ÇEVRE TARİHİ PERSPEKTİFİNDEN SÜRDÜRÜLEBİLİR SU YÖNETİMİNDE ÖRNEK MEDENİYET: OSMANLI DEVLETİ

Yıl 2023, Sayı: 3, 158 - 172, 31.01.2023

İbrahim Yenigün , Vildan Balcı , Abdullah Yenigün , Sinan Uyanık

Öz

Gezegendeki tüm canlılar için yaşam kaynağı olan su, insanoğlu için çok daha büyük ve farklı boyutlarda anlama sahiptir. Öyle ki tarih boyunca yaşamış ve süregelen tüm toplumlar, suyun varlığını referans alarak yaşam merkezlerini buna göre konumlandırmış ve sağlanan durumun sürdürülebilirliği adına potansiyelleri oranında gayret göstermişlerdir. Bu doğrultuda, birbirleriyle savaşmaktan dahi geri durmamış olmaları suyun ne derece ehemmiyet arz ettiğinin bir diğer kanıtı olmuştur. Toplumların varoluşlarında bu kadar yer edinmiş bir faktör, yaşamın her alanına dokunmuş, her geçen sürede zenginleşerek kendi adıyla anılan kültürü oluşturmuştur. Hatta ülkeler, su kültürünün zenginliğiyle eşdeğer olarak gelişmişlik seviyelerini tanımlamışlardır. Bu kültürün, fethettiği her bölgede örnek ve hassas yaklaşımlarla sergilendiği önemli medeniyetlerden biri de tarihteki haklı ve köklü geçmişiyle Osmanlı İmparatorluğu olmuştur. Osmanlı’nın inanç temelli yaklaşımından kaynaklı ayrı bir önemle değerlendirilen su konusu, “su medeniyeti” olarak anılmasına vesile olmuştur. Bağlı olarak su ile ilgili yapılanmalardan suyun korunmasına, su mimarisinden vakıf anlayışı kültürüne kadar pek çok alanda örnek rol model uygulamalar gösteren Osmanlı Devleti, çalışmanın temel eksenini teşkil etmiştir. Bu kapsamda “çevre tarihi” perspektifinden arşiv kayıtları ve konu bağlantılı kaynaklar araştırılmış, suya dair önemli yaklaşımlar, günümüze mesaj niteliğindeki yorumlarla çalışmada ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı İmparatorluğu, Su Medeniyeti, Sürdürülebilirlik, Yaklaşımlar

