On Dokuzuncu Yüzyıldan Günümüze Türkiye’de İşsizlikle Mücadele Politikalarının Gelişimi

Yıl 2015, Cilt: 2 Sayı: 45, 111 - 152, 01.01.2015

Levent Şahin Kadir Yıldırım

Öz

On dokuzuncu yüzyıldan günümüze kadar işsizlik sorununun boyutlarını ve bu sorunun çözümüne yönelik uygulanan politikaların gelişimini irdelemeyi amaçlayan bu çalışma, geçmişle bugün arasında bir köprü vazifesi görmekte ve bu yönüyle bir boşluğu doldurma hedefini taşımaktadır. Çalışma; işsizlik sorununun ve bu sorunla mücadele politikalarının sadece Cumhuriyet döneminin veya sadece 1980 sonrası dönemin konusu olmadığını iddia etmektedir. Bu iddiayı ise, Osmanlı’da 19. yüzyılın ortalarından itibaren sanayileşme girişimleriyle birlikte belirginleşen işsizlik sorununun çözümüne yönelik geliştirilen mesleki eğitim, işe yerleştirme gibi alanlarda yapılan düzenlemelere dayandırmaktadır. Bir kısmı bahsedilen dönemlerdeki düzenlemelere benzerlik göstermekle birlikte, Cumhuriyet döneminin tamamında da ulusal ve uluslararası işgücü piyasalarındaki gelişmeler ve belirginleşen ihtiyaçlar doğrultusunda işsizlikle mücadele politikalarının geliştirildiği gözlenmektedir. Ancak çalışmada da görüleceği üzere, hem geç dönem Osmanlı’da, hem de Cumhuriyet döneminde işsizlikle mücadele politikalarının beklenen etkinlikte sonuç verdiğini söyleyebilmek oldukça zordur. Bu durum, şüphesiz ki Türkiye gibi kronik bir işsizlik sorunu olan bir ülkede işsizlikle mücadele politikaların tekrardan ve hızlı bir şekilde gözden geçirilmesini zorunlu kılmaktadır

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, İşsizlik, Çalışma Hayatı, Türkiye

The Development Of The Policies Against to Unemployment in Turkey From 19th Century to Present

Öz

This study, as a bridge between past and present, tries to fill an important gap in the literature by examining the unemployment problem from the 19th century to the present and the evolution of policies against unemployment. This study argues that unemployment and the policies against to unemployment are not only a problem of the Republican period or only 1980s. This claim is based on legal regulations on vocational education and work placement developed for solution of unemploument problem that crystallized with industrialisation attempts begining from in the midst of the 19th century. In republic period, governments have developed policies for unemployment issue of domestic and international labour markets in line with new needs and developments. And also, as we state that some parts of these policies resembles mentioned legal regulaions and policies in the 19th century. Nevertheless as can be seen in this study, it is diffucult to say that unemployment policies have given expected effective results in both late Ottoman period and Republic period. Undoubtedly that this historical interconnection and inference necessitates reconsidering the policies against to the unemployment in Turkey that has chronic unemployment problem.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Unemployment, Working Life, Turkey

