DİSK: Devrimci Sendikacılıktan Sınıf ve Kitle Sendikacılığına 1967-1980

Yıl 2018, Cilt: 2 Sayı: 57, 665 - 714, 01.01.2018

Can Şafak

Öz

Bu çalışma, 1967-1980 döneminde Türkiye Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu’nun DİSK sendikacılığa ve sendika-siyaset ilişkisine yaklaşımını belirleyen temel politikaları iki alt dönem içinde ele almaktadır: 1967-1975 ve 1975-1980. Bu iki dönem, elbette kesin bir çizgiyle değil ama tedrici ve iç içe geçişlerle birbirinden ayrılarak DİSK’in tarihi içindeki en önemli iki adımı temsil eder ve bir diğerine göre dikkat çekici farklılıklar taşır. Amaçlanan, bu iki dönem içinde öncelikle DİSK’in, adında da yer verdiği “devrim” kavramına yüklediği anlamı ve DİSK’in “sosyalizm” anlayışını irdelemektir; bununla da az çok bağlantılı olarak, sendika pratiğine yön veren sendikacılık anlayışının ya da temel sendika politikasının nasıl şekillendiğini tartışmaktır: Devrimci sendikacılık ile demokratik sınıf ve kitle sendikacılığı arasındaki bağlantılar nelerdir ve bu sendika anlayışları/ilkeleri DİSK’in pratiğine nasıl bir katkı getirmiştir?

Anahtar Kelimeler

DİSK, devrimci sendikacılık, sosyalizm, sınıf ve kitle sendikacılığı, TİP, devrim, Milli Demokratik Devrim

From Progressive Unionism to a Class Based Mass Movement Unionism 1967-1980

Öz

This study considers Confederation of Progressive Trade Unions of Turkey’s DISK political approach to trade unionism and to the unionpolitics nexus from 1967 to 1980, focusing on two sub-periods: 1967-1975 and 1975-1980. Though they cannot be sharply demarcated, these two subperiods yet differ significantly in terms of what DISK meant by terms such as “progress” and “socialism” and how that coloured its self-identity as a union and its approach to union activity. What is the connection between progressive unionism and one that aims at promoting a class based democratic mass movement, and how did these different approaches impact the conduct of DISK as a union are the questions addressed

Anahtar Kelimeler

DİSK, progressive unionism, socialism, TİP, revolution, National Democratic Revolution.

