Cumhuriyetimizin İlk Sanayi Sayımı 1927: “Bir Hesaplaşma Hazırlığı”

Yıl 2019, Cilt: 1 Sayı: 60, 179 - 208, 01.01.2019

Serdar Şahinkaya

Öz

Cumhuriyetin ilk dört yılı büyük bir onarımla geçmiştir. Devletin örgütlenmesinde kurumsallaşma gayretleri nerede ise tamamlanmış, ekonominin inşasında da politika tartışmaları hızlanmıştır. Gazi Mustafa Kemal ve Cumhuriyetin kadroları, dört yaşındaki genç Cumhuriyeti geleceğe taşımak üzere netleşmek amacıyla üç büyük sayımı gerçekleştirdiler: Nüfus Sayımı, Tarım Sayımı ve Sanayi Sayımı. 13.640.270 kişilik ulus devletin tarım ve sanayi sayımı sonuçlarına dair bulgular oldukça zayıftır. Konumuz olan 1927 Sanayi Sayımına göre 65.245 işletme ve 256.855 çalışan ile sınai yapı, çok zayıf bir duruma işaret ediyordu. Bu işletmelerin nerede ise yüzde 70’i bir ya da iki – üç kişilik kurumsallaşmamış aile işletmeleriydi ve sektörel yapı itibariyle Osmanlı’nın 1917 Sanayi vaziyetinden çok da farklı değildi. Sanayi işletmelerinin yüzde 45’i tarım, yüzde 18’i dokuma, yüzde 11’i maden çıkarımı gibi geleneksel üretici karakterde idiler ve bu işletmelerin sadece yüzde 4’ünde motor gücü kullanılmaktaydı. İşletmelerin coğrafi olarak dağılımına bakıldığında; başta İstanbul olmak üzere İzmit, Bursa, Balıkesir, Manisa, Denizli, Gaziantep, Kastamonu ve Ankara’da yoğunlaşmışlardı. Sanayi sayımı sonuçları ile açığa çıkan sınaî altyapı, Cumhuriyet rejimini kendisini güvende hissettirmekten oldukça uzaktı. Cumhuriyetçiler bir karar vermek zorunda idiler. 1930’a kadar özel kesimi çeşitli teşviklerle desteklemeyi ihtiyatı elden bırakmadan sürdürdüler. Fakat başta İstanbul olmak üzere girişimcilerdeki hâkim ithalatçı karakter bir türlü üretici karaktere bürünmüyordu. Ve hesaplaşma 1930’un Nisanında Ankara’da toplanan Sanayi Kongresi ve sonrasında yapıldı. 1933 yılında hazırlanan Birinci Sanayi Planı ile birlikte Cumhuriyet sihirli bir denklem ile yoluna devam etti. O sihirli denklem: Demiryolları + Sanayileşme = Devletçilik idi.

Anahtar Kelimeler

1927 Sanayi Sayımı, Demiryolları, Türkiye’de Devletçilik ve Sanayileşme

The First Industrial Census of our Republic in 1927: “A Preparation for a Revenge”

Öz

The first four years of the Republic of Turkey was mostly about a great recover. The institutional arrangements to found the new state was almost ready, and political discussions regarding building a new economic structure were accelerated Mustafa Kemal Ataturk and the staff of the new republic had realized three crucial census: Census of Population, Census of Agriculture and Census of Industry. The aim of these census was to carry four-yearsold republic into the future. It is a fact that the findings of these census for the 13.640.270 million populated nation-state, were not that much strong. According to the Industrial Census of 1927, the industrial structure was composed of 65.245 business enterprises and 256.855 employees. The70% of these enterprises were mostly family businesses and the structural characteristics of these enterprises were not significantly different then the situation those of the Ottoman Industry in 1917. It is important to add that the 45% of these enterprises were in agriculture, 18% in weaving and 11% in the mining industry.. In line with the traditional manufacturing characteristics, only %4.3 of them were using engine power during production process. When we look at the geographical breakdown of these enterprises, it is possible to say that they concentrated in the big cities such as İzmit, Bursa, Balıkesir, Manisa, Denizli, Gaziantep, Kastamonu and Ankara but mostly in İstanbul. According to the findings of the Census of Industry, it was difficult to say that the industrial infrastructure could have provided a trustful future for the new Republic. Therefore, it was the time to make a decision for the Republicans. They have carefully continued to support private sector with some incentives up to 1930. However, especially in Istanbul, entrepreneurs prefer to import of goods rather than manufacturing, in general. At the end, the revenge was done in the Industrial Congress held in Ankara, in April 1930,. After that the Republic of Turkey carried on its’ way with a magical equation which was stated in the First Industrial Plan, 1933. The magical equation was: Railways + Industrialization = Statism…

