Koruma mı Dışlama mı? Çalışma Mevzuatımızda Kadını Koruyucu Kimi Düzenlemelerin Kadın İstihdamı ve AB Normları Açısından Değerlendirilmesi

Yıl 2017, Cilt: 3 Sayı: 54, 1263 - 1298, 01.01.2017

Şebnem Gökçe Boğlualcı

Öz

Ülkemizde kadın istihdamı oranı AB ve OECD ülkelerine oranla oldukça düşüktür. Bu olgunun arka planında, bir yandan çocuk bakımı başta olmak üzere aile içi bakım görevinin salt kadına ait bir görev olarak düşünülmesi, öte yandan kadınların korunmaya muhtaç bireyler olarak algılanması yatmaktadır. Bu anlayış, çalışma mevzuatımızdaki kimi koruyucu düzenlemelere de yansımıştır. Oysa bu bakış açısı, kadınları çalışma yaşamında dezavantajlı kılmaktadır. Görünürde kadını koruyan kimi yasal düzenlemeler, aslında kadını istihdamdan dışlamaya hizmet etmektedir. Örneğin, doğum izinlerinin yalnız kadın çalışana verilmesi ve sürelerinin arttırılması, işverenleri kadın çalışan tercih etmemeye yöneltebilecektir. Ya da kadının fiziken güçsüz ve korunmaya muhtaç olduğu düşüncesinden yola çıkarak bazı sektörleri kadın istihdamına bütünüyle kapalı tutmak –yeraltı sualtı çalışmaları yasağı örneğinde olduğu gibi- kadın istihdamını sınırlayıcı etki yaratabilecektir. Yapılacak hukuk reformlarında, başta çocuk bakımı olmak üzere hasta, engelli, yaşlı bakımı gibi görevlere bağlı çalışma izinlerinin erkek ve kadın çalışanlar için eşit olarak düzenlenmesi ve kadının engelli, yaşlı gibi korunmaya gereksinim gösteren özel gruplardan olmadığı yönünde bir yaklaşım değişikliğine gereksinim vardır. Bu çalışmada, Türk hukukundaki kadını koruyucu kimi düzenlemelerin gerçekte koruyucu mu yoksa dışlayıcı mı olduğu sorusu, belirtilen bakış açısı doğrultusunda ve AB hukukundan örneklerle kıyaslanarak tartışılmıştır

Anahtar Kelimeler

Kadın istihdamı, AB Hukuku, cinsiyet eşitliği, ayrımcılık yasağı, ebevyn izni.

Protection or Exclusion? Analyzing some of the Protective Regulations in Labor Legislation Acoording to Women Employment and EU Norms

Öz

The rate of women employment in Turkey is lower than women employment in EU and OECD countries. On the one hand considering family care, especially child care, as a woman’s job, on the other hand considering woman as a helpless individual who is in need of protection lies in the background of this fact. This perspective reflected on some of the protective regulations in our labor legislation yet this perspective makes women disadvantageous in work life. Some of the seemingly protective regulations for women, in fact, excludes women from work life. To exemplify, regulating maternity leave only for women and increasing the duration of maternity leave will direct employers to not to choose women employees. Closing some of the sectors to women employment, e.g. underground work, underwater work, from the thought of considering women physically weak and in need of protection will lead to restriction of women employment. There is a need of change in the understanding that woman is in need of protection like some special groups like disabled and elderly. In this study, it is discussed, in the lights of previously stated perspective and with some examples from the EU Law, the question of some of the protective regulations for women in Turkish law is protective or exclusionist

Anahtar Kelimeler

women employment, EU Law, gender equality, prohibition of discrimination, parental leave

