İbnü’l Esîr’in Selâhaddîn Eyyûbî’nin Kudüs Fethi Anlatısına Metodolojik Bir Yaklaşım

Yıl 2025, Cilt: 4 Sayı: 2, 123 - 146, 23.12.2025

Ziya Polat

https://doi.org/10.55205/jocsosa.4220251824284

Öz

Kudüs ve bulunduğu coğrafya, tarihi oluşturan önemli özneler arasında yer almıştır. Bölgede meydana gelen her olay dönem ve zaman fark etmeksizin etkili olmuş, bazen büyük değişimlere yol açmıştır. Bu durum doğal olarak tarihçilerin dikkatini çekmiş, yaşananlar tarihçinin düşünce dünyasına göre aktarılmıştır. İbnü’l-Esîr’in yaşadığı çağ bölgede Haçlı Seferlerinin zirve olaylarının yaşandığı döneme denk gelmiştir. Bu bağlamda müellifin en önemli eseri olan el-Kâmil, Haçlı Seferlerinin kayda alındığı önemli bir kaynak görevi görmüştür. Özellikle yaşadığı dönemde kayda alınan bilgiler büyük oranda birinci elden aktarılmıştır. Kudüs’ün Selâhaddîn Eyyûbî tarafından fethi bunun örneklerinden biridir. Müellif kendisi fetih esnasında orduda olmasa da aktardığı bilgiler görgü şahitlerinin anlatımı ve arşiv belgelerinin kayıtları üzerinden şekillenmiştir. Kudüs’ün fethi el-Kâmil’de yaklaşık altı sayfalık bir metinle kayda geçirilmiştir. Makalede İbnü’l-Esîr’in Kudüs’ün fethini yazarken nasıl bir yazım yöntemi uyguladığı konusu tartışılmıştır. Bu bağlamda eserin mukaddimesinde belirlediği ilkeler temel alınmıştır. Söz konusu ilkeler üzerinden aktardığı bilgilerin orijinalliği, bunların realiteye uygunluğu, metnin kurgusal açıdan durumu, olaylara yaklaşım biçimi ve eleştirileri üzerinden İbnü’l-Esîr’in konuya yaklaşımı ortaya konmaya çalışılmıştır. Bunu yaparken dönemin diğer birinci elden kaynakları üzerinden karşılaştırmalı tarihsel analiz yöntemiyle müellifin metni yapı söküme tabi tutulmuştur. Böylece İbnü’l-Esîr’in, metinlerini inşa ederken, nasıl bir usul/yol/metodoloji izlediği anlaşılmaya çalışılmıştır. Elde edilen sonuç müellifin eserin mukaddimesinde belirlediği ilkeler çerçevesinde metnini yazmış olduğudur. Bu ve bunun gibi çalışmalarda elde edilen veriler İslam Dünyasında tarih metodolojisinin gelişim seyrini daha iyi anlamaya katkı/imkân sağlayacaktır. Çünkü İbnü’l-Esîr öncesi metinler onun metinleri kadar kurgusal ve tarihe özgü metodoloji temelli inşa edilmemiştir. Onun metodolojisi İbn Haldun’a giden süreci açmış, bunun üzerinden bir tarih felsefesi ve metodolojisi inşa edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İbnü’l-Esîr , el-Kâmil , Kudüs’ün Fethi , Selâhaddîn Eyyûbî , Metodoloji.

A Methodological Approach to Ibn al- Athīr’s Narrative of Saladin’s Conquest of Jerusalem

