Türkiye’de İşçi Sendikalarının İhtiyari Organ ve Temsilcilik Yapılanmaları

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 61, 1173 - 1202, 01.01.2019

İmre Sipahi

Öz

Türkiye’deki işçi sendikaları, 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu çerçevesinde tüzükleri aracılığıyla zorunlu organlara ilaveten ihtiyaca göre başka organlar kurabilmekte ancak Kanunda zorunlu organların bu ihtiyari organlara görev ve yetkilerini devredemeyeceği belirtilmektedir. Bu bağlamda sendikalar birçok ihtiyari organ kurmuş ve bunları çeşitli işlevlerle donatmışlardır. Çalışmada, Türkiye sendikacılığının temel özelliklerine ve sendikal örgütlenmelerin genelinde görülen oligarşik eğilimleri tetikleyen olgulara kısaca değinilmekte, sendikaların hâlihazırda kurulu olan ihtiyari organları nitelik ve nicelik olarak ayrıntılarıyla incelenmekte, ve 1982 sonrası döneme damgasını vuran işkolu temelli millî sendikacılık sistemi dâhilinde katı merkeziyetçilikten kaynaklanan demokratik işleyiş sorunlarına karşı koyacak ve etkin yönetişim modelleri oluşturacak ihtiyari yapılanmalar tartışılmaktadır. İncelenen elli beş sendikanın ihtiyari organlarının üç tip kümelendiği ve niteliklerinin büyüklük ve üye yapılarından bağımsız olarak çeşitlilik ve özgünlük gösterdiği gözlemlenmektedir. Ayrıca 6356 sayılı Kanunun yürürlüğe girmesiyle ve otuz yıllık bir aradan sonra işyeri sendika temsilcilerinin tekrar seçimle göreve gelmelerinin önünün açılmış olması itibarıyla, sendikaların doğrudan atama ile seçim arasında yaptıkları tercihler incelenmekte ve bunların genel yapılanma üzerindeki etkisi tartışılmaktadır. Çalışmanın sonunda ise, millî sendikacılık sistemi dâhilinde ideal iç yapılanmaların oluşturulması doğrultusunda bazı temel öneriler sunulmaktadır

Anahtar Kelimeler

Türkiye sendikacılığı, sendikal örgütlenme, sendika organları, sendika işyeri temsilciliği, sendika içi demokrasi

Turkish Trade Union Optional Organ and Representation Structures

Öz

Under the framework of the Trade Unions and Collective Labor Agreement Act No. 6356, Turkish trade unions, in addition to the mandatory organs, may establish other organs as they need. However, the functions and powers of the mandatory organs cannot be transferred to these organs. The trade unions have thus established numerous optional organs and empowered them with various functions through their statutes. In this study, the fundamental aspects of Turkish unionism and general factors that reinforce tendencies toward oligarchy are noted; established optional union organs are examined on the basis of quality and quantity; and optional structures that may form effective governance models and counter the forces preventing democratic operation of unions stemming from strict centralism under the industry-based national unionism system of the post-1982 era are discussed. It is observed that the optional organs of the fifty-five unions examined may be categorized into three groups, and their characteristics show diversity and distinction irrespective of union size and membership composition. Additionally, after a thirty-year interval and with the ratification of Act No. 6356 that has paved the way for the election of union workplace representatives shop stewards , options between elections and direct appointments are examined and their impact on the general structure is discussed. Certain basic propositions for an ideal organizational structure under the national unionism system are provided in conclusion to the study

Anahtar Kelimeler

Turkish trade unionism, union organization, trade union organs, union workplace representation, union democracy