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dahiliye Mektubi Kalemi, 1480/24. 12 Kanunusani 1303, 24 Ocak 1888.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dahiliye Mektubi Kalemi, 1573/106. 8 Rebiülahir 1306, 12 Aralık 1888.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dahiliye Mektubi Kalemi, 2007/73. 17 Eylül 1308, 29 Eylül 1892.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dahiliye Mektubi Kalemi, 2762/78. 17 Safer 1327, 10 Mart 1909.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dahiliye Nezareti Muhaberat-ı Umumiye İdare Evrakı, 83/40. 30 Rebiülevvel 1328, 11 Nisan 1910.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dahiliye Nezareti Dahiliye Kalem-i Mahsus Evrakı, 42/10. 17 Muharrem 1335, 13 Kasım 1916.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Altıncı Şube, 53/85. Tarihsiz.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dahiliye Nezareti Hukuk Müşavirliği Evrakı, 16/68. 22 Rebiülahir 1323, 26 Haziran 1905.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dahiliye Nezareti Hukuk Müşavirliği Evrakı, 4- 1/4-081. 14 Zilhicce 1337, 10 Eylül 1919.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dahiliye Nezareti Hukuk Müşavirliği Evrakı, 21/107. 5 Haziran 1326, 18 Haziran 1910.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İrade Meclis-i Mahsus, 154/1330N-02, 8 Ramazan 1330, 21 Ağustos 1912.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Ticaret Nafia Nezareti Evrakı, 63/22. 1 Rebiülevvel 1328, 13 Mart 1910.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Yıldız Perakende Evrakı Maarif Nezareti Maruzatı, 1/38, 2 Receb 1302/17 Nisan 1885.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı, 281/76. 25 Rebiülevvel 1311, 6 Ekim 1893.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Yıldız Sadaret Resmi Maruzat Evrakı, 26/8. 10 Muharrem 1302, 30 Ekim 1884.
• “Avrupa’ya Giden, Gelen Talebe”, (1911) Sabah, No: 7899, 3 Eylül 1327, 16 Eylül 1911.
• “Çare-i Halas”, (1910) Selamet-i Umumiye, No: 14, 22 Temmuz 1326, 4 Ağustos 1910.
• “Darulmeşâgil”, (1910) Yeni Ses Gazetesi, No: 3, 30 Eylül 1326, 13 Ekim 1910.
• “İstanbul’da İşsizlik”, (1921) Vahdet Gazetesi, 21 Receb 1339, 31 Mart 1921.
• “İşsizlere İş Bulmak Lazım”, (1919) İdrak Gazetesi, 6 Şaban 1335, 6 Mayıs 1919.
• “Polis Nizamnamesi”, (1907) 5 RA 1325, 18 Nisan 1907, DÜSTUR, 1. Tertip, C. 8.
• “Sefil Bir Ticaret”, (1909) Tanin Gazetesi, No: 459, 29 Teşrinisani 1325, 12 Aralık 1909.
• “Şehrimizde Ne Kadar İşsiz Vardır?” (1922) , Bugün, No: 2, 6 Eylül 1338, 6 Eylül 1922.
• “Temin-i İstikbal Cemiyetinden”, (1919) Serbestî Gazetesi, No: 462, 2 Nisan 1919.
• “Teşebbüs-ü Şahsî İdarehanesi – Mahmud Faik ve Şürekası”, (1908) Servet-i Fünun Gazetesi, No: 161, 15 Teşrinisani 1324, 28 Kasım 1908.
• Basiret Gazetesi, (1870) No: 99, 3 Haziran 1286, 15 Haziran 1870.
• Ceride-i Havadis, (1841) No: 17, 11 Za 1256, 4 Ocak 1841.
• Cahid, H. (1909) “Sanayi Mektebleri”, Tanin, No: 453, 23 Teşrinisani 1325, 6 Aralık 1909.
• Emin, A. (1918) “Kadınları Çalıştırmak Teşebbüsü”, Vakit Gazetesi, No: 111, 9 Şubat 1334, 9 Şubat 1918.
• Kahraman, O. (1911) “Zeytinburnu Sanayi Mektebi”, Sa’y ve Amel, No: 5, 10 Şubat 1326, 23 Şubat 1911.
• Nejad, E. (1911) “Çok mu Yahud İyi mi?”, Sa’y ve Amel, No: 3, 6 Kanunusani 1326, 19 Ocak 1911.
• Prens Sabahaddin, (1909-1910) İttihad ve Terakki Cemiyetine Açık Mektuplar: Mesleğimiz Hakkında Üçüncü ve Son Bir İzah, Muktetif: Satvet Lütfi, İstanbul: Mahmudbey Matbaası, H. 1327, M. 1909-1910.
