1950’lerin Unutulan Demokrat İşçi Partisi ve Onun Üç Sisyphus’u

Yıl 2014, Cilt: 2 Sayı: 41, 31 - 64, 01.01.2014

Aziz Çelik

Öz

1950-1955 arasında faaliyet yürüten Demokrat İşçi Partisi DİP ılımlı sol nitelikli bir işçi partisidir. Programında kendini, “bütün gayretini işçi sınıfını siyasi bir kuvvet haline getirmek için sarf etmiş bulunmaktadır” şeklinde tanımlayan DİP ılımlı sol/sosyal demokrat bir parti kimliği taşıyordu. Genel Başkan Avukat Orhan Arsal dışındaki kurucuları işçilerden oluşan parti, etkili ve güçlü bir parti olamamış; gerek örgütlenme gerekse seçimler açısından başarılı sonuçlar alamamıştır. Ancak bu başarısızlığına rağmen parti, işçilerin siyasal örgütlenmesi konusunda izler bırakmıştır. Kurucuları ve yöneticileri arasında yer alan Orhan Arsal, Üzeyir Kuran ve İbrahim Güzelce Türkiye’nin sendikal ve siyasal yaşamında DİP dışında da çeşitli roller oynamıştır. Aralarında örgütsel bir süreklilik olmasa da DİP ile TİP arasında önemli kesişmeler vardır. DİP’in sendika-siyasi parti ilişkileri konusundaki tutumu özgündür. DİP siyasi partilerin sendikalara müdahale etmesine karşı çıkmış ve ana akım siyasi partilerle içli dışlı olan sendikacıları “işçi aristokratları “ ve “sahte sendikalistler” olarak şiddetle eleştirmiştir. DİP siyasal ve sosyal tarih yazımında ihmal edilen bir partidir. Partinin siyasal etkisinin cılızlığı bunun temel nedenidir. Ancak DİP 1950’lerin sendika-siyaset ilişkisinin ve 1960’ların başında TİP’in kuruluşunun anlaşılmasında kayda değer işaretler taşıyan ve işçilerin siyasal deneyim kazanmalarına katkıları olan bir partidir

Anahtar Kelimeler

Demokrat İşçi Partisi, Orhan Arsal, Üzeyir Kuran, İbrahim Güzelce, Sendikacılık ve Siyaset

The Forgotten Democrat Labour Party of the 1950’s and Its Three “Sisyphus” Leaders

Öz

Democrat Labour Party which established in 1950 and erased from political life in 1954 was a moderate left labour party. The party of which all founders, except its president lawyer Orhan Arsal, composed of workers couldn’t became a powerful and lasting labour party. The party failed both in organizing workers and general elections. Despite this failure it has created some traces that followed by the later labour party: Turkish Labour Party of 1961. There are no direct organisational ties between these two parties, however both have some intersections and priorities. Orhan Arsal, Üzeyir Kuran and İbrahim Güzelce, founder and leaders of the party, played important roles in Turkish politics and trade unionism. Democrat Labour Party that identified itself “party has used its all effort to create politically powerful working class movement” had a moderate left/social democratic identity. The party had a unique approach in terms of relations between trade unions and the party. The party rejected political involvement in trade unions, and criticised trade unionist under the influence of mainstream politics as “labour aristocracy” and “pseudo unionists.”The party has been ignored in labour historiography, because of its political weakness. However, it has remarkable traces to evaluate and understand the 50’s labour movements and Turkish Labour Party of 1961.

Anahtar Kelimeler

Democrat Labour Party, Orhan Arsal, Üzeyir Kuran, İbrahim Güzelce, Trade Unionism and Politics

