Türkiye’de Meslek Yüksekokullarında Ambalaj Tasarımı Dersi Müfredat Analizi

Yıl 2025, Cilt: 4 Sayı: 1, 117 - 146, 18.12.2025

Ceyhun Akgün , Orhan Sevindik

https://doi.org/10.55205/jocsosa.4120251765094

Öz

21. yüzyılda ambalaj, yalnızca ürün koruma işleviyle sınırlı kalmayıp; marka kimliği, kullanıcı deneyimi, sürdürülebilirlik ve üretim teknolojilerini bir araya getiren çok boyutlu bir tasarım alanına dönüşmüştür. Bu çalışma, Türkiye'deki meslek yüksekokullarında (MYO) ambalaj tasarımı eğitiminin konumunu, içeriğini ve sektörel yeterliliklerle uyum düzeyini değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Nitel araştırma desenine dayalı olarak yapılandırılan çalışmada, 12 farklı üniversitenin ambalaj tasarımı derslerine ait müfredatlar karşılaştırmalı doküman analizi yöntemiyle incelenmiştir. Veriler, teorik-uygulamalı denge, çağdaş temalarla entegrasyon (sürdürülebilirlik, dijitalleşme vb.) ve sektör beklentileriyle örtüşme düzeyi gibi tematik kategorilere göre analiz edilmiştir. Bulgular, ambalaj tasarımı eğitiminin çoğunlukla grafik tasarım veya baskı teknolojileri gibi programların altında yan ders olarak sunulduğunu ve uygulamalı içerik bakımından sınırlı kaldığını göstermektedir. Ayrıca disiplinler arası yapı ve sektörle bütünleşik becerilerin kazandırılmasında ciddi eksiklikler tespit edilmiştir. Çalışma, modüler ve uygulama temelli müfredat tasarımı, sanayi iş birlikleri ve uluslararası örneklerle uyumlu program önerileriyle sonuçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ambalaj Tasarımı Eğitimi , Meslek Yüksekokulu , Müfredat Analizi , Sektörel Uyum , Uygulamalı Eğitim , Sürdürülebilirlik

Curriculum Analysis of the Packaging Design Course in Turkish Vocational Schools

Öz

In the 21st century, packaging has evolved beyond its traditional function of protecting products, becoming a multidimensional design field that integrates branding, user experience, sustainability, and production technologies. This study examines the position and quality of packaging design education within vocational schools (MYOs) in Turkey, focusing specifically on associate degree programs. A qualitative research design was employed, utilizing comparative document analysis to assess the content, structure, and sectoral relevance of packaging design courses across 12 universities. The data were thematically categorized based on theoretical and practical balance, integration with contemporary themes (such as sustainability and digitalization), and alignment with industry expectations. The findings reveal that packaging design education in Turkish vocational schools is predominantly presented as a sub-course within broader programs like graphic design or printing technologies. Furthermore, curricula are often limited in practical content and fail to provide students with the interdisciplinary and industry-integrated competencies needed for contemporary packaging practice. The study concludes with strategic recommendations for restructuring curricula to include modular, application-based content, stronger ties with industry, and alignment with international benchmarks in packaging design education.

Anahtar Kelimeler

Packaging Design Education , Vocational Schools , Curriculum Analysis , Sectoral Alignment , Practical Training , Sustainability

Kaynakça

• Bix, L. A., Parsons, N. R., & Cardoso, F. (2013). An overview of packaging education in the United States. Packaging Technology and Science, 26(1), 80–91. https://doi.org/10.1002/pts.1968
• Bocken, N. M. P., de Pauw, I., Bakker, C., & van der Grinten, B. (2016). Product design and business model strategies for a circular economy. Journal of Industrial and Production Engineering, 33(5), 308–320. https://doi.org/10.1080/21681015.2016.1172124
• Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77–101. https://doi.org/10.1191/1478088706qp063oa
• Calver, G. (2016). What is packaging design? RotoVision.
• Čabarkapa, M., Okanović, Đ., & Torbica, A. (2021). Sustainable packaging – A review. Journal of Cleaner Production, 281, 124962. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2020.124962
• Çetin, H., & İyikan, A. (2021). Ambalaj tasarımı eğitiminin sektörel yeterlilikler açısından değerlendirilmesi. Sanat ve Tasarım Araştırmaları Dergisi, 5(2), 78–91.
• Erdal, H. (2019). Ambalajda etkili tasarım. Kriter Yayınları.
• Fletcher, K., & Luckman, P. (2020). Design education for a sustainable future. Routledge.
• Groß, T., & Seuring, S. (2016). Sustainability in packaging education: Interdisciplinary structures and challenges. Sustainability, 8(9), 890. https://doi.org/10.3390/su8090890
• Güngör, B., & Gürkan, Ö. (2015). Türkiye’de ambalaj endüstrisinin gelişimi. Ambalaj Dergisi, 13(2), 45–50.
• Gürel, D. (2020). Türkiye’de tasarım eğitimi ve sektör bağlamında ambalaj tasarımı. Görsel Kültür ve İletişim Dergisi, 3(2), 19–34.
• Han, J. H. (2017). Sustainable packaging systems. John Wiley & Sons.
• Kahraman, M. E. (2017). Temel tasarım dersine müfredat önerisi. Yıldız Journal of Art and Design, 4(1), 88–96.
• Karasar, N. (2012). Bilimsel araştırma yöntemi (23. bs.). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Klimchuk, M. R., & Krasovec, S. A. (2013). Packaging design: Successful product branding from concept to shelf (2nd ed.). John Wiley & Sons.
• Koçaman, S., & Sarımehmetoğlu, N. (2010). Tasarım eğitimi ve iş hayatı arasında beklenti farkları. Sanat ve Tasarım Dergisi, 6(1), 41–58.
• Koenig, H. F., Hill, R. P., & Kamerer, D. (2016). Package design: A tool for brand communication. Journal of Marketing Communications, 22(3), 223–240.
• Lund University. (2019). Sustainable packaging systems course syllabus. Faculty of Engineering.
• Magnier, L., & Crié, D. (2015). Communicating ethical values through packaging design. Journal of Business Ethics, 124(3), 403–420.
• Magnier, L., & Schoormans, J. (2015). Consumer reactions to sustainable packaging. Journal of Environmental Psychology, 44, 53–62.
• Michigan State University. (2021). School of Packaging: Curriculum and Industry Partnerships. https://www.packaging.msu.edu
• Orth, U. R., & Malkewitz, K. (2008). Holistic package design and consumer brand impressions. Journal of Marketing, 72(3), 64–81.
• Polat, A. A. (2012). Grafik tasarım eğitimi veren fakültelerin ambalaj tasarımına yönelik okutulan derslerin içeriklerinin incelenmesi. İdil Sanat ve Dil Dergisi, 1(5), 269–284. https://doi.org/10.7816/idil-01-05-20
• Politecnico di Milano. (2020). Design faculty: Packaging innovation unit. Dipartimento di Design.
• Reimann, M., Zaichkowsky, J. L., Neuhaus, C., Bender, T., & Weber, B. (2010). Packaging and perceived quality: The role of aesthetics. Psychology & Marketing, 27(8), 748–766.
• RMIT University. (2021). Bachelor of communication design curriculum overview. School of Design.
• Robertson, G. L. (2017). Food packaging: Principles and practice (3rd ed.). CRC Press.
• Silayoi, P., & Speece, M. (2007). The importance of packaging attributes: A conjoint analysis approach. European Journal of Marketing, 41(11/12), 1495–1517.
• Soroka, W. (2009). Fundamentals of packaging technology (4th ed.). Institute of Packaging Professionals.
• Şahin, C., Keskin, B., & Köse, E. (2016). Meslek yüksekokulları grafik tasarımı ders programlarında matbaa derslerinin yeri: İstanbul örneği (The place of printing house courses in the graphic design curriculum of vocational schools: Istanbul example). Electronic Journal of Vocational Colleges (EJOVOC), 6(1), 48–56.
• Stuttgart University. (2022). Sustainable Packaging and Material Research. https://www.uni-stuttgart.de
• Tanrıkulu, B. (2023). Ambalaj tasarımında kullanılan rengin satın alma kararına etkisi. Aydın Sanat, 9(17), 117–134.
• Tüzün, S. (2023). Türkiye’de iletişim eğitimi: Müfredatlar üzerine bir inceleme. Ege Üniversitesi İletişim Fakültesi Medya ve İletişim Araştırmaları Hakemli E-Dergisi, (13), 70–90. https://doi.org/10.56075/egemiadergisi.1350557
• Topaklı, A., & Büyükkaragöz, T. (2021). Ambalaj tasarım okumaları kapsamında bir ambalaj tasarımı değerlendirmesi. İdil, 84, 1217–1230.
• Uçar, H. (2009). Ambalaj tasarımı ve satın alma davranışı ilişkisi (Yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir).
• Uçar, T. F. (2009). Ambalaj tasarımında görsel kimlik ve marka etkileşimi. Grafik Tasarım Dergisi, 28, 16–17.
• Underwood, R. L., & Klein, N. M. (2002). Packaging as brand communication. Journal of Brand Management, 10(2), 123–138.
• Yalmancı, E. (2009). Türkiye’de ambalaj tasarımı eğitiminin değerlendirilmesi (Yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Eskişehir).
• Yam, K. L., Takhistov, P. T., & Miltz, J. (2005). Intelligent packaging: Concepts and applications. Journal of Food Science, 70(1), R1–R10. https://doi.org/10.1111/j.1365-2621.2005.tb09052.x