Kaynakça

• Akıncı, Ahmet “Kapitalist Olmayan Gelişme Yolu ve Türkiye Gerçeği (Türk basınında uzun zamandır tartışılan problemler üstüne)”, Yeni Çağ, Sayı 2, 1965 Şubat.
• Algül, Süreyya, Türkiye’de Sendika Siyaset İlişkisi DİSK (1967-1975), İletişim yayınları, İstanbul, 2015.
• Atılgan, Gökhan, Behice Boran Öğretim Üyesi, Siyasetçi, Kuramcı, Yordam Kitap, İstanbul, Ekim 2009.
• Aydın, Zafer, Kavel 1963, Sosyal Tarih Yayınları, İstanbul, 2010.
• Aydınoğlu, Ergun, Türkiye Solu (1960-1980) Bir Amneziğin Anıları, Versus Kitap 30, İstanbul, Mayıs 2007.
• Belli, Mihri, Mihri Belli ile İnsanlar Tanıdım Üzerine, İstanbul, Kasım 2000.
• Belli, Sevim, Boşuna mı Çiğnedik? Anılar, Belge Yayınları 212, İstanbul, Kasım 1994.
• Birikim, “Cenan Bıçakçı'nın Ardından”, Birikim, Eylül 1995, Sayı 77.
• Cankoçak, Uğur, “Sosyalizm Fedaisini Kaybetti,” Yeni Yüzyıl, 8 Eylül 1995.
• Çakır, Murat, Toplumsal Hareket Sendikacılığı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, T.C. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Ana Bilim Dalı, Çalışma Ekonomisi Bilim Dalı, İstanbul, 2006.
• Demir, Yakub (Zeki Baştımar), “Türkiye gericiliğin kıskacında”, Yeni Çağ, Komünist ve İşçi Partilerinin Teori ve Enformasyon Dergisi, Sayı 1-2, 1964 Ocak Şubat.
• Demir, Yakub Demir –Ahmet Akıncı, “Türkiye: Gelişme yolları”, Yeni Çağ, Komünist ve İşçi Partilerinin Teori ve Enformasyon Dergisi, Sayı 6, 1965 Haziran.
• Dinler, Ahmet Hamdi, T.İ.P. Tarihinden Kesitler (1961-1971), Gelenek Yayınevi, İstanbul, Şubat 1990.
• Koç, Canan- Yıldırım Koç, DİSK Tarihi Efsane mi Gerçek mi? (1967-1980), Epos Yayınları, Ankara, 2008.
• Korkmaz, Esat, Kafa Tutan Günler 68 Güncesi, Arba Yayınları, 55, Tarih Anı Dizisi 16, İstanbul, Eylül 1992.
• Krupskaya, Nadezhda, Lenin’den Anılar, Sosyal İnsan Yayınları, Sosyal Tarih Dizisi 4, İstanbul, 2008.
• Küçük, Yalçın, “Sendikal Harekette Büyük Dönemeç”, Yürüyüş, Sayı 54, 20 Nisan 1976.
• Millen, Bruce H. “Factions of the Turkish Labor Movement differ over political role”. Monthly Labor Review. June 1969,
• Müftüoğlu, Oğuzhan, “Tarihin yalancı tanıkları”, Birgün, 19 Temmuz 2009.
• Naci, Fethi, “Bölünmek Değil Birleşmek”, Sosyal Adalet, Sayı 1, 19 Mart 1963.
• Öz, Barış, Kalkınma Sürecinde Sektörel/Sendikal Dinamikler Örnek Olay Türkiye Maden-İş Sendikası, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2005.
• S. Üstüngel, Günümüzde TKP, TKP Yayınları, Mart 1975.
• Selek, Alp, “İşçiler Nasıl Direnmelidir?”, Maden-İş, 7 Haziran 1969.
• Serge Wolikow, Komünist Enternasyonal (1919-1943) Komintern veya Yıkılan Dünya Devrimi Partisi Hayali (Fransızcadan Çeviren: Erden Akbulut), Yordam Kitap, İstanbul, Mayıs 2016.
• Şafak, Can, “Eskimiş Yeni Oyun mu? Oyunun Kuralı mı?”, İşçinin Alınteri; Aylık Yayın Organı, Yıl 2, Sayı 16, 1 Nisan 1988.
• Şafak, Can, “DİSK Tarihinden Bir Yaprak: Eylem Birliği (1978-1980)”, sendika.org, 22 Şubat 2006.
• TKP, Program, Ürün Yayınları No. 26, Belge Dizisi No. 2, İstanbul, Mart 1978.
• Tosun, Ersin (Yayına hazırlayan), Suat Şükrü Kundakçı Bir Ömür Bir Sohbet, TÜSTAV Yayınları, İstanbul, 2005. Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı’nın Ortak Yayını, İstanbul, 1996-1998.
• Üstüngel, S. (İsmail Bilen), “Demokratik Milli Cephe”, Yeni Çağ, Komünist ve İşçi Partilerinin Teori ve Enformasyon Dergisi, Sayı 3, 1965 Mart.
• Varuy, Nebil, Türkiye İşçi Partisi Tarihi: 1961-1971: Olaylar, Belgeler, Yorumlar, TÜSTAV Arşiv Belgesi, 1975.
