Kadının Ücretsiz Bakım Emeğinin Azaltılması Kapsamında Kurumsal Çocuk Bakım Hizmetlerine Erişim Kreş Hakkı

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 66, 1557 - 1590, 01.01.2020

Kamile Türkoğlu Üstün

Öz

Toplumda ev işleri ile çocuk bakım işlerinin sadece kadına ait bir görev olarak kabul edilmesi toplumsal cinsiyet eşitliğinin gerçekleşmesinin önündeki en önemli engellerden biridir. Bu anlayış kadını çalışma yaşantısında hem de sosyal hayatta geri plana itmekte ve erkeğe bağımlı kılmaktadır. Buna karşılık birçok Avrupa ülkesinde kadının bakım emeğinin azaltılması ve kadının çalışma yaşantısına katılımını sağlamak üzere kurumsal çocuk bakım hizmetleri bir hak olarak tanınmakta ve sosyal bir kamu hizmeti olarak devlet tarafından yerine getirilmektedir. 2018 yılı itibariyle Türkiye, kadınların çalışma yaşantısına katılımı ve kurumsal erken çocuk bakım hizmetlerinden yararlanan çocuk sayısı bakımından OECD ve AB ülkeleri arasında en alt sırada yer almaktadır. Bu açığın kapatılması için Türkiye’de de profesyonel erken bakım hizmetlerinin, başka bir ifadeyle kreşlerin veya çocuk bakım evlerinin sayılarının arttırılmasına ve bunlara bütün çocukların eşit bir şekilde erişiminin sağlanmasına ihtiyaç vardır. Çalışmada toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanması ve çocuk gelişimi açısından taşıdığı öneme değinilerek profesyonel erken çocuk bakım hizmetlerine erişimin bir insan hakkı olduğu açıklanmış; konuya ilişkin AB ve bazı üyesi ülkelerin strateji ve politikaları kısaca ele alınarak; Türk mevzuatındaki düzenlemeler incelenmiştir. Sonuç olarak mevcut devlet politikaları ve hukuki düzenlemeler dikkate alındığında Türkiye’de erken çocuk bakım hizmetlerine erişim bir hak olarak tanınmamıştır ve mevzuat ihtiyacı karşılamaktan oldukça uzaktır

Anahtar Kelimeler

ücretsiz bakım emeği, toplumsal cinsiyet eşitliği, sosyal haklar, erken çocuk bakım hizmetleri, kadın istihdamı

The Right to Access to Professional Childcare Services in Scope of Reducing Women’s Unpaid Care Work

Öz

The general acceptance that the household chores and childcare are the main duties of the woman is one of the most important obstacles to the realization of gender equality. This understanding sets women back both in career and social life and makes them dependent on men. On the contrary, in many European countries, in order to reduce women's unpaid domestic care work and ensure women's participation in labor force, institutional/professional childcare services are recognized as a right and organized by the state as a social service. As of 2018, Turkey is at the bottom among OECD and EU countries in terms of the number of children who benefit from early childcare institutions and female labor force participation. To fill this gap, there is a need to increase professional early professional childcare services and provide equal access to all children. In this study, firstly, it is explained that access to professional early childcare services kindergarten is a human right by addressing its importance in terms of gender equality and child development, then the EU and some member states' strategies and policies on the subject are briefly discussed, and lastly, regulations in Turkey are examined. As a result, early childcare services are not recognized as a social right in Turkey and the legal regulations remain far from meeting the needs.

Anahtar Kelimeler

unpaid care work, gender equality, social rights, early childcare services, female employment

Kaynakça

• Acar Savran, G. ve Demiryontan, N. T. (2008) Kadının Görünmeyen Emeği, Yordam Kitap, 2008.
• AÇEV (2012) “222 Sayılı İlköğretim ve Eğitim Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi ile ilgili Görüş ve Öneriler”, www.acev.org.tr (10.5.2019)
• AÇSHB (2018) Kadının Güçlenmesi Strateji Belgesi ve Eylem Planı 2018-2023, https://www.ailevecalisma.gov.tr/KSGM/PDF/kadinin_guclenmesi_strateji_ve _eylem_plani.pdf (8.3.2019)
• Albal, H. (2020) “Kamu Hizmetlerinden Yararlanmada Kadın Erkek Eşitliği”. İÜHFD, 11(1), 213-220.
• Arzuk, D. (2018) “Türkiye’de Kreşler ve Anaokulları -1, 2, 3”, Dr. Deniz Arzuk, Child Studies https://denizarzuk.blogspot.com/2018/10/turkiyede-kresler-ve-anaokullari- 1.html (25.5.2020) Çocukluk Çalışmaları Araştırma Güncesi.
• Atasü Topçuoğlu, R. (2013) “Feminizmin Refah Devleti ve Sosyal Politika Alanına Eleştiri ve Katkıları”, Amme İdaresi Dergisi, 49(4), 37-63.
• Atasü Topçuoğlu, R. (2013) “Sosyal Haklar Piyasalaşır mı? Çocuk Hakları ve Kadın Emeğinin Kesişiminde Türkiye’de Kreşler”, V. Sosyal Haklar Uluslararası Sempozyumu, 281-292.
• Bakırcı, K. (2012) Cinsiyet Ayrımcılığı Yasağı ve Türkiye, Güncellenmiş ve Genişletilmiş 2. Baskı, Seçkin, Ankara.
• Başbuğ A. ve Yücel Bodur M. (2018) İş Hukuku. 5. Baskı. İstanbul: Beta Yayınları.
• Beşpınar, F. U. ve Aybars A. İ. (2013) Erken Yaşlarda Çocuk Refahı ve Kadın İstihdamı Politika Belgesi, T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ve UNICEF Ortak Projesi.
• Bilaloğlu, E. (2016, 5 Mayıs) “Çocuklarımıza Kreş Kamu Zararı mıdır?”, Bianet, https://m.bianet.org/bianet/saglik/174470-cocuklarimiza-kres-kamu-zarari- midir (5.2.2019)
• Buğra, A. (2010) Toplumsal Cinsiyet, İşgücü Piyasaları ve Refah Rejimleri: Türkiye’de Kadın https://spf.boun.edu.tr/sites/spf.boun.edu.tr/files/1439799128_aysebugra_kadi nistihdami_tubitak.pdf (8.5.2019) TÜBİTAK Projesi. İstanbul.
• Buğra, A. (2012) “The changing welfare regime of Turkey: Neoliberalism, cultural conservatism and social solidarity redefined”, Gender and Society In Turkey, (Ed.) Dedeoğlu S. ve Elveren A. Y., I.B. Tauris: New York.
• Civan, O. E. (2018) “Sosyal Güvenlik Hukuku ve Toplumsal Cinsiyet”, Hukuk ve Toplumsal Cinsiyet Çalışmaları. Ed. Gülriz Uygur, Nadire Özdemir, Seçkin, 507-559.
• Dedeoğlu, S. (2013) “Veiled Europeanisation of welfare state in Turkey: Gender and social policy in the 2000s”, Women’s Studies International Forum, (41), 7-13.
• Deutsches Jugendinstitut (2004), OECD Early Chilhood Policy Review 2002-2004: Background Report Germany. www.oecd.org (16.6.2019)
• DİSK/GENEL-İŞ (2019, Mart). “Türkiye’de Kadın Emeği Raporu”. Emek Araştırmaları. http://cloudsdomain.com/uploads/dosya/19265.pdf (25.5.2020).
• EC (2006) “Factsheet: A New Start To Support Work-Life Balance For Parents And Carers” https://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=1311&langId=en (5.6.2019)
• EC (2013) “Recommendation: Investing in Children: Breaking the Cycle of Disadvantage”, No: 2013/112/EU
• EC (2015) Strategic Engagement For Gender Equality 2016-2019, EU Publications, https://ec.europa.eu/antirafficking/sites/antitrafficking/files/strategic_engagem ent_for_gender_equality_en.pdf (5.8.2019) EC (2018) “Report: Barcelona Objectives”, European Union, https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/bcn_objectives- report2018_web_en.pdf (5.8.2019)
• EC/Eurydice (2019a) “France: Early Childhood Education and Care”, Eurydice Report, policies/eurydice/france/early-childhood-education-and-care_en, (5.6.2019)
• EC/Eurydice (2019b) “Key Data on Early Childhood Education and Care in Europe – 2019 Edition”. Eurydice Report. Luxembourg: Publications Office of the European Union.
• https://eacea.ec.europa.eu/national- policies/eurydice/sites/eurydice/files/kd_ecec_2019_report_en.pdf (27.5.2020)
• Erdinç, B. (2017) “Kadın-Erkek Eşitliği ve Yerel Yönetimler”, TBBD, Kadın ve Hukuk Özel Sayı, 30, 125-150.
• Erdoğan M. (2018) İnsan Hakları Teorisi ve Hukuku, Üçüncü Baskıdan Tıpkı Basım, Ankara, Hukuk Yayınları.
• Erdoğan M. (2019) Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuruda Temel Hak ve Özgürlüklerin Yorumu, Ankara, Lykeion Yayınları.
• Erdoğan, Ç. (2018) “İş Hukuku ve Toplumsal Cinsiyet”, Hukuk ve Toplumsal Cinsiyet Çalışmaları. Ed. Gülriz Uygur, Nadire Özdemir, Seçkin, 433-506.
• Eurostat Statistics (2017) “Living Conditions In Europe- Childcare Arrangements”
• https://ec.europa.eu/eurostat/statistics- explained/index.php/Living_conditions_in_Europe_-_childcare_arrangements (12.4.2019)
• Gardiner, J. (2011) “Bakım Emeği”, Kadın Emeği Konferansı: Ücretli-Ücretsiz Emek Kıskacında Kadın, 63-79. www.sosyalistfeministkolektif.org (10.5.2019).
• Georgii, H. (1996) “Rechtsanspruch auf einen Kindergartenplatz”, NJW, 686-691.
• Gökçeoğlu B., Ş. (2017) “Koruma mı Dışlama mı? Çalışma Mevzuatımızda Kadını Koruyucu Kimi Düzenlemelerin Kadın İstihdamı ve AB Normları Açısından Değerlendirilmesi”, Çalışma ve Toplum, (54), 1263-1298.
• Göze, A. (1976). Sosyal Devlet Sistemi. İstanbul. Fakülteler Matbaası.
• Gözler, K. (2017) İnsan Hakları Hukuku. Bursa. Ekin Basım.
• Gözler, K. (2018) Mahalli İdareler Hukuku. Bursa: Ekin Basım.
• Güneş, C., Üçdoğruk Birecikli Ş. ve Yıldırım Z. (2017) “Çalışan Kadının Çocuk Bakım Tercihi: Havuzlamış Verilerle Kesikli Tercih Modellerinin Karşılaştırılması”, Sosyal Güvenlik Dergisi, (1), 123-144.
• Gürgey, Ç. (2018) “Annelik ve Hukuk”, Hukuk ve Toplumsal Cinsiyet Çalışmaları. Ed. Gülriz Uygur, Nadire Özdemir, Seçkin, 433-506.
• İlkkaracan, İ. (1998) “Kentli Kadınlar ve İş Yaşamı”, Bilanço 98: 75 Yılda Kaıdnlar ve Erkekler, İstanbul, Tarih Vakfı Yayınları, 285-302. Yeniden yayım: http://kadinininsanhaklari.org/wp- content/uploads/2018/06/kentli_kadinlar_3_12.pdf 26.5.2020.
• İlkkaracan, İ., Kim, K. Ve Kaya, T. (2015). The Impact of Public Investment in Social Care Services on Employment, Gender Equality and Povert: The Turkish Case. İstanbul. ITU WSC-SET.
• https://www.kaum.itu.edu.tr/en/wp-content/uploads/2015/09/rapor-son-eng..pdf (26.5.2020)
• Karahanoğulları, O. (2004) Kamu Hizmeti. 2. Bası. Turhan Kitabevi, Ankara.
• Karan, U. (2006) “Türkiye’de Sosyal Hakların Mahkemeler Önünde İleri Sürülebilirliği ve Yüksek Yargı Organlarının Sosyal Haklara Yaklaşımı”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Bilgi Üniversitesi SBE.
• KEİG Platfomu (2016) “Yerel Yönetimlerin Çocuk Bakım Hizmetlerine Yönelik Bir Değerlendirme: İstanbul'da Belediye Kreşleri”, Araştırma Raporu, İstanbul.
• Koray, M. (2011) “Avrupa Birliği ve Türkiye’de Cinsiyet Eşitliği Politikaları: Sol Feminist Bir Eleştiri”. Çalışma ve Toplum, (29), 13-54.
• Kördeve, M. K. (2017) “Kadın Çalışanların Önündeki Engel: Cam Tavan Sendromu”, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(1), 124-142.
• Kremer, M. (2007). How Welfare States Care : Culture, Gender and Parenting in Europe. Amsterdam: Amsterdam University Press.
• Kumaş, H. (2017) “İşveren ve İşveren Vekillerine Göre Kreş/Gündüz Bakımı/Yurt Hizmeti ve İstihdam İlişkisi”, Çalışma ve Toplum, (2), 573-616.
• MEB (2009-2010) “2.1 Okul öncesi eğitim kurumlarının kademelerine göre okul, öğrenci, öğretmen ve derslik sayısı”, Milli Eğitim İstatistikleri Örgün Eğitim 2009/2010, meb.gov.tr (6.7.2019)
• MEB (2017-2018) “2.1 Okul öncesi eğitim kurumlarının okul türlerine göre okul, öğrenci, öğretmen ve derslik sayısı”, Milli Eğitim İstatistikleri Örgün Eğitim 2017/2018”, meb.gov.tr (6.7.2019)
• MEB (2019) “2019-2023 MEB Stratejik Planı” T.C. MEB Strateji Geliştirme Başkanlığı, http://www.meb.gov.tr/stratejik_plan/ (8.9.2019)
• Melhuish, E. (2016) “Provision of Quality Early Childcare Services”. European Commission Synthesis Report. http://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=1024&langId=en&newsId=2335&m oreDocuments=yes&tableName=news (8.9.2019)
• Memiş, E. Öneş, U. ve Kızılırmak B. (2012) “Housewifisation of Woman: Contextualising Gendered Patterns of Paid and Unpaid Work”, Gender and Society In Turkey, (Ed.) Dedeoğlu S. ve Elveren A. Y., I.B. Tauris: New York, 87-102.
• Metin, B. (2017) “İş ve Aile Yaşamının Uyumlaştırılmasına Yönelik Politikalar ve Kadın İstihdamı: İsveç, Almanya ve Birleşik Krallık Örnekleri”, TİSK Akademi, 12(23), 19-48.
• OECD (2016) Starting Strong IV: Early Childhood Education and Care Data. Country