Kaynakça

• İşkollarındaki İşçi Sayıları ve Sendikaların Üye Sayılarına İlişkin 2018 Ocak Ayı İstatistikleri, 30318 Sayılı Resmî Gazete (31.01.2018), Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı. https://www.csgb.gov.tr/media/8122/resmİ-gazete-20180131-4.pdf (10.05.2018)
• İşçi – İşveren Sendikaları ve Bağlı Oldukları Konfederasyonların Tüzükleri, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı. https://www.csgb.gov.tr/home/contents/sendikalar/isciisveren/ (10.05.2018)
• Çelik, N., Caniklioğlu, N., Canbolat, T. (2015) İş Hukuku Dersleri, Yenilenmiş 28. bası, İstanbul: Beta Yayınları.
• Demirdizen, D. Ve Lordoğlu, K. (2013) “Türkiye’de Sendika İçi Demokrasi ya da Bir İmkânsızın Arayışı mı?”, Sosyal Haklar Uluslararası Sempozyumu, 223–241.
• Dereli, B. (1977) Teori ve Uygulama Yöniyle Türkiye’de Sendika-İçi Demokrasi Sorunu, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi.
• Dereli, T. (1966) “Türk Sendikacılığında Merkezileşme Temayülü ve Muhtemel Neticeleri”, İktisat ve İçtimaiyat Enstitüsü Sosyal Siyaset Konferansları, XVII. Kitap. İstanbul: Hüsnütabiat Matbaası, 45–92.
• Dereli, T. (1981) Organizasyonlarda Davranış, İstanbul: Ar Yayın Dağıtım.
• Dereli, T. (1998) “Sendika İçi Demokrasi”, Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi, Cilt 3. Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı, İstanbul, 23–26.
• Dereli, T. (2014) “6356 sayılı Yeni Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu: Süreçler, Sorunlar ve Öneriler”, Çimento İşverenleri Dergisi, 28/1, 10–33.
• Dimick, M. (2009) Labor Law and Union Democracy: a U.S.-British Comparison, Doktora Tezi, University of Wisconsin-Madison.
• Eaton, J. (2006) “Union Democracy and Union Renewal: The CAW Public Review Board”, Relations Industrielles, 61, 2, 201–220.
• Edelstein, D. J. Ve Warner, M. (1979) Comparative Union Democracy: Organization and Opposition in British and American Unions, New Jersey: Transaction Books.
• Esener, T. Ve Gümrükçüoğlu, Y. B. (2014) Sendika Hukuku, İstanbul: Vedat Kitapçılık.
• Lipset, S. M., Trow, M. A., Coleman, J. S. (1977) Union Democracy: The Internal Politics of the International Typographical Union, Garden City, NY: Free Press.
• Lordoğlu, K. (2004) “Türkiye’de Mevcut Bazı Sendikaların Liderlik ve Yönetim Anlayışları ve Bazı Sendikal Sorunlardan Örnekler”, Çalışma ve Toplum Dergisi, 2004/1, 81–96.
• Mahiroğulları, A. (2013) Dünyada ve Türkiye’de Sendikacılık, Genişletilmiş 2. baskı, Bursa: Ekin Yayınevi.
• Michels, R. (2016) Political Parties: A Sociological Study of the Oligarchical Tendencies of Modern Democracy, Eastford: Martino Fine Books.
• Özveri, M. (1993) Demokrasi, Değişim ve Sendikalar, İzmit: Selüloz-İş Yayınları.
• Petrol-İş (1993a) Sendikalar, Yapıları, Çalışmaları, Yayın No: 29, İstanbul: Petrol-İş Yayınları.
• Petrol-İş (1993b) Sendikal Demokrasi, Yayın No: 31, İstanbul: Petrol-İş Yayınları.
• Petrol-İş (2001) Sendikal Örgütlenme, Yayın No: 72, İstanbul: Petrol-İş Yayınları.
• Sipahi, İ. (2017a) Scrutinizing Union Democracy: Organization and Opposition in Turkish Unions of the Post-1982 Context, Doktora Tezi, 2. baskı, İstanbul Bilgi Üniversitesi, Ana Basın Yayın.
• Sipahi, İ. (2017b) “Oligarchy as a Trade Union Default Setting: A Structural Reexamination of Union Democracy in Turkey”, Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 71, İstanbul Üniversitesi Yayınları, 99–126.
• Stepan-Norris, J. (1997) “The Making of Union Democracy”, Social Forces, University of North Carolina Press, 76, 2, 475–510.
• Stepan-Norris, J. Ve Zeitlin, M. (1995) “Union Democracy, Radical Leadership and the Hegemony of Capital”, American Sociological Review, 60, 829–850.
• Strauss, G. (1991) “Union Democracy”, The State of the Unions, Madison Wise: Industrial Relations Research Association.
• Strauss, G. (2000) “What’s Happening Inside U.S. Unions: Democracy and Union Politics”, Journal of Labor Research, 21, 2, 211–225.
• Şahlanan, F. (1980) Sendikaların İşleyişinin Demokratik İlkelere Uygunluğu, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi.