AFETE HAZIRLIK KAPSAMINDA İSTANBUL’DA KENTSEL DÖNÜŞÜM UYGULAMALARI

Yıl 2023, Cilt: 2 Sayı: 4, 196 - 219, 31.07.2023

Sezayi Köse , Zeynep Ayan , Ebru Vural , Kübra Özcivan , Yeşim Koçdemir

Öz

Dünyanın en önemli ticaret ve hizmet merkezlerinden biri ve ülkemizin ihracat lokomotifi olan
İstanbul coğrafi konumu sebebiyle ciddi bir deprem riski ile karşı karşıyadır. Yaşanan büyük
afetler sonrasında, yasal ve yönetsel anlamda birçok düzenleme ve değişiklik yapılmış olsa da
beklenen İstanbul depreminin olası zararlarını önleme/azaltma noktasında tek başına yeterli
olmamıştır. Afetlere hazırlık sürecinde etkili bir uygulama aracı olarak kullanılması amaçlanan
kentsel dönüşüm faaliyetlerinden yıpranmış ve çöküntü haline gelmiş kent bölgelerinin ihyası
beklenmektedir. Fakat afet riskini göz ardı eden yaklaşımlar, hak sahiplerinin beklentileri, hak
sahibi-yüklenici arasındaki uzlaşmazlıklar, uzayan hukuksal süreçler gibi sebepler kentsel
dönüşüm sürecinin hızlı ve sağlıklı bir şekilde yürütülmesini engel olmaktadır.
Ülkemizde yaşanan büyük afetler, yasal mevzuatın bu yönüyle yeniden ele alınmasında etkili
olmuş, karşılaşılan eksiklikler ve ihtiyaçlara yönelik olarak konu birçok yeni Kanun ve
Yönetmelikle düzenlenmiştir. Bu durum kentsel dönüşüm olgusunun birçok kanunda yer
almasına sebep olmuş, ilk kez 2012 yılında yürürlüğe giren 6306 sayılı Kanun ile afete
müdahale aracı olarak kentsel dönüşüm olgusu başlı başına ele alınmıştır.
6306 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarih itibariyle İstanbul'da hem alan hem parsel bazında
kentsel dönüşüm uygulamaları gerçekleştirilmektedir. Bu çalışmada depreme karşı güvenli,
sağlam ve yaşanabilir çevrelerin oluşturulması için gerçekleştirilen kentsel dönüşüm
örneklerinden bir kısmı açıklanarak süreçte yaşanan zorluklara değinilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Deprem, Kentsel Dönüşüm, 6306 Sayılı Kanun, Afet Riski, Şehir Planlama, İstanbul

URBAN TRANSFORMATION IN ISTANBUL WITHIN THE SCOPE OF DISASTER PREPAREDNESS

Öz

Istanbul, one of the most important trade and service centers of the world and the export
locomotive of our country, faces a serious earthquake risk due to its geographical location.
Although many regulations and changes have been made legally and administratively after the
major disasters, they alone have not been sufficient to prevent/reduce the possible damages of
the expected Istanbul earthquake. It is expected that urban areas that have become worn out and
collapsed will be improved with urban transformation activities, which are intended to be used
as an effective implementation tool in the disaster preparedness process. However, the
approaches that ignore the disaster risk, the expectations of the beneficiaries, the conflicts
between the beneficiary and the contractor, and the prolonged legal processes prevent the rapid
and healthy implementation of the urban transformation process.
The massive disasters experienced in our country have been effective in reconsidering the legal
legislation in this aspect, and the issue has been regulated by many new Laws and Codes in
order to address the shortcomings and needs encountered. This situation has caused the
phenomenon of urban transformation to be included in many laws, and for the first time with
the Law No. 6306, which entered into force in 2012, the phenomenon of urban transformation
has been taken into account on its own as a disaster response tool.
As of the date of entry into force of the Law No. 6306, urban transformation practices are being
implemented in Istanbul on both an area and parcel basis. In this study, some of the examples
of urban transformation carried out to create safe, stable and livable environments against
earthquakes were explained and the difficulties experienced in the process were mentioned.

Anahtar Kelimeler

Earthquake, Urban Transformation Process, Law No. 6306, Risk of Disaster, Urban Planning, Istanbul

Kaynakça

• AFAD. (2022). İstanbul İl Afet Risk Azaltma Planı. İstanbul: T.C. İstanbul Valiliği. Akar, S. (2013). “Doğal Afetlerin Kamu Maliyesine ve Makro Ekonomiye Etkileri: Türkiye Değerlendirmesi”. Journal of Management and Economics Research, 21, 2013, 185-206.
• Ataöv, A. ve Osmay, S. (2007). “Türkiye’de Kentsel Dönüşüme Yöntemsel Bir Yaklaşım”. METU JFA, 24:2, 2007, 57-82.
• Aydınlı, H.İ. ve Çiftçi, S. (2015). “Türkiye’de Değişen Kır-Kent Kavramlarının Değişen Niteliği ve Mevzuatın Sürece Etkisi”. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 54, 2015, 192-200.
• Bayındırlık ve İskan Bakanlığı. (2002). “Marmara ve Düzce Depremleri Sonrası Faaliyetlerine ilişkin Performans Denetimi Raporu”. Sayıştay Dergisi. 44-45,2002, 83-94.
• Bilsel, F. C. (2015). “Geç Osmanlı Döneminden Cumhuriyet’e Çağdaş Şehir Düşüncesi ve İstanbul Planlaması”. Antik Çağdan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, 496-534. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi (Kültür A.Ş.) Yayınları.
• Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı. Altyapı ve Kentsel Dönüşüm Hizmetleri Genel Müdürlüğü Veri Tabanı. (2023). Çevre ve Şehircilik Bakanlığı. (2014). Türkiye Habitat III Ulusal Raporu. Ankara.
• Çetin, S. (2012). “Geç Osmanlı’dan Erken Cumhuriyete İç Batı Anadolu’da Kentsel Yapının Değişimi: Manisa, Afyon, Burdur Ve Isparta Kentleri Üzerine Karşılaştırmalı Bir İnceleme”. METU JFA, 29:2, 2012, 89-126.
• Demirtaş, D. (2019). “Parsel Ölçeğinde Dönüşüm Uygulamalarını Etkileyen Faktörler ve Güncel Yasal Düzenlemelerin İncelenmesi: Ümraniye İlçesi, İstiklal ve Adem Yavuz Mahalleleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi” Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Ergünay, O. (2011). 1999 “Depremleri Afet Mevzuatını Nasıl Değiştirdi: Mevzuat Açısından Neredeyiz?”. ODTÜ Türkiye Deprem Mühendisliği ve Sismoloji Konferansı, Ankara.
• Haçin, İ. (2009). “1939 Erzincan Büyük Depremi”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. 88, 2009, 37-70.
• JICA. (2004). Türkiye’de Doğal Afetler Konulu Ülke Strateji Raporu. Ankara: T.C. İçişleri Bakanlığı.
• Resmi Gazete, (1959) “Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısiyle Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun”, Kanun No. 7269, Kabul Tarihi, 15.05.1959, Sayı: 10213.
• Resmi Gazete, (1966) “Gecekondu Kanunu”, Kanun No. 775, Kabul Tarihi, 20.07.1966, Sayı: 2626.
• Resmi Gazete, (2005) “Belediye Kanunu”, Kanun No. 5393, Kabul Tarihi, 03.07.2005, Sayı: 25874.
• Resmi Gazete, (2012) “Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun”, Kanun No. 6306, Kabul Tarihi, 31.05.2012, Sayı: 28309.
• Resmi Gazete, (2013) “İstanbul İli, Kadıköy İlçesi, İstanbul İli, Kadıköy İlçesi Sınırları İçerisinde Bulunan Bazı Alanların Riskli Alan Olarak Belirlenmesi Hakkında Karar”, Kabul Tarihi: 31.05.2013, Sayı: 28663.
• Resmi Gazete, (2017) “İstanbul İli, Pendik İlçesi, Dumlupınar ve Orta Mahalleleri Sınırları İçerisinde Bulunan Alanın Riskli Alan İlan Edilmesi Hakkında Karar”, Kabul Tarihi: 21.04.2017, Sayı: 30045.
• Resmi Gazete, (2019) “İstanbul İli, Kâğıthane İlçesi, Yahya Kemal Mahallesi Sınırları İçerisinde Bulunan Alanın Riskli Alan İlan Edilmesi Hakkında Karar”, Kabul Tarihi, 10.07.2019, Sayı: 30827.
• Sağlam, S. (2016). “1923-1950 Yılları Arasında Türkiye’de Kent ve Kentleşme Olgusu”. Sosyoloji Konferansları, 53,2016, 257-274.
• TBMM Depreme Karşı Alınabilecek Önlemlerin ve Depremlerin Zararlarının En Aza İndirilmesi İçin Alınması Gereken Tedbirlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Meclis Araştırması Komisyonu. (2021). Komisyon Raporu. Ankara.
• Tekeli, İ. (2010). Türkiye’nin Konut Tarihine Konut Sunumu Biçimleri Kavramını Kullanarak Yaklaşmak. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tekeli, İ. (2013). İstanbul’un Planlanmasının ve Gelişmesinin Öyküsü. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tercan, B. (2018) “Türkiye’de Afet Politikaları ve Kentsel Dönüşüm”. Abant Kültürel Araştırmalar Dergisi, 5, 2018, 102-120.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı. (2023). Kahramanmaraş ve Hatay Depremleri Raporu. Ankara.
• https://www.afad.gov.tr/hasar-tespit-calismalari (Erişim Tarihi: 07.07.2023)
• https://www.afad.gov.tr/van-depremi-hakkinda (Erişim Tarihi: 07.07.2023)
• https://csb.gov.tr/bakan-ozhaseki-istanbul-a-350-bin-konut-yapacagiz-bakanlikfaaliyetleri- 3873 (Erişim Tarihi: 19.07.2023)
• https://www.haber7.com/guncel/haber/3040565-nufusun-yuzde-71i-deprem-riskialtinda (Erişim Tarihi: 05.07.2023)
• https://www.tepav.org.tr/tr/blog/s/7163/Deprem+sonrasi+ihtiyac+analizi (Erişim Tarihi: 19.06.2023)
• Uslu, G. ve Uzun, B. (2014). “Kentsel Dönüşüm Projelerinde Deprem Etkisi”. Harita Teknolojileri Elektronik Dergisi, 2 ,2014, 1-11.
• Özker, S. (2020). “İstanbul'da Kentsel Mekânın Gelişimi”. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, Milli Mücadele’nin 100. Yılı Özel Sayısı, 2020, 618-638.