Öz

Jerusalem and its surrounding geography have been among the key subjects shaping history. Every event that occurred in the region had an impact regardless of the period or time, sometimes leading to major changes. This situation naturally attracted the attention of historians, and the events were conveyed according to the historian's worldview. Ibn al-Athir's era coincided with the peak of the Crusades in the region. In this context, his most important work, al-Kamil, served as a significant source documenting the Crusades. Especially during his lifetime, the information recorded was largely transmitted firsthand. The conquest of Jerusalem by Saladin is one such example. Although the author himself was not present in the army during the conquest, the information he conveyed was shaped through the accounts of eyewitnesses and archival records. The conquest of Jerusalem was recorded in al-Kāmil in a text of approximately six pages. The article discusses the method Ibn al-Athīr employed in writing about the conquest of Jerusalem. In this context, the principles outlined in the introduction to the work have been taken as a basis. Through these principles, the originality of the information he transmitted, its conformity to reality, the narrative construction, his approach to events, and his critiques were examined to reveal his perspective on the subject. In doing so, his text was deconstructed through comparative historical analysis with other contemporary firsthand sources. Thus, an attempt was made to understand the method/approach/methodology the author followed in constructing his texts. The conclusion reached is that the author wrote his text within the framework of the principles he established in the introduction of his work. Data obtained from studies of this kind provide opportunities to better understand the course of development of historical methodology in the Islamic world. For texts prior to Ibn al-Athīr were not constructed with the same narrative and methodology specific to history as his. His methodology opened the process that led to Ibn Khaldūn, upon which a philosophy and methodology of history was built.