• Varuy, Nebil, Türkiye İşçi Partisi Olaylar-Belgeler-Yorumlar (1961-1971), Sosyal Tarih Yayınları, Genişletilmiş 2.Baskı, Belge Araştırma Dizisi No. 18, İstanbul, Temmuz 2010. BELGELER
• ASİS Yürütme Kurulu’na DİSK’in 975/1085 sayılı yazısı. DİSK Arşivi.
• DİSK, 13.2.1967 gün ve 967/1 sayılı İstanbul Valiliği’ne kuruluş bildirimi ekindeki Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu Anatüzüğü, Kuruluş Kongreleri: 12 Şubat 1967, TÜSTAV Arşivi.
• DİSK, 2. Genel Kurulu, 24-25 Şubat 1968, Tutanak. DİSK Arşivi.
• DİSK Yürütme Kurulu Karar Defteri, DİSK Arşivi.
• DİSK, Kuruluş Bildirgesi, 1967, TÜSTAV Arşivi.
• Karar, El yazısıyla iki sayfa metin, 28 Ocak 1967, TÜSTAV Arşivi. DERGİLER-GAZETELER
• Ant Sosyalist Teori ve Eylem Dergisi, Sayı 5, 3 Ocak 1967; Sayı 7, 14 Şubat 1967; Sayı 87, 27 Ağustos 1968; Sayı 8, Aralık 1970.
• Atılım, 1 Kasım 1979, Yıl 6, Sayı 11 (71); 1 Nisan 1980, Yıl 7, Sayı 4 (76); 1 Mayıs 1980, Yıl 7, Sayı 5 (77); 1 Haziran 1980, Yıl 7, Sayı 6 (78).
• Cumhuriyet, 14 Mart 1971; 7 Ağustos 1975; 8 Ağustos 1975. 28 Ekim 1976.
• Politika, 25 ve 26 Ekim 1976.
• Türk Solu, Sayı 1, 17 Kasım 1967; Sayı 53, 19 Kasım 1968.
• Yön, Sayı 1, 20 Aralık 1961.
• Yön, 5 Ağustos 1966.
• Yürüyüş, Yürüyüş, Sayı 54, 20 Nisan 1976; Sayı 89, 21 Aralık 1976. SENDİKA YAYINLARI
• DİSK, Çalışma Raporu 3. Genel Kurulu 1968-1970, DİSK Yayınları 5, 13-14-15 Şubat 1970.
• DİSK, DİSK’in Dört Mücadele Yılı, İstanbul, DİSK Yayınları No. 5, 1971.
• DİSK, DİSK Çalışma Raporu III. Genel Kurulu 1968-1970, DİSK Yayını 5, İstanbul, 1970.
• DİSK, V. Genel Kurul Belgeleri, DİSK Yayınları No 17, İstanbul,1975.
• DİSK, DİSK 6. Genel Kurulu Çalışma Raporu, İstanbul, 1977.
• DİSK, DİSK 7. Genel Kurulu Çalışma Raporu, İstanbul, 25–30 Haziran 1980.
• DİSK, DİSK Eğitim Notları Demokratik Sınıf ve Kitle Sendikacılığı, DİSK Yayınevi, Genel Sıra No 1, Eğitim Dizisi 1, İstanbul, Ağustos 1978.
• DİSK, Demokratik Sınıf ve Kitle Sendikacılığının Temel İlkeleri, DİSK Yayınları No 28, İstanbul, 1979.
• DİSK, Tek Tip Demokratik Tüzük, DİSK Yayınları 30, İstanbul, 1979.
• DİSK, Türk-İş Çıkmazı, DİSK Yayınları 1, İstanbul, 1967.
• DİSK Devrimci Sendikaların Sesi, Yıl 1, Sayı 5, 6 Ocak 1968.
• DİSK, Türkiye Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu Aylık Yayın Organı, Sayı 11, Temmuz 1974; Sayı 16, Ekim 1975; Sayı 17, Kasım 1975; Sayı 18, Aralık 1975; Sayı 21, Mart 1976; Sayı 25, 1976 Temmuz; Sayı 27, 1976 Eylül.
• DİSK Ajansı, 976/142, 29 Mart 1976; 28.07.1977, No: 977/116; 03.09.1977, No: 977/134; 06.09.1977, No: 977/135; 14.09.1977, No: 977/140.
• Hürcam-İş, Aylık Yayın Organı, Sayı 40, Kasım 1979.
• Kristal-İş (1979), Haber Ajansı, Sayı 2/979, 24.11.1979,.
• Maden-İş, Türkiye Maden-İş Sendikası XXII. Dönem Çalışma Raporu, İstanbul, 1977.
• Maden-İş, Sayı 15, 10 Eylül 1969; Sayı 16, 2 Ekim 1969; Sayı 17, 22 Ekim 1969; Sayı 21, 1 Ocak 1970; Sayı 23, 15 Şubat 1970; Sayı 28, 23 Mayıs 1970; Tarihsiz (1970, 6 Nisan – 23 Mayıs günleri arasında yayınlanmıştır); Sayı: 97, 15 Şubat 1978; Sayı: 105, 15 Ağustos 1978; Sayı 109, 1 Kasım 1978; Seydişehir Özel Sayısı, Son baskı tarihi: 12.10.1978.
• MAHA Ajansı, Gün: 4.2.1978, Sayı: 978/1.
• MESS, Gelenek ve Gelecek, Birinci Cilt, İstanbul, 1999.
• Türk-İş, “TİP İşçi Hareketini Nereye Götürmek İstiyor?”, Nisan 1965, Sayı 26.
• Türk-İş Aylık Dergi, Yıl 3, Sayı 26, Nisan 1965.
• Yaşasın DİSK Sınıf ve Kitle Sendikacılığında Atılım (1975–1977), Konuk Yayınları, Genel Sıra No: 42, Temel Bilgi Dizisi: 4, İstanbul, 1977.
• Yeraltı Maden-İş Sendikası, Çalışma Raporu 1. Genel Kurul 1975/1976, Yeraltı Maden-İş Yayınları No. 3, Ankara, 1976.