Ev Eksenli Çalışma Bağlamında Evin ve Boş Zamanın Değişen Anlamları: Kayseri/Kocasinan Örneği Üzerinden Bir Değerlendirme

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 73, 905 - 929, 15.03.2022

Semra Purkıs Ezgi Çelebi

https://doi.org/10.54752/ct.1097124

Öz

Kapitalizmin neo liberal evresinde iş bölümünün dünya ölçeğinde yeniden yapılanmasıyla birlikte üretim süreci parçalanarak üretimin farklı bölümleri emek maliyetlerini minimize edecek ve kar oranlarını en çoklaştıracak biçimde mekânsal olarak kaydırılmıştır. Ev eksenli çalışma bu sürece en zayıf halka olarak en alttan entegre edilmiştir. Bu işin ev ve bakım işleriyle birlikte evde yürütülmesi ve kadınlarca yapılması, yapılan işi ve kadının emeğinin ürünlerini değersizleştirmekte hem işverenler hem de çalışanların onu hane gelirine katkı niteliğinde bir boş zaman aktivitesi olarak görmelerine yol açmaktadır. Bu çalışmanın amacı evin ve boş zamanın tarihsel ve sınıfsal olarak değişen anlamlarını ev eksenli çalışan kadınlar üzerinden analiz etmektir. Çalışmanın ampirik bölümünde Kayseri’nin merkez ilçelerinden Kocasinan’ın yoksul mahallelerinde Mayıs 2021’de yapılan geniş kapsamlı bir saha araştırmasının konuyla ilgili verilerinden yararlanılmıştır. Saha araştırmasında nitel araştırma yöntemi ve derinlemesine mülakat tekniği kullanılmıştır. Saha çalışmasının bulguları ev eksenli çalışmanın, halihazırda var olan ve pandeminin de etkisiyle derinleşen krizin arttırdığı yoksullaşmayı aşmaya/hafifletmeye çalışan kadınlarca yapılan, uzun saatler ve yoğun çalışma temposu gerektiren bir iş olduğunu ve bu işi yapan kadınların bazen geçim yükünü hanedeki erkek bireylerle paylaştıklarını bazen de evin ana gelir getireni olduklarını göstermiştir. Dolayısıyla, çalışmada ev eksenli çalışmanın hane bütçesine katkı amacıyla yapılan bir boş zaman aktivitesi değil, patriarkal kapitalizmin başka bir seçenek bırakmaması sonucu, yoksul kadınların buldukları bir ayakta kalma stratejisi olduğu iddia edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Ev Eksenli Çalışma, Boş Zaman, Emeğin Feminizasyonu, Patriarkal Kapitalizm, Kayseri.