• Şark Gazetesi, (1874) No: 132, 7 Mayıs 1290, 19 Mayıs 1874.
• Akın, Y. (2012) “Erken Cumhuriyet Türkiye’sinde İşçi Sınıfı Siyasetinin Dinamikleri: Dil, Kimlik Ve Deneyim”, Osmanlı Devleti Ve Türkiye Cumhuriyeti’nde Emek Tarihi içinde, T. Atabaki ve G. D. Brockett (Der), İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 177-198.
• Atuf, N. (1932) Türkiye Maarif Tarihi Hakkında Bir Deneme- İkinci Kitap, İstanbul: Milliyet Matbaası.
• Ay, S. (2012) “Türkiye’de İşsizliğin Nedenleri: İstihdam Politikaları Üzerine Bir Değerlendirme”, Yönetim ve Ekonomi, C: 19, S: 2, 321-341.
• Baskıcı, M. M. (2005) 1800-1914 Yıllarında Anadolu’da İktisadi Değişim, Ankara: Turhan Kitabevi, 65-76.
• Beydilli, K. (1999) “Küçük Kaynarca’dan Tanzimat’a Islahat Düşünceleri”, İlmî Araştırmalar, S. 8, 25-64.
• Biçerli, M. K. (2012) “Türkiye’de İstihdam Politikaları”, İstihdam ve İşsizlik, Biçerli, M. K. ve Özgüler, V. C. (Der), 3. bs., Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 144-168.
• Bulutay, T. (1995) Employment, Unemployment and Wages in Turkey, Ankara: ILO Yayınları.
• Candaş, A. (2010) Türkiye’de Eşitsizlikler: Kalıcı Eşitsizliklere Genel Bir Bakış, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Politika Forumu.
• Clark, E. C. (1974) “The Ottoman Industrial Revolution”, International Journal of Middle East Studies, Vol. 5, No. 1, 65-76.
• Clark, E. (1992) “Osmanlı Sanayi Devrimi”, Osmanlılar ve Batı TeknolojisiYeni Araştırmalar Yeni Görüşler, İhsanoğlu, E. (Der), İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi, 37-52.
• Demir, F. (2014) “Çalışma Hakkı İlkesi ve Hukuki Mahiyeti”, Sosyal İnsan Hakları Ulusal Sempozyumu VI Bildiriler, İstanbul: Petrol-İş Yayını, 131-156.
• DPT, (1963) Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1963-1967), Ankara: DPT Yayınları.
• DPT, (1968) İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1968-1972), Ankara: DPT Yayınları.
• DPT, (1973) Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı (1973-1977), Ankara: DPT Yayınları.
• DPT, (1979) Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı (1979-1983), Ankara: DPT Yayınları.
• DPT, (1984) Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1984-1989), Ankara: DPT Yayınları.
• DPT, (1990) Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı (1990-1994), Ankara: DPT Yayınları.
• DPT, (1996) Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1996-2000), Ankara: DPT Yayınları.
• DPT, (2001) Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (2001-2005), Ankara: DPT Yayınları.
• DPT, (2007) Dokuzuncu Beş Yıllık Kalkınma Planı (2007-2013), Ankara: DPT Yayınları.
• DPT, (2014) Onuncu Beş Yıllık Kalkınma Planı (2014-2018),Ankara: DPT Yayınları.
• Ekin, N. (1968) “Türkiye’nin Sanayileşmesinde “Köylü-Şehirli İşçi”ler”, İÜ İktisat Fakültesi Mecmuası, C. 27, S. 3-4, 225-264.
• Göçmen, M. (2012) “Ülkemizdeki İşsizlik Sigortası ve İşsizlik Fonu Uygulamaları”, KAMU-İŞ İş Hukuku ve İktisat Dergisi, C: 12, S: 2, 137-158.
• Gündoğan, N. (2013) “Emek Piyasası Politikaları”, Çalışma Ekonomisi – II, Gündoğan, N. ve Biçerli, M. K. (Der), Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 154-173.
• Gür, B. S. vd. (2012) Türkiye’nin İnsan Kaynağının Belirlenmesi, Ankara: Seta Rapor.
• Güven, S. (1998) Türkiye’de Sosyal Sorunlar ve Sosyal Politikalar, 2. bs., Bursa: Ezgi Kitabevi.
• Işığıçok, Ö. (2011) İstihdam ve İşsizlik, Bursa: Ekin Yayınevi.
• Kala, A. (1990) “Tanzimat Öncesi ve Sonrasında İktisadi Manzara”, 150. Yılında Tanzimat, İstanbul: Aydınlar Ocağı Yayınları.
• Karakışla, Y. S. (2002a) “1913 Yılında Kurulan Bayburt Müslüman Dilendirmezler Cemiyeti”, Tarih ve Toplum, C. 38, S. 224, Ağustos.
• Karakışla, Y. S. (2002b) “II. Meşrutiyet Döneminde Kurulmuş Bir Hizmetçi Bulma Ofisi Umum Hizmetkârân İdârehânesi (1911)”, Tarih ve Toplum, C. 38, S. 226, Ekim.
• Keyder, Ç. (2008) Türkiye’de Devlet Ve Sınıflar, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Koç, Y. (1982) “Planlı Dönemde İşçi Hareketini Belirleyen Etkenler”, ODTÜ Gelişme Dergisi, Planlama Özel Sayısı, 286-347.
• Korkmaz, A. ve Mahiroğulları, A. (2013) İşsizlikle Mücadelede Emek Piyasası Politikaları: Türkiye ve AB Ülkeleri, 2. bs., Bursa: Ekin Yayınları.
• Mahiroğulları, A. (2005) Cumhuriyetten Günümüze Türkiye’de İşçi Sendikacılığı, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Makal, A. (2007a) Ameleden İşçiye; Erken Cumhuriyet Dönemi Emek Tarihi Çalışmaları, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Makal, A. (2007b) “Cumhuriyet’ten 21. yüzyıla Türkiye’de çalışma ilişkileri”, Güncel Sosyal Politika Tartışmaları – Cahit Talas Anısına, Ataman, B. C. (Ed), Ankara: Ankara Üniversitesi SBF Yayını, 511-543.
• Makal, A. ve diğerleri.(2012) Çalışma İlişkileri Tarihi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Murat, S. (2007) Dünden Bugüne İstanbul’un İşgücü ve İstihdam Yapısı, İstanbul: İstanbul Ticaret Odası Yayınları.
• Murat, S. ve Şahin, L. (2011) AB’ye Uyum Sürecinde Genç İşsizliği, İstanbul: İstanbul Ticaret Odası Yayınları.
• Mütevellioğlu, N. ve Işık, S. (2009) “Türkiye Emek Piyasasında Neoliberal Dönüşüm”, Küreselleşme, Kriz ve Türkiye’de Neoliberal Dönüşüm, Mütevellioğlu, N. ve Sönmez, S. (Der), İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 159-204.
• Önsoy, R. (2004) Türkiye’deki Almanya 1914-1918; Almanya’nın Türkiye’deki Kültürel Etkinliği ve Robert Bosch, Ankara: Atlas Yayınları.
• Quataert, D. (2004) “19. Yüzyıla Genel Bir Bakış: Islahatlar Devri 1812-1914”, Halil İnalcık ve Donald Quataert (der.), Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi (Çev. Süphan Andıç) içinde, C. 2, İstanbul: Eren Yayıncılık, 885-1051.
• Serter, N. (1993) Genel Olarak ve Türkiye Açısından İstihdam ve Gelişme, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Sümer, T. (1968) “Türkiye’de İlk Defa Kurulan Kadınları Çalıştırma Cemiyeti”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, S. 10, Temmuz.
• Şahin, L. ve Yıldırım, K. (2012) “Tarihsel Bir Perspektiften Türkiye’de İşe Yerleştirme Faaliyetleri”, KAMU-İŞ İş Hukuku ve İktisat Dergisi, C: 12, S: 2, 1-35.
• Tokol, A. (2012) Türk Endüstri İlişkileri Sistemi, 3. bs., Bursa: Dora Yayınları.
• Tunalı, İ. (2003) İstihdam Durum Raporu – Türkiye’de İşgücü Piyasası Ve İstihdam Araştırması, Ankara: Türkiye İş Kurumu Yayını.
• TÜİK, (2012) İstatistik Göstergeler: 1923-2011, Ankara.
• Türkcan, E. (1984) “İngiliz Konsolosluk Raporlarına Göre: 110 Yıl Önce İstanbul’da Çalışma Hayatı”, Tarih ve Toplum, C. 2, S. 11, 35-41.
• Varçın, R. (2004) İstihdam ve İşgücü Piyasası Politikaları, Ankara: Siyasal Kitabevi
• Yıldırım, M. A. (2010) “Osmanlı’da İlk Çağdaş Zirai Eğitim Kurumu: Ziraat Mektebi (1847-1851)”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, S. 24, 223-237.
• Yorulmaz, H. (1997) “Evliya Çelebi’den Muallim Cevdet’e Kaybolmuş İstanbul Esnafı”, İstanbul Araştırmaları, S. 2, 29-52.