Toplumsal Cinsiyet Açısından Müzik ve Kadın: Dünyada ve Türkiye’de Kadın Müzisyenler ve Cinsiyete Dayalı Ayrımcılık

Yıl 2020, Cilt: 2 Sayı: 65, 739 - 790, 01.01.2020

Ahmet Makal

Öz

Toplumsal yaşamın hemen her alanının olduğu gibi, klâsik müzik dünyasının da cinsiyetçi bir veçhesi var. Kadın müzisyenler yaşamları boyunca, erkek müzikçilerin karşılaştığı tüm sorunlar yanında, sadece kadın olmalarından kaynaklanan özel sorunlarla da karşı karşıya kalıyorlar. Bu sorunlar ana hatlarıyla, kadınlara karşı ayrımcılık güden belirli bir değerler sistemi ile onun parçası olan önyargılardan ve bu önyargılarla beslenen uygulamalardan kaynaklanıyor. Çalışmamızda, dünya ve Türkiye örneğinde; besteciler, orkestra sanatçıları ve şefler düzeyinde bu cinsiyetçiliği değişik boyutlarıyla değerlendirmeyi amaçlıyoruz. Besteciler itibariyle değerlendirildiğinde, kadınlara bu alanda yetişmeleri için gerekli eğitim ve diğer olanakların yeterince sağlanmaması en büyük sorundur. Bu süreçleri geçebilen kadınlar açısından ise eserlerin basılma, seslendirilme ve kayda alınma aşamalarında karşılaşılan müzikal ve sosyal bariyerlerle, erkek egemen müzik düzeni kadın bestecileri bu düzenin dışında tutmaya çalışmaktadır. Ancak, bütün olumsuzluklara rağmen önemli değişimler yaşanmakta ve sayıları giderek artan kadın besteciler, nitelik açısından da müzik dünyasında kendilerine eski dönemlerle karşılaştırılamayacak bir yer edinmektedirler. Geçmişte sadece erkeklerden oluşan orkestralar ise giderek artan kadın sanatçı istihdamıyla birlikte önemli bir dönüşüm geçirmektedirler; öyle ki ileride orkestraların büyük ölçüde kadınlardan oluşması dahi beklenebilir. Kadın müzisyenler konusunda gelişmelerin en yavaş yaşandığı alan ise orkestra şefliğidir. Ancak, bütün olumsuzluklara rağmen bu alanda da, orkestra sanatçıları boyutunda olmasa da olumlu gelişmeler yaşanmaktadır ve gelişmelerin gelecekte daha hızlanması da muhtemeldir. Yeterli olmasa da, bütün bu gelişmelerle birlikte müziğin her katmanında kadınlar lehine olumlu değişmeler ortaya çıkıyor. Ancak, bu bizatihi çok önemli bir toplumsal değişim olsa da, daha kat edilecek çok uzun mesafeler bulunuyor. Bu gelişmelerin nedenlerini ise tek başlarına değil, toplumsal yaşamın diğer alanlarındaki gelişmelerle bağlantılı biçimde düşünmek gerekir. Yani, kadının müzik alanındaki konumuna ve gelişmelere sadece müzik dünyasının içinden bakmak yanıltıcı olabilir; değişim üzerinde kadın meselesine ilişkin genel gelişmeler de büyük ölçüde etkilidir. Bunda kadınların müzik alanına yönelik özel örgütlenme ve etkinlikleri yanında, kadın hareketinin genel mücadele ve kazanımlarının da önemli payı var. Bu iki alana yönelik gelişmeler ve mücadeleler sürdükçe, müzik alanında kadınlar lehine değişimin devam etmesi beklenir. Türkiye açısından bakıldığında ise ülkemizdeki gelişmeler, orkestralarda çalışan kadın sanatçılar açısından dünyadaki gelişmelerle uyum içindedir. Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası’nın geçirdiği değişim dünyada eski dönemlerde yaşanan gelişmelere, daha yeni orkestralarımızın yaşadığı gelişim ise dünyada kadınların orkestralarda daha etkin oldukları döneme tekâbül etmektedir. Türkiye’deki orkestralarda kadın karşıtı yoğun cinsiyetçi uygulamalar geçmişte de pek yaşanmamıştır ve orkestralarımız günümüzde kadın sanatçılar itibariyle ABD orkestralarından geride olmakla birlikte, Avrupa’daki birçok orkestradan daha iyi durumdadır. Kadın besteciler ve kadın orkestra şefleri itibariyle değerlendirildiğinde ise Türkiye’deki

Anahtar Kelimeler

Toplumsal cinsiyet ve müzik, müzik ve kadın, klâsik müzik, kadın besteciler, kadın orkestra sanatçıları, kadın şefler, perdeleme / kör dinleme, kadın müzisyenler ve tâciz, Türk orkestraları, Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası, Türk kadın besteciler, Türk kadın orkestra sanatçıları, Türk kadın şefler.

Music and Women from the Gender Perspective: Women Musicians in the World and in Turkey and Gender-Based Discrimination

Öz

Like almost every area of social life, the world of classical music has a sexist aspect. Female musicians, throughout their lives, face all the problems that male musicians face as well as special problems that arise from being women only. These problems arise mainly from a certain system of values that discriminate against women and the prejudices that are part of it and the practices that feed on these prejudices. In our study, we aim to evaluate this sexism with its different dimensions at the level of composers, orchestra artists and conductors with examples from Turkey and the world. When evaluated in terms of composers, the biggest problem is that the education and other opportunities necessary for women to advance in this field are not sufficiently provided. In terms of women who can pass these processes, the male-dominated musical order tries to keep the female composers out of this order with the musical and social barriers encountered in the stages of printing, performing and recording the works. However, despite all the negativity, significant changes are taking place and the increasing numbers of female composers are gaining a place in the world of music that cannot be compared with the old times in terms of quality. Orchestras, consisting of only men in the past, have undergone a significant transformation with the increasing employment of female artists; such that, in the future, it may even be expected that the orchestras will consist largely of women. The area where developments in female musicians are slowest is orchestral conducting. However, despite all the negativities, there are positive developments in this area, even if not at the level of orchestral artists, and the developments are likely to accelerate in the future. Although not enough, with all these developments, positive changes occur in every layer of music in favor of women. However, even though this is a very important social change, there are still very long distances to go. It is necessary to think about the reasons for these developments not in isolation, but in connection with developments in other areas of social life. In other words, it can be misleading to look at the position and developments of women in the field of music only from within the world of music; general developments regarding women's issue are also influential on developments. In this, besides the special organizations and activities of women in the field of music, the general struggles and achievements of the women's movement also have an important share. As developments and struggles for these two areas continue, developments in favor of women in the field of music are expected to continue. From the perspective of Turkey, developments in our country are in harmony with developments in the world in terms of women artists working in the orchestras. The development of the Presidential Symphony Orchestra corresponds to the developments experienced in the old times in the world, and the development experienced by our newer orchestras corresponds to the period in which women are more active in the orchestras in the world. In the orchestras in Turkey, anti-women intensive sexist practices have not been experienced much in the past, and our orchestras are better than many orchestras in Europe today, although they are behind orchestras in the US concerning women artists. When evaluated in terms of women composers and women conductors, developments in Turkey is very inadequate and our artists who can meet the universal musical criteria are very limited. When considering the socio-cultural conditions of Turkey, this is not surprising and it will also be unrealistic to have great hopes for the future

Anahtar Kelimeler

Gender and music, music and women, classical music, women composers, women orchestra artists, women conductors, screening / blind auditions, women musicians and harassment, Turkish orchestras, Presidential Symphony Orchestra, Turkish women composers, Turkish women orchestra artists, Turkish women conductors.

Kaynakça

• Alexander, Peter (2017) “Women in classical music”, Boulder Weekly, April 13, https://www.boulderweekly.com/entertainment/music/women-in-classical-music/ (Erişim tarihi: 14 Şubat 2018).
• Allmendinger, J; J. R. Hackman (1995) “The More, the Better? A Four Nation Study of the Inclusion of Women in Symphony Orchestras”, Social Forces, University of North Caroline, December 1995: 74(2): 423-460.
• Antep, Ersin (2017) Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası – Çoksesliliğin Belgesel Tarihi, Elma Yayınevi, İstanbul.
• Bartleet, Brydie-Leigh (2008) “Women Conductors on the Orchestral Podium: Pedagogical and Professional Implications”, College Music Symposium, Vol. 48: 31-51.
• Caporal, Bernard (1982) Kemalizmde ve Kemalizm Sonrasında Türk Kadını, Çeviren: Ercan Eyüboğlu, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara.
• Chiti, Patricia Atkins; Gülün, Selen (Editörler) (2019), Türkiye’de Kadın ve Müzik – Women and Music in Turkey, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Cohen, Aaron I. (1987) International Encyclopedia of Women Composers, Second Edition, İki Cilt, Books & Music, Inc., New York.
• Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası (1973) İstanbul Festivali Orkestra Konserleri, İstanbul Matbaası.
• Doeser, James (2016) “Racial / Ethnic and Gender Diversity in the Orchestra Field”, League of American Orchestras, September.
• Doğuduyal, Meliha (2016) Müzikten Söze, Bağlam Yayınları, İstanbul.
• Ece, Ahmet Serkan (2006) “1904-2004 Yılları Arasında Çağdaş Türk Bestecilerinin Biyografik Özellikleri ve Eğitim Süreçleri", Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Haziran: 28-41.
• Edwards, J. Michele (2000) “North America since 1920”, Karin Pendle (Editör), Women & Music – A History, Second Edition, Indiana University Press: 314-387.
• Fuller, Sophie (1994) The Pandora Guide to Women Composers, Pandora Publishers, London.
• Goldin, Claude; Rouse, Cecilia (1997) Orchestrating Impartiality: The Impact of “Blind” Auditions on Female Musicians, National Bureau of Economic Research Working Paper, January 1997.
• Groen, Danielle (2017) “Why Are There so Few Female Conductors?”, https://thewalrus.ca/why-are-there-so-few-female-conductors/ (Erişim tarihi: 16 Şubat 2018).
• Gülün, Selen (2019) “Türkiye Cumhuriyeti’nde Kadın Besteciler”, Patricia Atkins Chiti, Selen Gülün (Editörler), Türkiye’de Kadın ve Müzik – Women and Music in Turkey, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul: 57-91.
• Holmes, John L. (1988) Conductors – A Record Collector’s Guide, Victor Gollancz Ltd., London.
• Huizenga, Tom (2018) “The Sound of silence: Female Composers At the Symphony”, Deceptive Cadence, June 19, https://www.npr.org/sections/deceptivecadence/2018/06/19/617136805/the
• sound-of-silence-female-composers-at-the-symphony (Erişim tarihi: 16 Şubat 2018).
• Jackes, Francesca (2010) “All white on the night: Why does the world-famous Vienna Philharmonic feature so few women and ethnic minorities?”, https://www.independent.co.uk/arts-entertainment/music/features/all-white- on-the-night-why-does-the-world-famous-vienna-philharmonic-feature-so-few- women-and-ethnic-1915666.html (Erişim tarihi: 21 Mart 2019).
• Kizińska, Karolina (2012) “Women Composers - as Emerging from the Shadows”, http://meakultura.pl/publikacje/women-composers-as-emerging-from-the- shadows-310 (Erişim tarihi: 10 Ocak 2020).
• Krauss, Melvyn (2016) “Why more women are winning at symphonies’ musical chairs?”, https://www.denverpost.com/2016/07/28/why-more-women-are- winning-at-symphonies-musical-chairs/- (Erişim tarihi: 20 Mart 2019).
• Lawson, Kay (1991) “Women Conductors: Credibility in a Male-Dominated Profession”, The Musical Women: An International Perspective, Vol. 3, 1986-1990: 197-219.
• Lichtenstein, Grace (2017) “100 Years of Progress for American Women in Classical Music”, Women-in-Classical-Music.pdf (Erişim tarihi: 10 Ocak 2018).