Anahtar Kelimeler

Industrial Census 1927, Railways, Statism and Industrialzation in Turkey

Kaynakça

• Avcı, S. (2000) “Türkiye’nin Ekonomi Politikaları ve Coğrafi Sonuçları” Coğrafya Dergisi, 8, 29 -70.
• Boratav, K. (1988) Türkiye İktisat Tarihi 1908 – 1985. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Cillov, H. (1952) “Türkiye Sanayi Sayımları” İktisat Fakültesi Mecmuası, 13, S.1, 200 – 227. https://cdn.istanbul.edu.tr/file/1CD58DF90A/535709F3E7A64B0880AE AFB62F58BAAD?doi= (25 Ekim 2018)
• Cillov, H. (1954) “Türkiye’de Sanayi İstatistikleri” İktisat Fakültesi Mecmuası, 16, S.1, 176–196. https://cdn.istanbul.edu.tr/file/1CD58DF90A/4A4B0DBC047D4F0DAE F50FFC1687C9AD?doi= (1 Kasım 2018)
• DİE. (1969) Sanayi Sayımı 1927. Ankara: Yayın No: 584.
• DİE. (1970) 1927 Tarım Sayımı. Ankara: Yayın No. 614.
• Dik, E. (2012) “1927: Yönetsel Örgütlenme ”Açıklamalı Yönetim Zaman Dizini 1919 – 1928 içinde, (Editör: Güler, A, B) Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayın No: 604, 2071-2179.
• Korum, U. (1982) “1923 – 1929 Döneminde Türkiye’de İmalat Sanayii ve Sanayi Politikaları” Atatürk Dönemi Ekonomi Politikaları ve Türkiye’nin Ekonomik Gelişmesi içinde. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları. No:513. 63-78.
• Kuruç, B. (2011) Mustafa Kemal Döneminde Ekonomi: Büyük Devletler ve Türkiye. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Kuruç, B. ve Şahinkaya, S. (2012) “1930’lar Türkiye’sinde Sanayileşmenin Ana Çizgileri ve La Turquie Kemaliste Dergileri”. Kemal’in Türkiyesi La Turquie Kamaliste. İstanbul: Boyut Yayıncılık.
• Kuruç, B. (2015) “Cumhuriyet ve Toprak” Tuncer Bulutay’a Armağan. Ankara: Mülkiyeliler Birliği Armağanlar Dizisi 13.
• Yıldırım, S. (2010) “Belçikalı Nüfusbilimci ve İstatistikçi Camille Jacquart ve Türkiye’de Modern İstatistiğin Kurulması, 19126 – 1929” Modern Türklük Araştırmaları,7, 7-36.
• Ökçün, G. (1971) (yayına hazırlayan) Osmanlı Sanayi: 1913, 1915 Yılları Sanayi İstatistiki. Ankara. Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayın No: 299.
• Şahinkaya, S. (2009) Gazi Mustafa Kemal ve Cumhuriyet Ekonomisinin İnşası. Ankara: ODTÜ Yayıncılık.
• Şahinkaya, S. (2013) “Sanayi Sayımı 1927: İlk Bulgular” XIII. Sosyal Bilimler Kongresi. 4 – 6 Aralık. Ankara
• Tamer, A. Ve Bozbeyoğlu A,Ç. (2004) “1927 Nüfus Sayımının Türkiye’de Ulus Devlet İnşasındaki Yeri: Basında Yanısımalar” Nüfus Bilim Dergi. 26, 73 - 88
• Toy, E. (2007) O’na Katılmak: Dünden Yarına Türkiye Cumhuriyeti. İstanbul: Gürer Yayınları.
• Tütengil C,O. (1980) “1927 Yılında Türkiye”, Atatürk’ün Büyük Söylevi’nin 50. Yılı Semineri Bildiriler ve Tartışmalar, Ankara: TTK Basımevi. 55-85.