Anahtar Kelimeler

Ibn al-Athir , al-Kamil , The Conquest of Jerusalem , Saladin , Methodology

Kaynakça

• Anonim, Haçlı Tarihi (E. Ayan, Çev.). (2013). Selenge Yayınları.
• Azzam, A. R. (2015). Selahaddin Eyyûbi (P. Arpaçay, Çev.). Alfa Yayınları.
• Barber, M. (2021). Haçlı Devletleri Tarihi (D. M. Demir, Çev.). Kronik Kitap.
• Bündârî. (2004). Sene’l-Berkı’ş-Şâmî (R. Şeşen, Ed.). IRCICA.
• Can, H. (2024). Haçlılar Karşısında Bir Eyyûbî Prensi: El-Melikü’l-Muzaffer Takıyyüddîn Ömer el-Eyyûbî. Yakın Doğu Üniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi, 10(2), 858-882.
• Çekiç, A. (2020). Kudüs’ün Gölgesinde Eyyûbî-Haçlı İlişkileri 1171-1250 (Savaş, Diplomasi ve Barış). Gece Kitaplığı Yayınları.
• Çekiç, A. (2021). III. Haçlı Seferinin “Kudüs’ü Kurtarma” Söylemi ve Etrafında Şekillenen Algı. Journal of Islamicjerusalem Studies, 21(1), Article 1.
• Çekiç, A. (2022). Toplumsal Dönüşüm ve İstikrarlı Yönetimde Erdemli İdarecinin Rolü: Selahaddin Eyyûbî Üzerinde Bir Durum Tespiti. Kadim Akademi SBD, 6(2), 183-199.
• Çekiç, A. (2023). Selâhaddîn Eyyûbî: Haçlılarla Mücadelede Bir Sultanın Anatomisi. İçinde Ziya Polat-Ayşe Çekiç (Ed.), Haçlılarla Mücadelenin Önderleri: Sultanlar (ss. 173-226). Divan.
• Durmuş, İ. (2013). Zeyil. İçinde DİA (C. 44, ss. 339-342). Türkiye Diyanet Vakfı.
• Ebü’l-Ferec. (1999). Abû’l-Farac Tarihi (Ö. R. Doğrul, Çev.; C. 2). TTK.
• el-Belâzuri, A. B. Y. (2013). Fütuhu’l Büldan Ülkelerin Fetihleri (M. Fayda, Çev.; 1. bs). Siyer Yayınları.
• el-Vâkıdi, M. (2016). Fütûhü’ş-Şâm (H. Gülşen, Çev.). Nüve Kültür Merkezi.
• Ernoul. (2019). Haçlı Seferleri Tarihi Selahaddin Eyyubi ve Kudüs’ün Fethi (A. D. Altunbaş, Çev.). Kronik Kitap.
• Fulcherius, C. (2009). Kudüs Seferi Kutsal Toprakları Kurtarmak (İ. B. Barlas, Çev.). IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Günaltay, Ş. (1991). İslam Tarihinin Kynakları-Tarih ve Müverrihler. Endülüs Yayınları.
• Hillenbrand, C. (2015). Müslümanların Gözünden Haçlı Seferleri (N. Elhüseyni, Çev.). Alfa Tarih.
• İbn Kesîr. (2000). El-Bidaye ve’n-Nihaye Büyük İslam Tarihi (M. Keskin, Çev.; C. 13). Çağrı Yayınları.
• İbn Şeddâd, B. (1994). En-Nevâdirü’s-sultâniyye ve’l-mehâsinü’l-Yûsufiyye: Sîretü Salâhuddin (Cemaleddin Şeyyâl, Ed.). Mektebetü’l-hanci.
• İbn Şeddâd, B. (2021). Selahaddin-i Eyyûbî’nin Hayatı (H. Beyca, Çev.). Büyüyen Ay.
• İbnü’l-Esîr. (1963). Et-Târîhu’l-bâhir fi’d-devleti’l Atâbekiyye (A. A. Tuleymat, Ed.). Dâru’l-kutubi’l-hadise.
• İbnü’l-Esîr, İ. (1991a). İslâm Tarihi: El-Kâmil fi’t-Târîh Tercümesi (M. B. Eryarsoy, Çev.; C. 1). Bahar Yayınları.
• İbnü’l-Esîr, İ. (1991b). İslâm Tarihi: El-Kâmil fi’t-Târîh Tercümesi (A. Özaydın, Çev.; C. 11). Bahar Yayınları.
• İbnü’l-Kalânisî. (2023). Zeylü Tarihi Dımaşk Tercümesi (H. Aydın, Çev.). Kitapyurdu Doğrudan Yayıncılık (kdy).
• İsfahânî, İ. K. (2004). El-Fethu’l kussî fi’l-fethi’l-kudsî. Dârü’l-menâr.
• Lyons, M. C., & Jackson, D. E. P. (2006). Selahaddin Kutsal Savaşın Politikaları (Z. Savan, Çev.). Pınar Yayınları.
• Makrîzî, M. T. A. İ. A. İ. A. İ. M. (1997). Es-Sülûk li-ma’rifeti düveli’l-mülûk (M. A. Ata, Ed.; C. 1). Dârü’l-Kütübi’l-İlmiye.
• Morgan, M. R. (Ed.). (1982). La Continuation de Guillaume de Tyr, 1184-1197. Lib-rairie orientaliste P. Geuthner.
• Oflaz, A. (2018). Nûreddîn Zengî’nin, Salâhaddîn Eyyûbî Eliyle Gerçekleşen Hayalleri. Journal of Islamicjerusalem Studies, 18(3), 19-34. https://doi.org/10.31456/beytulmakdis.502624
• Öz, Ş. (2017). İslam Tarihi Metodolojisi. Endülüs Yayınları.
• Özaydın, A. (2000). İbnü’l-Esîr, İzzeddin. İçinde DİA (C. 21, ss. 26-27). Türkiye Diyanet Vakfı.
• Özaydın, A. (2001). El-Kâmil. İçinde DİA (C. 24, ss. 281-283). Türkiye Diyanet Vakfı.
• Özkan, M. (2010). İbnü’l-Esîr el-Cezerî’nin Hayatı ve Târihçiliği. İçinde M. N. Doru (Ed.), Uluslararası Şırnak ve Çevresi Sempozyumu Bildirileri (ss. 723-728). Şırnak Üniversitesi Yayınları.
• Özkan, M. (2012). İbnü’l-Esîr el-Cezerî’de Târih Metodolojisi. İçinde M. N. Doru (Ed.), Bilim Düşünce ve Sanatta Cizre (ss. 43-46). Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları.
• Polat, Z. (2018). Cizreli Bir Alim: İbnü’l-Esîr. Tarih Okulu Dergisi, 11(34), 87-107.
• Poole, S. L. (2012). Selahaddin Kudretli Sultan ve İslamın Bütünleştiricisi (N. Da-mar, Çev.). Avesta Basın Yayın.
• Runciman, S. (2008). Haçlı Seferleri Tarihi (C. 2). Türk Tarih Kurumu.
• Taberî, M. b. C. (2023). Tarih-i Taberî (M. F. Gürtunca, Çev.; C. 1). Sağlam Yayınevi. The Conquest of Jerusalem and the Third Crusade (P. W. Edbury, Çev.). (1998). Ashgate Pub.
• Tudebodus, P. (2019). Birinci Haçlı Seferi: Bir Tanıgın Kaleminden Kudüs’e Yolculuk (S. Genç, Çev.). Kronik Kitap.