promotion Unit, Health Promotion Glossary.
• World Health Organization. (1998). Quality control methods for medicinal plant materials. World Health Organization.
• Yıldırım F., İlhan İ. Ö. (2010). Genel özyeterlilik ölçeği Türkçe formunun geçerlilik ve güvenilirlik çalışması. Türk Psikiyatri Dergisi, 21, 4, 301-308.
• Zhang, Y., Wang, Y., & Ji, Y. (2016). Gender differences in the pathways of family factors influencing children’s oral health behaviors: a cross-sectional study of primary school students in Beijing, China. Acta Odontologica Scandinavica, 74(7), 570-575. doi: 10.1080/00016357.2016.1223339
• Zuercher, E., Diatta, I. D., Burnand, B., and Peytremann-Bridevaux, I. (2017). “Health literacy and quality of care of patients with diabetes: a cross-sectional analysis”. Primary care diabetes, 11 (3), 233-240. doi: 10.1016/j.pcd.2017.02.003