Kaynakça

• Akgündüz, A. (2000). “Kanunnamelerde Su”. Osmanlı Su Medeniyeti Uluslararası Sempozyum Bildirileri, 5-8 Mayıs, 199-209.
• Akgündüz, A. (2009). İslam ve Osmanlı Çevre Hukuku. (OSAV) Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 280.
• Bildirici, M. ve Ürün, H. (2000). “Osmanlı su anıtları”. Osmanlı Su Medeniyeti Uluslararası Sempozyum Bildirileri, 5-8 Mayıs, 212-223.
• Borat, M. (2000). “Vakıf su yolları”. Osmanlı Su Medeniyeti Uluslararası Sempozyum Bildirileri, 5-8 Mayıs, 61-69.
• Canan, İ. (2000). “Osmanlı’da Su Kültürü ve Kaynakları”. Osmanlı Su Medeniyeti Uluslararası Sempozyum Bildirileri, 5-8 Mayıs, 231-244.
• Cangül, C. (2020) “Topuzlu Bent”. Kültür Envanteri. https://kulturenvanteri.com/yer/?p=8115. (Erişim Tarihi: 20.06.2021).
• Çelik, Y. (2012). Tulumbacı. Türkiye Diyanet Vakfı (TDV) İslâm Ansiklopedisi, 41, 369-371. https://islamansiklopedisi.org.tr/tulumbaci (Erişim Tarihi: 20.06.2021).
• Eroğlu, V. (2000). “Tarih Boyunca İstanbul’a Su Veren Kaynaklar”. Osmanlı Su Medeniyeti Uluslararası Sempozyum, 5-8 Mayıs, 25-46.
• Eyice, S. (1989). Ahmed III. Çeşmesi. Türkiye Diyanet Vakfı (TDV) İslâm Ansiklopedisi, 2, 38-39. https://islamansiklopedisi.org.tr/ahmed-iii-cesmesi--topkapi-sarayi (Erişim Tarihi: 20.06.2021)
• Gültepe, N. (2000). “Osmanlı’da Suyun Yönetimi”. Osmanlı Su Medeniyeti Uluslararası Sempozyum Bildirileri. 5-8 Mayıs, 247-250.
• Güngör, S. S. (2021). Osmanlı Su Mimarisi ve İstanbul’daki 19.Yüzyıl Su Yapıları. Türk Hidrolik Dergisi.
• Müftüoğlu, F. ve Şen, Z. (2000). “Osmanlı Coğrafyasından Günümüze Ortadoğu Su Meseleleri”. Osmanlı Su Medeniyeti Uluslararası Sempozyum Bildirileri, 5-8 Mayıs, 89-102.
• Özgür, H. ve Azaklı, S. (2001). Osmanlı’da Yangınlar ve İtfaiye Hizmetleri. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 1, 153-172.
• Öztürk, S. (2007). Çevre, İnsan ve Tarih. İstanbul Büyükşehir Belediyesi. İSTAÇ. I ve II.
• Sağır, Y. (2016). Osmanlı Su Vakıfları. Tarihin Peşinde. Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 15, 445‐473.
• Şahin, H. (2017). Sakaların Piri Saka Baba. Z Dergisi, 2, İstanbul. https://www.zdergisi.istanbul/makale/sakalarin-piri-saka-baba-118
• Şensoy, F. (2005). XIX. Yüzyıl İstanbul’unda Vakıf Sular. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalı İktisat Tarihi Bilim Dalı, İstanbul.
• Tabakoğlu, A. (2015). Osmanlı İstanbul’unun Su Tarihi. Büyük İstanbul Tarihi, 6, 82-117. https://istanbultarihi.ist/194-osmanli-istanbulunun-su-tarihi
• Tak, E. (2015). “İnsan”. Osmanlı İmparatorluğunda Çevre ve Şehir. İstanbul Medeniyet Üniversitesi; T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı. 249.
• Topal, B. (2015). “Avrupalı Seyyahlara Göre Osmanlı İmparatorluğunda Çevre ve Şehir”. Osmanlı İmparatorluğunda Çevre ve Şehir. İstanbul Medeniyet Üniversitesi; T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı. 242.
• Uçar, M. (2017). Gaziantep Tarihi Su Sisteminin Osmanlı Dönemindeki Yönetimi. Megaron Dergisi, Cilt Vol 12, Sayı No. 1.
• Urfalıoğlu, N. (2015). İstanbul’un Çeşme ve Sebilleri. Büyük İstanbul Tarihi, 8, 468-481. https://istanbultarihi.ist/yazar/nur-urfalioglu?q=urfal%C4%B1o%C4%9Flu (Erişim Tarihi: 20.06.2021).
• Yıldız, D. ve Özbay, Ö. (2012). Osmanlı’da Su Hizmetleri Yönetimi. https://www.academia.edu/9814394/Osmanl%C4%B1da_Su_Hizmetleri_Y%C3%B6netimi (Erişim Tarihi: 20.06.2021).
• Yılmaz, Ö. F. (2012). Osmanlı’nın Hicaz’da Deniz Suyu Arıtma Tesisleri Projesi. Çamlıca Basım Yayın, İstanbul, 5-24. Erişim numarası: 940622.
• Zehir, C. (2000). “Su Medeniyetinin Tarihi Gelişimi”. Osmanlı Su Medeniyeti Uluslararası Sempozyum Bildirileri, 173-181.