Kaynakça

• AB’nin 2010 Tarihli Türkiye İlerleme Raporu, http://www.ab.gov.tr/files/AB_Iliskileri/AdaylikSureci/IlerlemeRaporlari/ turkiye_ilerleme_rap_2010.pdf, s.71, (Erişim tarihi: 21.03.2017).
• Amna, S. Ve Alfie S. (2014) Women and Flexible Working, Institute for Public Policy Report, s.9 ve 11, http://www.ippr.org/files/publications/pdf/women-and- flexible-working_Dec2014.pdf?noredirect=1 (Erişim tarihi: 30.03.2017).
• Aydın, U. (2011) “Aile Dostu İş Hukuku Karşılaştırmalı Bir İnceleme”, Prof.Dr. Sarper Süzek’e Armağan I, İstanbul: Seçkin Yayıncılık, 369-395.
• Bacak, B. Ve Yiğit, Y. (2007) “Türk İş Hukukunda Kadın İşçilerin Çalışma Koşullarına İlişkin Düzenlemelerin Değerlendirilmesi”, Kamu-İş Dergisi, C.9, S.2, 1-31.
• Bakırcı, K. (2012) Uluslararası Hukuk, AB ve ABD Hukuku İle Karşılaştırmalı İş Hukukunda Cinsiyet Yasağı İlkesinin İstisnaları ve Objektif Haklı Nedenler, Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Balcı, Ş. (2007) “Türk İş ve Sosyal Güvenlik Hukukunda Eşitlik İlkesi ve Ayrımcılık Yasağı”, İşgücündeki Farklılıkların Yönetimi (ed. B. Dereli) içinde, İstanbul: Beta Yayınları, 109-126.
• Case 96/80, J.P. Jenkins v Kingsgate (ClothingProductions) Ltd.; (1981) ECR 911, http://eur-lex.europa.eu/legal- content/FR/ALL/?uri=CELEX:61980CJ0096 (Erişim tarihi: 04.04.2017).
• Case 170/84 Bilka–Kaufhaus GmbH v Karin Webervon Hartz, http://eur- lex.europa.eu/legal-content/FR/TXT/?uri=CELEX:61984CJ0170 (Erişim tarihi: 04.04.2017).
• Case C-222/14, 16.07.2015, Konstantinos Maïstrellis v. Ypourgos Dikaiosynis, Diafaneiaskai Anthropinon Dikaiomatonhttp://eur-lex.europa.eu/legal- content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A62014CJ0222 07.04.2017). (Erişim tarihi:
• Case C-345/89, 25.08.1991, Alfred Stoeckel http://eur-lex.europa.eu/legal- content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A61989CJ0345 10.04.2017). (Erişim tarihi:
• Case C-177/88, Judgment of the Court of 8 November 1990, Elisabeth Johanna Pacifica Dekker v Stichting Vormingscentrumvoor Jong Volwassenen content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A61988CJ0177 04.04.2017). Plus,
• http://eur-lex.europa.eu/legal- (Erişim tarihi:
• Case C-203/03, Judgment of the Court of 1 February 2005, (Comission v. Austria), http://curia.europa.eu/juris/liste.jsf?language=en&num=C-203/03 (Erişim tarihi: 21.04.2017).
• Case C-303/06, S. Coleman v. Attridge Lawand Steve Law, 2008, ECR I- 05603, http://curia.europa.eu/juris/liste.jsf?language=en&num=C-303/06 (Erişim tarihi: 04.04.2017).
• Case C-104/09, Alvarez, 2010, http://curia.europa.eu/juris/liste.jsf?language=en&num=C-104/09 (Erişim tarihi: 27.04.2017).
• Centel, T., (2016) “6663 Sayılı Yasa’yla İş Kanunu’na Getirilen Değişiklikler –Analık Halinin Yeniden Düzenlenmesi”- Sicil İş Hukuku Dergisi, S.35, 9-17.
• Charter of Fundemental Rights Of The European Union, 2010/ C 83/ 02, http://insanhaklarimerkezi.bilgi.edu.tr/media/uploads/2015/08/01/AB_T emelHaklarSarti.pdf (Erişim tarihi: 19.04.2017).
• Council Directive 79/7/EEC of 19 December 1978 on the progressive implementation of the principle of equal treatment for men and women in matters of social security, OJ L 06, 10.01.1979, s.24-25, http://eur- lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A31979L0007 (Erişim tarihi: 06.04.2017).
• Council Directive 92/85/EEC of 19 October 1992 on theintroduction of measures to encourage improvements in the safety and health at work of pregnant workers and workers who have recently given birth or are breastfeeding (tenth individual Directive within the meaning of article 16 (1) of Directive 89/391/EEC), OJ L348, 28.11.1992, s.1-8, http://eur- lex.europa.eu/legal-content/en/TXT/?uri=CELEX%3A31992L0085 (Erişim tarihi: 06.04.2017).
• Council Directive 2010/18/EU of 8 March 2010 implementingtherevised Framework Agreement on parentalleave, (repaling Directive 96/34/EC), OJ L 68, 18.03.2010. http://eur-lex.europa.eu/legal- content/EN/TXT/?uri=CELEX:32010L0018 (Erişim tarihi: 06.04.2017).
• Çalışma Mevzuatı İle İlgili Avrupa Birliği Direktifleri (2014), Ankara: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Yayınları (Yayın No:11), https://www.csgb.gov.tr/media/2079/calismamevzuat%C4%B1_abd.pdf (Erişim tarihi: 19.04.2017).
• Çelik, N. / Caniklioğlu, N. / Canbolat, T. (2016)İş Hukuku Dersleri,29. Bası, İstanbul: Beta Yayınları.
• Dedeoğlu, S. (2009) “Eşitlik mi Ayrımcılık mı? Türkiye’de Sosyal Devlet, Cinsiyet Eşitliği Politikaları ve Kadın İstihdamı”, Çalışma ve Toplum, S.21, 41-54.
• Demir, F. (2016) İş Hukuku ve Uygulaması, İzmir: Albi Yayınları.
• Directive 2006/54 EC of the European Parliament and of the Council of 5 July 2006 on The implementation of the principle of equal opportunities and equal treatment of men and women in matters of employment and occupation (recast) OJ L 204, 26.07.2006, s.23-36, http://eur- lex.europa.eu/legalcontent/EN/TXT/?uri=CELEX%3A32006L0054 (Erişim tarihi: 06.04.2017). ------ şeklinde düzeltilecektir.
• Directive 2010/41/EU of the European Parliament and of the Council of 7 July 2010 on the application of the principle of equal treatment between men and women engaged in an activity in a self-employed capacity and repealing Council Directive 86/613/EEC, OJ L 180, 15.07.2010, s.1-6, http://eur- lex.europa.eu/legalcontent/EN/TXT/?uri=CELEX%3A32010L0041 (Erişim tarihi: 06.04.2017).
• Doğan Yalçındağ, A. (2015) “Cinsiyet Eşitsizliğini Aşmak”, İşveren, C.53, S.2, 42-44.
• Doğan Yenisey, K. (2002) “Kadın Erkek Eşitliği Bakımından Türk İş Hukukunun Avrupa Birliği Hukuku ile Olası Uyum Sorunları” Kamu-İş Dergisi (Yargıç Dr. Aydın Özkul’a Armağan), C.6, S.4, 31-73.
• Doğan Yenisey, K. (2005) “Eşit Davranma İlkesinin Uygulanmasında Metodoloji ve Orantılılık İlkesi”, Legal İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Dergisi, S.7, 974-1003.
• Doğan Yenisey, K. (2006) “İş Hukukunda Eşitlik İlkesi ve Ayrımcılık Yasağı”, Çalışma ve Toplum, S.11, 63-82.
• DPT/Dünya Bankası, Türkiye’de Kadınların İşgücüne Katılımı: Eğilimler, Belirleyici Faktörler ve Politika Çerçevesi (2009), http://www3.kalkinma.gov.tr/DocObjects/View/12884/DPT_DB_Kadınl arın_İşgücü_Piyasasına_Katılımı.pdf (Erişim tarihi: 06.04.2017).
• Düzyol, C. (2015) “Dönüşüm Programlarında Birbirini Tamamlayan Politika ve Eylemlere Yer Verildi”, İşveren, C.53, S.2, 40-41.
• Ekin, A. Ve Kayırgan, H. (2013) “Uluslararası Alanda ve Türk Hukukunda Eşit Davranma İlkesi Bağlamında Ebeveyn İzni”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi (Prof. Dr. Polat Soyer’e Armağan), C.15, Özel Sayı, 1045-1066.
• Ekonomi, M.,(2017) “Doğum veya Evlat Edinme Sonrası Çocuğun Bakımı ve Yetiştirilmesi Amacıyla Ücretsiz İzin ve Kısmi Süreli Çalışma Hakları”, Legal İSGHD, C.14, S.53, 21-58.
• Erdem, A. (2015) “Türkiye’de Kadın İstihdamı”, İşveren, C.53, S.2,38-39.
• Ertürk, Ş. / Gürsel, İ. (2011) “İş Hukukunda Eşit Davranma İlkesi”, Prof. Dr.
• Sarper Süzek’e Armağan, İstanbul: Beta, 425-458.
• Eyrenci, Ö. / Taşkent, S. / Ulucan, D. (2016) Bireysel İş Hukuku, İstanbul: Beta Yayınları.
• European Parliament Resolution of 22 May 2012 on a 2020 Perspective For Women in //EP//TEXT+TA+P7-TA-2012-0212+0+DOC+XML+V0//EN (Erişim tarihi: 30.03.2017).
• http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=
• Ger, N. (2015) “Kadın Girişimciler Finansmana Erişimde Güçlük Çekiyor”, İşveren, C.53, S.2, 48-49.
• Gökçeoğlu Balcı, Ş. (2016) “Sosyal Yardımların Hak Niteliği ve Dava Edilebilirliği” Sosyal Hizmet ve Öteki: Disiplinlerarası Yaklaşım (Ed. Pınar Akkuş / Özgür Başpınar Aktükün) içinde, İstanbul: Bağlam Yayıncılık, 97-112.
• Gülmez, M. (2010) “İnsan Haklarında Ayrımcılık Yasaklı Eşitlik İlkesi: Aykırı Düşünceler” Çalışma ve Toplum, C.2, S.25.
• Güzel, A. / Okur, A. R. / Caniklioğlu, N. (2016) Sosyal Güvenlik Hukuku,
• İstanbul: Beta Yayınları.
• İlkkaracan, İ. (2015) “Türkiye’de Kadın İstihdamı Önünde Bir Engel Olarak İş-Aile Dengesi Sorunsalı”, İşveren, C.53, S.2, 54-57.
• İnceoğlu, S. (2006) “Anayasa Mahkemesi ve İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Kararlarında Eşitlik ve Ayrımcılık Yasağı”, Çalışma ve Toplum, S.11, 45-60.
• Kalkınma Bakanlığı, 10. Kalkınma Planı (2014-2018), http://www.kalkinma.gov.tr/Lists/Kalknma%20Planlar/Attachments/12/ Onuncu%20Kalk%C4%B1nma%20Plan%C4%B1.pdf 06.04.2017). (Erişim tarihi:
• Kandemir, M. (2005) “4857 Sayılı İş Kanunu’nun Kadın İşçiler ile İlgili Düzenlemeleri”, A. Can Tuncay’a Armağan, İstanbul: Legal Yayıncılık, 415-444.
• Kaya, G. (2012) Avrupa Birliği İş Hukukunda Cinsiyet Ayrımcılığı (Yayımlanmamış Doktora Tezi), http://www.ab.gov.tr/files/pub/gozde_kaya_doktora_tezi.pdf tarihi: 10.04.2017). (Erişim
• Kaya, P. A. (2009) Avrupa Birliği ve Türk İş Hukuku Bağlamında Eşitlik İlkesi, Bursa: Dora Yayıncılık.
• Koray, M. (2011) “Avrupa Birliği ve Türkiye’de Cinsiyet Eşitliği Politikaları”, Çalışma ve Toplum, S.29, 13-53.
• Kökkılınç Eraltuğ, A. (2011) “Avrupa Birliği Hukuku’nda Ebeveyn İzni”, Legal İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Dergisi, S.29, 111-132.
• Köseoğlu, A. C. (2017) İş ve Hayat: Türk İş Hukukunda Analık, S.4, http://www.sekeris.org.tr/dergi/multimedia/dergi/41_turk_is_hukukunda_ analik.pdf (Erişim tarihi: 30.03.2017).
• Kumaş, H. (2017) “İşveren ve İşveren Vekillerine Göre Kreş/Gündüz Bakımı/ Yurt Hizmeti ve İstihdam İlişkisi: Denizli İli Örneği”, Çalışma ve Toplum, S.53, 573-616.
• Manav, E. (2013) “2000/43, 2000/78, 2006/54 Sayılı AB Direktifleri Çerçevesinde İş Hukukunda Ayrımcılıkla Mücadele ve Türkiye’deki Uygulamalar”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.15, Özel Sayı, 731-779.
• Metin, B. (2017) “İş ve Aile Yaşamının Uyumlaştırılmasına Yönelik Politikalar ve Kadın İstihdamı: İsveç, Almanya ve Birleşik Krallık Örnekleri”, TİSK Akademi, C.12, S.23,19-49.
• Mollamahmutoğlu, H. / Astarlı, M. / Baysal, U. (2014) İş Hukuku, 6. Bası, Ankara: Turhan Kitabevi.
• Mutlay, F. B. (2014) Sosyal Sigorta Yardımlarına Hak Kazanma Koşulları ve Eşitlik İlkesi, İstanbul: Beta Yayınları.
• Narmanlıoğlu, Ü. (2014) İş Hukuku-Ferdi İş İlişkileri I, İstanbul: Beta Yayınları.
• Onaran Yüksel, M. (2000) Karşılaştırmalı Hukuk Işığında Türk İş Hukukunda Kadın-Erkek Eşitliği, İstanbul: Beta Yayınları.
• Özdemir, O. (2015) Uluslararası Hukuk Işığında Türk İş Hukukunda Hamile ve Anne İşçilere Yönelik Koruyucu Düzenlemeler (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Antalya: Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Proposal for a Directive of the European Parliament and of the Council of 3 October 2008 Amending Council Directive 92/85/EEC on the İntroduction of Measures to Encourage İmprovements in the Safety and Health at Work of Pregnant Workers and Workers Who Have Recently Given Birth or Who are Breastfeeding (COM (2008) 637 final). http://eur- lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX:52008PC0637 (Erişim tarihi: 06.04.2017).
• Saraç, C. (2011) “Analık Halinde Çalıştırma Yasağı”, Prof. Dr. Sarper Süzek’e Armağan C.II, İstanbul: Beta Yayınları, 1880-1893.
• Sözer, A. N. (2006) “AB’nin İstihdama İlişkin 2000/78 EG Sayılı Çerçeve Yönergesi Işığında Türk İş Hukukunda Din, Dünya Görüşü, Özürlülük, Yaşlılık ve Cinsel Eğilime İlişkin Düzenlemeler”, Sicil, S.2, 184-207.
• Sözer, A. N. (2015) Türk Sosyal Sigortalar Hukuku, İstanbul: Beta Yayınları.
• Süral, N. (2015a) “Türkiye’de Kadın İstihdamı: Hukuki Düzenlemeler ve Sosyal Politikalar”, TİSK Akademi, C.10, S.19, 7-43.
• Süral, N. (2015b) “Avrupa Birliği’nin Cinsiyet Eşitliğine Dair Düzenlemeleri ve Esneklik”, İşveren, C.53, S.2, 50-53.
• Süzek, S. (2016) İş Hukuku, 12. Bası, İstanbul: Beta Yayınları.
• Taşkent, S. / Kurt, D. (2014) “Uluslararası Düzenlemeler Çerçevesinde Türk İş Mevzuatında Kadın İşçinin Korunması”, Çalışma ve Toplum, S.40, 29-50.
• Toksöz, G. (2007) “İşgücü Piyasasının Toplumsal Cinsiyet Perspektifinden Analizi ve Bölgelerarası Dengesizlikler”, Çalışma ve Toplum, S.15, 57-79.
• Tuncay, C. (1982) İş Hukukunda Eşit Davranma İlkesi, İstanbul: Fakülteler Matbaası.
• Tuncay, C. / Ekmekçi, Ö. (2015) Sosyal Güvenlik Hukuku Dersleri, İstanbul: Beta Yayınları.
• TÜİK Haber Bülteni, İstatistiklerle Kadın, 07.03.2017, S.24643, www.tüik.gov.tr (Erişim tarihi: 06.04.2017).
• TÜİK Haber Bülteni, İşgücü İstatistikleri, 19 Eylül 2016, S.21573, http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=21573 (Erişim tarihi: 06.04.2017).
• Türktan, G. (2015) “Ülkemizde ve Dünyada Kadın Girişimciliğinin Görünümü, Gelişme Potansiyeli ve Kadının Şirketlere ve Ekonomiye Sunduğu Fırsatlar”, İşveren, C.53, S.2, 45-47.
• Uçum M./Çakmakçı, R. (2003) Gerekçeli Yeni İş Kanunu, İstanbul: Legal Yayıncılık.
• Ulusal İstihdam Stratejisi (2014-2023), www.uis.gov.tr (Erişim tarihi: 06.04.2017).
• Urhanoğlu Cengiz, İ. (2009) “Kadın İşçilerin Hamilelik ve Analık Durumunun İş Sözleşmesine Etkisi”, Kamu-İş Dergisi, C.10, S.4, 21-53.
• Uşan, F. (2005) “İş Sözleşmesinin Feshinde İşverenin Eşit Davranma Borcu Var Mıdır? (Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin Bir Kararı Üzerine Değerlendirme)”, Legal İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Dergisi, S.8, 1624-1632.
• Uysal, G. (2015) “Türkiye’de Kadın İstihdamında Güncel Gelişmeler”, İşveren, C.53, S.2, 58-62.
• Yenidünya, C. (2006) “5237 Sayılı Türk Ceza Kanununda Ayrımcılık Suçu”, Çalışma ve Toplum, S.11, 97-115.
• Yıldız, G.B. (2008) İşverenin Eşit İşlem Yapma Borcu, Ankara: Yetkin Yayıncılık.
• Yuvalı, E. (2012) İşçinin Kişisel Özellikleri Bakımından İşverenin Eşit Davranma Borcu, Ankara: Turhan Kitabevi.