Kaynakça

• Acar-Savran, G. (2003) “Kadınların Emeğini Görünür Kılmak: Marx’dan Delphy’ye Bir Ufuk Taraması”, Praksis, 10, 159-210.
• Agamben, G. (2001) Kutsal İnsan: Egemen İktidar ve Çıplak Hayat (çev. İsmail Türkmen), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Allen, S. ve Wolkowitz, C. (1987) Homeworking: Myths & Realities, London: Macmillan Education.
• Anderson, N. (1961) Work and Leisure, London: Routledge & Kegan Paul.
• Atasü-Topçuoğlu, R. (2005) "Home-Based Work and Informal Sector in the Period of Globalisation an Analysıs Through Capitalism and Patriachy the Case of Turkey." Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ortadoğu Teknik Üniversitesi, SBE.
• Atasü-Topçuoğlu, R. (2009) “Kadın Emeği Nasıl Değersizleşir? Enformel AIan ve Ataerkilliğin Eklemlenme Mekanizmaları: Bilinçli Saklama ve Saklayarak Değersizleştirme”, Praksis, 20, 87-104.
• Ayata, S. (1987) Kapitalizm ve Küçük Üreticilik-Türkiye’de Halı Dokumacılığı, Ankara: Yurt Yayınları, No.15.
• Aytaç, Ö. (2005) “Kapitalizm ve Boş Zaman”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6 (1). 1-22.
• Berik, G. (1987) Women Carpet Weavers in Rural Turkey: Patterns of Employment, Earning and Status, Geneva: International Labour Office.
• Bourdieu, P. (2015) Eril Tahakküm (çev. Bediz Yılmaz), İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Campbell, S. (2016) “Putting-out’s Return: Informalization and Differential Subsumption in Thailand’s Garment Sector”, Journal of Global and Historical Anthropology. 76, 71–84. https://www.berghahnjournals.com/view/journals/focaal/2016/76/fcl760105.xml (3.08.2021)
• Clastres, P. (1991) Devlete Karşı Toplum (çev. Mehmet Sert, Nedim Demirtaş), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Çelebi, E. (2021) “Ev Kadını mı, Çalışan Kadın mı? Kayseri Merkezde Ev Eksenli Çalışan Yoksul Kadınların Ayakta Kalma Stratejileri”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İktisat Ana bilim Dalı.
• Çınar, E. M. (1994) “Unskilled Urban Migrant Women and Disguised Employment: Home-Working Women in Istanbul, Turkey”, World Development, 22 (3), 369-380.
• Danermark, B., Ekström, M., Jakobsen, L. ve Karlsson, J. Ch. (2018) Toplumu Açıklamak: Sosyal Bilimlerde Eleştirel Realizm (çev. Ümit Tatlıcan), Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Delaney, A., Burchielli, R., Marshall, S. ve Tate, J. (2019) Homeworking Women: A Gender Justice Perspective. Londra ve New York: Routledge.
• Dumazedier, J. (1967) Toward a Society of Leisure. New York: Free Press.
• Engels, F. [1969 (1845)]. The Condition of the Working Class in England. Panther Edition. https://www.marxists.org/archive/marx/works/download/pdf/condition-working-class-england.pdf (4.07.2021).
• Eraydın, A. ve Erendil, A. (1999) Yeni Üretim Süreçleri ve Kadın Emeği, Ankara: T.C. Başbakanlık Kadının Statüsü ve Sorunları Genel Müdürlüğü.
• Ergüder, B. (2006) Türkiye´de Kadın Emeğinin Değişen Yapısı: Enformel Kesimde Kadın Emeği ve Kadın Emeğine Talep, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çalışma Ekonomisi Ana Bilim Dalı.
• Faulkner, N. (2014) Marksist Dünya Tarihi: Neandertallerden Neoliberallere (çev. Tuncel Öncel), İstanbul: Yordam Kitap.
• Federici, S. (1975) Wages Against Housework. Bristol: Power of Women Collective ve Falling Wall Press ortak yayını.
• Gorz, A. (2007) İktisadi Aklın Eleştirisi: Çalışmanın Dönüşümleri/Anlam Arayışı (çev. Işık Ergüden), 2. Basım, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Gorz, A. [2014 (1997)] Yaşadığımız Sefalet: Kurtuluş Çareleri (çev. Nilgün Tutal), İstanbul, Ayrıntı yayınları.
• Hartmann, H. (2020) “Marksizmle Feminizmin Mutsuz Evliliği”. Acar-Savran, G. ve N. Tura-Demiryontan (der.), Kadının Görünmeyen Emeği içinde, İstanbul: Yordam Kitap, 157-206.
• Harvey, D. (1981) “The Urban Process Under Capitalism: A Framework for Analysis”, Michael D. ve Scott A. S. (der.), Urbanisation and Urban Planning in Capitalist Society içinde, London: Methuen Co. & Ltd., 91-121.
• Harvey, D. (2015) Kozmopolitlik ve Özgürlük Coğrafyaları (çev. Zeynep Cansu Başeren), İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları 522.
• Hattatoğlu, D. (2000) “Ev Eksenli Çalışan Kadınlar ve Sosyal Örgütlenme”, Birikim, 140.
• Ev Eksenli Çalışan Kadınlar ve Sosyal Örgütlenme - Dilek Hattatoğlu | Birikim Sayı 140 - Aralık 2000 | Birikim Yayınları (birikimdergisi.com) (9.01.2022).