• Makal, Ahmet (1999) Boşanma Nedeni Olarak Müzik, Radikal İki, 7 Mart 1999.
• Makal, Ahmet (2015) “Türkiye’de Kadın Emeğinin Tarihsel Kökenleri: 1920-1960”, Ahmet Makal, Gülay Toksöz (Editörler), Geçmişten Günümüze Türkiye’de Kadın Emeği, 2. Baskı, İmge Kitabevi Yayını: 35-97.
• Makal, Ahmet (2018) “İnsan Hakları / Sosyal İnsan Hakları, Sosyal Mücadeleler ve Müzik”, Çalışma ve Toplum, Sayı: 57 “15. Ulusal Sosyal Bilimler Kongresi Özel Sayısı", Özel Sayı Editörü: Ahmet Makal, 2018/2: 579-615.
• Makal, Ahmet, Türkiye’de Kadın Emeğinin Tarihi: 1860-1960, Yayınlanmamış çalışma.
• Marks, Marilyn (2001) “Blind auditions key to hiring musicians”, Weekly Bulletin, 2/12/01, https://pr.princeton.edu/pwb/01/0212/7b.shtml (Erişim tarihi: 20 Eylül 2019).
• Mutlu, Kâmile Şevki (1953) “Hekimlik Mesleğinde Türk Kadını”, İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, Cilt: 16, Sayı: 1: 98-108
• The New Grove, Dictionary of Music and Musicians, 20 Cilt, Stanley Sadie (Editör), McMillan Publishers Limited, 1995.
• Nochlin, Linda (2016) “Neden Hiç Büyük Kadın Sanatçı Yok?”, Ahu Antmen (Editör), Sanat / Cinsiyet – Sanat Tarihi ve Feminist Eleştiri, Çeviren: Ahu Antmen, 5. Baskı, İletişim Yayınları: 119-160.
• Oliver, Micheal (1997) "Where Are The Women?", Classic CD, March 1997: 40-41.
• Osborne, William (1996) “Art is Just an Excuse: Gender Bias in International Orchestras”, IAWM Journal, October 1996: 6-14.
• Osborne, William (1999) “Symphony Orchestras and Artist-Prophets: Cultural Isomorphism and the Allocation of Power in Music”, Leonardo Music Journal, Vol. 9, Power and Responsibility: Politics, Identity and Technology in Music: 69-75.
• Özkişi, Zeynep Gülçin (2012) “Toplumsal Cinsiyet Bağlamında Türkiye’de Kadınların Bestecilik Eğitimine Erişimi ve Bestecilik Kariyeri”, Turkish Studies, Volume 7/3, Summer 2012: 2105-2114.
• Özkişi, Zeynep Gülçin (2017) “Müzikte Cinsiyet Rollerine İlişkin Yargılar: Kanon, Gettolaşma ve Toplumsal Cinsiyet Bağlamında Kadın Besteci Sorunu”, Şeyma Ersoy Çak, Ş. Şehvar Beşiroğlu (Editörler), Kadın ve Müzik, Milenyum Yayınları, İstanbul: 63-96.
• Pelić, Bibi (2018) Music and Leadership – Empowering Global Leadership for the New Millenia, Books on Demand.
• Pendle Karin (2010) (Editör), Women & Music – A History, Second Edition, Indiana University Press.
• Phelps, Amy Louise (2010) Beyond Auditions: Gender Discrimination in America’s Top Orchestras (An essay submitted in partial fulfillment of the requirements for the Doctor of Musical Arts degree in the Graduate College of The University of Iowa)
• Reich, Nancy B. (1993) “Women as Musicians: A Question of Class”, Ruth A. Solie (Editör), Musicology and Difference: Gender and Sexuality in Music Scholarship, University of California Press: 125-148.
• Reich, Nancy B. (2001) Clara Schumann – The Artist and the Woman, Revised edition, Cornell University Press.
• Reich, Nancy B. (2010) “European Composers and Musicians, ca. 1800–1890”, Karin Pendle (Editör), Women & Music – A History, Second Edition, Indiana University Press: 147-174.
• Sergeant, Desmond Charles; Himonides, Evangelos (2019) “Orchestrated Sex: The Representation of Male and Female Musicians in World-Class Symphony Orchestra”, (Erişim tarihi: 20 Mart 2019).
• Staley, Oliver; Shendruk, Amanda (2018) “Here’s what the stark gender disparity among top orchestra musicians look like”, https://interlude.hk/heres-stark- gender-disparity-among-top-orchestra-musicians-looks-like/ (Erişim tarihi: 20 Mart 2019).
• Taşkıran, Tezer (1973) Cumhuriyetin 50. Yılında Türk Kadın Hakları, Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Cumhuriyetin 50. Yıldönümü Yayınları.
• Todd, R. Larry (2010) Fanny Hensel – The Other Mendelssohn, Oxford University Press.
• Venditti, Nil (2019) “Söyleşi: Orkestra şefi sinirli olursa müzisyenler de sinirli çalar”, http://www.ajandakolik.com/soylesi-nil-venditti-orkestra-sefi-sinirli-olursa- muzisyenler-de-sinirli-calar/ (Erişim tarihi: 10 Ocak 2020).