Kaynakça

• Akbulut, Erden ve Mete Tunçay (2013b). İstanbul Komünist Grubu’ndan (Aydınlık Çevresi) Türkiye Komünist Partisi’ne )1919-1926, 3. Cilt Mart 1925-Mayıs 1926, İstanbul: Sosyal Tarih Yayınları.
• Akbulut, Erden ve Mete Tunçay (2013a). İstanbul Komünist Grubu’ndan (Aydınlık Çevresi) Türkiye Komünist Partisi’ne )1919-1926, 2. Cilt 1924-Mart 1926, İstanbul: Sosyal Tarih Yayınları.
• Algül, Süreyya (2013). “Türkiye’de Sendika Siyaset İlişkisi: DİSK Örneği (1967- 1975)” Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aren, Sadun (1993). TİP Olayı (1961-1971), İstanbul: Cem Yayınevi.
• Arsal, Orhan (1955). “İşçi Partisi Üçüncü Genel Kongresi Başkanlığına” USTE Kemal Sülker Koleksiyonu.
• Arsal, Orhan (tarihsiz). “El yazısı ile özgeçmişi”, USTE Kemal Sülker Koleksiyonu.
• Arsal, Orhan (1938a). Devletin Tarifi, Konferanslar, Seri 1, Kitap 2, Ankara Halkevi,
• Arsal, Orhan (1938b). Hukukta Diyalektik Hareket, Cumhuriyet Halk Partisi Yayını,
• Arsal, Orhan (1955). “İşçi Partisi Üçüncü Genel Kongresi Başkanlığına” USTE Kemal Sülker Koleksiyonu.
• Aybar, Mehmet Ali (1988). TİP Tarihi 1, İstanbul BDS Yayınları.
• Barkın, Rebi (tarihsiz). “Cedveldeki sendikalar hakkında izahat”, BCA CHPK 490.01.1439.8.1.
• Birinci Sarı Çizgili Kitap. (Demokrat İşçi Partisinin İkinci Genel Kongresi Münasebetiyle neşrolunmuştur). İstanbul: Oğur Matbaası, 1953. USTE Kemal Sülker Koleksiyonu.
• Cumhuriyet, (26.5.1952).
• Cumhuriyet, (8.5.1952).
• Çelik, Aziz (2010a). Vesayetten Siyasete Türkiye’de Sendikacılık 1946-1967, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çelik, Aziz (2010b). Sina Pamukçu İle Sendikalı Yıllar, Maden-İş, TİP, Türkİş ve DİSK’ten Anılar, İstanbul: Sosyal Tarih Yayınları.
• Demirsoy, Seyfi (1968). “Bir Büyük Sendikacının Ardından” Türk-İş Dergisi, Mart 1968, Sayı 61.
• Demokrat İşçi Partisi Programı ve Ana Tüzüğü (1950). İstanbul: Uğur Basımevi.
• Demokrat İşçi Partisi Programı ve Ana Tüzüğü (tarihsiz). İstanbul: Uğur Basımevi.
• Gece Postası, (4 Ekim 1950).
• Gece Postası, (5 Eylül 1951).
• Gece Postası, (6 Eylül 1951).
• Gece Postası, (7 Eylül 1951).
• Güzelce, İbrahim (1951). “Demokrat İşçi Partisi Lideri Orhan Arsal’la Bir Konuşma”, İşte Babıali, Haziran 1951.
• Güzelce, İbrahim (1960). “Sosyalist Partisinin Düşündürdükleri”, Forum, Sayı 146, 15 Nisan 1960.
• Halit Çelenk Arşivi.
• İstanbul Barosu Arşivi, Orhan Arsal Dosyası.
• İstanbul Vilayet Mebus İntihap Hey’eti Reisliği, Soyadları Alfabe Sırasına Göre İstanbul seçim çevresi Aday listesi (20.4.1954), USTE Kemal Sülker Koleksiyonu.
• İşçi Partisi İstanbul Namzet Listesi (1954). USTE Kemal Sülker Koleksiyonu.
• Kaan Kaynar, Mete (2007). Cumhuriyet Dönemi Siyasi Partileri 1923-2006, Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Kanbolat, Yahya (1979). Olduğu Gibi, Eski Türkiye İşçi Partisi Üzerine Anılar, Hatay: Bayır Yayınları.
• Karaca, Emin (1988). “Demokrat Parti Döneminde Komünist Hareketin Kuğu Çığlığı: Vatan Partisi”, Sosyalizm ve Toplumsal Mücadeleler Ansiklopedisi, Cilt 6, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Koç, Canan ve Yıldırım Koç (2008). DİSK Tarihi, Efsane mi Gerçek mi?, Ankara: Epos Yayınevi.
• Koçak, Hakan (2009). “İşçi Sınıfının Uzun Taksim Yürüyüşü”, Toplumsal Tarih, Mayıs 2009.
• Kundakçı, Suat Hayri (2005). Bir Ömür Bir Sohbet, İstanbul: TÜSTAV Yayınları.
• Milliyet (06.06.1972).
• Milliyet (12.11.1958).
• Milliyet (13.5.1952).
• Milliyet (15.10.1971).
• Milliyet (26.08.1969).
• Milliyet (27.10.1957).
• Milliyet (29.03.1973).
• Milliyet, (01.12.1972).
• Robinson, Richard D. (1952). “What’s New in Turkish Labor”, Instute of Current World Affairs arşivi, 15 Mart 1952.
• Sargın, Nihat (2001). TİP’li Yıllar (1961-1971) Anılar-Belgeler II, İstanbul: Felis Yayınları.
• Sosyalist Kültür Ansiklopedisi (1980). “İbrahim Güzelce”, İstanbul: May Yayınları Cilt 7.
• Sülker, Kemal (1980c).“Kuran, Üzeyir”, Sosyalist Kültür Ansiklopedisi, İstanbul: May Yayınları, Cilt 7.
• Sülker, Kemal (1975). Sendikacılar ve Politika, İstanbul: May Yayınları.
• Sülker, Kemal (1980a), “Babaoğlu, Nizamettin”, Sosyalist Kültür Ansiklopedisi, Cilt 6, İstanbul: MAY Yayınları.
• Sülker, Kemal (1980a). “Türkiye İşçi Haklarını Koruma Cemiyeti”, Sosyalist Kültür Ansiklopedisi, Cilt 8, İstanbul: MAY Yayınları.
• TİP (1961). Türkiye İşçi Partisi Tüzüğü, Ankara: Doğuş Ltd Şirketler Matbaası.
• Tunaya, Tarık Zafer (1952). Türkiye’de Siyasi Partiler 1859-1952, İstanbul.
• Tunaya, Tarık Zafer (1986). Türkiye’de Siyasi Partiler, Cilt II, İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları.
• Tunçay, Mete (1992). Türkiye’de Sol Akımlar-II (1925-1936), İstanbul: BDS Yayınları, 1992.
• Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi (1996). “Basın-İş”, Cilt 1, İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını.
• Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi (1998). “Kuran, Üzeyir Avni”, İstanbul: Kültür Bakanlığı Tarih Vakfı Ortak Yayını, Cilt 2.
• Ünsal, Artun (2002). Umuttan Yalnızlığa Türkiye İşçi Partisi (1961-1971), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Varuy, Nebil (2010). Türkiye İşçi Partisi, Olaylar-Belgeler-Yorumlar (1961- 1971), İstanbul: Sosyal Tarih Yayınları.
• Vatan Partisi Tüzüğü ve Programı (1954). İstanbul.
• Yeni Sabah (27 Şubat 1950).