• Hattatoğlu, D. (2001) “Ev Eksenli Çalışmanın Hane İçinde Örgütlenişi ve Çocuk Emeği: Görünürlüğe Etkileri Bakımından Bir Tartışma”, Firdevs Gümüşoğlu (der). 21. Yüzyıl Karşısında Kent ve İnsan içinde, İstanbul: Bağlam Yayınları, 291-300.
• Hattatoğlu, D. (2002) “Ev Eksenli Çalışmada Çocuk Emeği ve Kadın Emeği İlişkileri”, iktisat Dergisi, 54-57.
• Hilbrecht, M. (2007) Changing Perspectives on the Work–Leisure Relationship, Annals of Leisure Research, 10:3-4, 368-390.
• Jourdain, A ve Naulin, S. (2020) “Introduction: The Marketization of Everyday Life", Editors, The Social Meaning of Extra Money Capitalism and the Commodification of Domestic and Leisure Activities içinde. Switzerland: Palgrave Macmillan, 1-29.
• Karadeniz, E. (2019) “Türkiye’de 2000 Sonrası Ev Eksenli Çalışma Üzerine Yapılmış Lisansüstü Tezlerin İncelemesi”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Bölümü.
• Keskin, D. (2016) Ev Eksenli Çalışanlar İş Kanunu’na Göre İşçidir. BİA Haber Merkezi. İstanbul. https://m.bianet.org/bianet/insan-haklari/176634-ev-eksenli-calisanlar-is-kanununa-gore-iscidir (7.01.2021).
• Koç, Y. (2001) Eve İş Verme: Sorunlar, Öneriler, Ankara: Türk-İş Eğitim Yay. No.63
• Kovel, J. (2013) “Praksis Olarak Diyalektik”, Bertell Ollman ve Tony Smith (der.), Yeni Yüzyılda Diyalektik içinde. (Çev. Şükrü Alpagut). İstanbul: Yordam Kitap. 317-327.
• Kümbetoğlu, B. (1996) “Gizli İşçiler: Kadınlar ve Bir Alan Araştırması”, Serpil Çakır ve Necla Akgökçe (der.), Kadın Araştırmalarında Yöntem içinde. Ankara: Sel Yayıncılık, 230-38.
• Kümbetoğlu, B. (2012) “Görünmeyen Sektörün İşçileri ve Sağlık Sorunları: Bir Uygulama Projesinin Düşündürdükleri”, Kadın Araştırmaları Dergisi, 0(5). https://dergipark.org.tr/tr/pub/iukad/issue/733/7922 (12.01.2022).
• Lafargue, P. [1907 (1883)] The Right to be Lazy and Other Studies (çev. Charles H. Kerr), Chicago: Charles H. Kerr & Company.
• Lefebvre, H. (2014) Mekânın Üretimi (çev. Işık Ergüden), 2. Basım. İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Lordoğlu, K. (1990) Eve İş Verme Sistemi İçinde Kadın İşgücü Üzerine Bir Alan Araştırması, İstanbul: Friedrich Ebert Vakfı Yayınları.
• Massey, D. (1996) Space, Place, and Gender, Minneapolis: University of Minnesota Press.
• Mies, M. (1998) Patriarchy and Accumulation on a World Scale: Women in the International Division of Labour, Londra: Zed Books.
• Munck, R. (2003). Emeğin Yeni Dünyası: Küresel Mücadele, Küresel Dayanışma (çev. Mahmut Tekçe), İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Purkis, S. ve Çelebi, E. (2021) “Covid 19 Pandemisinin Ev Eksenli Çalışan Kadınlar Üzerindeki Etkileri: Kayseri/ Kocasinan Örneği”. Gülbahar Atasever (der.). Pandemi Sonrası Ekonomik ve Politik Dönüşüm içinde, Ankara: Gazi Kitabevi, 135-155.
• Reeves, J. B. ve Segady, W. (1995) “What Has the Feminist Movement Wrought? A Look at Mature Women's Leisure”, Sociological Spectrum, 15(4), 473-490.
• Sava, P. (2014) Tanrı Ölmedi Paraya Dönüştü, Giorgio Agamben ile Söyleşi. Ayrıntı Dergi,
• https://ayrintidergi.com.tr/tanri-olmedi-paraya-donustugiorgio-agamben-ile-soylesi(8.08.2021).
• Serdaroğlu, U. (2010) Feminist İktisat’ın Bakışı Postmodernist mi? Ankara: Efil Yayınevi.
• Soule, G. (1957) “The Economics of Leisure”, Annals of the American Academy of Political and Social Science, 313, 16–24.
• Standing, G. (1989) “Global Feminization Through Flexible Labor”, World Development, 17/7 1077-1095.
• Standing, G. (1999). Global Labour Flexibility. Londra: Macmillan,
• Vogel, L. (2013) Marxism and the Oppression of Women: Toward a Unitary Theory. Leiden ve Boston: Brill.
• Weber, M. [1999 (1905)] Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu (çev. Zeynep Gürata), Ankara: Ayraç Yayınevi.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, E. (2018) Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Young, B. (2001) The ‘Mistress’ and the ‘Maid’ in the Globalized Economy, Socialist Register, 37, 315-327. ttps://socialistregister.com/index.php/srv/article/view/5769/2665 (24.08.2021).
• Young, I. (1981) “Beyond the Unhappy Marriage: A Critique of The Dual Systems Theory”, L. Sargent (der.), Women and Revolution: A Discussion of the Unhappy Marriage of Marxism and Feminism içinde, Boston: South End Press, 43-71.