Zonguldak Havzasında İşçi Hareketleri ve 1990-1991 Büyük Madenci Grevi

Yıl 2019, Cilt: 1 Sayı: 60, 509 - 530, 01.01.2019

Mehmet Atilla Güler

Öz

Zonguldak Havzası 19.yüzyılın ikinci yarısından itibaren bölge genelinde yürütülen taşkömürü madenciliği faaliyetleri nedeniyle Türkiye işçi sınıfı tarihi açısından en özel inceleme alanlarından birini oluşturur. Havza genelinde işçi hareketlerinin ortaya çıkışı -bir istisna dışarıda bırakılırsa- tek partili dönemde başlamış, planlı dönemde ise bölge genelinde sınıf siyaseti açısından oldukça kapsamlı ve nitelikli grevler gerçekleştirilmiştir. Havzanın ve ülkenin tarihine damgasını vuran en önemli işçi hareketi ise 1990-1991 Büyük Madenci Grevidir. Bu çalışmanın amacı belirtilen grevi ekonomik, sosyal ve siyasal bağlamda incelemektir. Çalışmada ayrıca 1990-1991 Grevi öncesinde Havzadaki işçi hareketlerinin kısa bir özeti de verilmiştir

Anahtar Kelimeler

Zonguldak Havzası, işçi hareketleri, grev, 1990- 1991 Büyük Madenci Grevi

Labour Movements in the Zonguldak Basin and the Great Miner Strike of 1990-1991

Öz

Zonguldak Basin constitutes one of the most special area for the history of Turkish working class because of the coal mining activities which conducted from the second half of the 19th century. The emergence of working class movement in Basin started in the single party-period -if one exception is excluded-. In the planned period comprehensive and meritable strikes were carried out in terms of class politics. On the other hand, we can say that 1990-1991 Great Miner Strike is the most important working class movement which marked the history of the Basin and the country too. The aim of this study is to examine the stated strike from an economic, social and political context. The study also includes a brief summary of the working class movement in the Basin before the 1990-1991 strike

Anahtar Kelimeler

Zonguldak Basin, labour movements, strike, 1990-1991 Great Miners Strike

Kaynakça

• Akkaya, Y. (2002a) “Türkiye’de İşçi Sınıfı ve Sendikacılık-1 (Kısa Özet)”, Praksis Dergisi, 5, 131-176.
• Akkaya, Y. (2002b) “Türkiye’de İşçi Sınıfı ve Sendikacılık-II”, Praksis Dergisi, 6, 63-101.
• Amele Birliği (1998) Cumhuriyetin En Eski Sosyal Güvenlik Kuruluşu 75 Yaşında, Ankara: Amele Birliği Biriktirme ve Yardımlaşma Sendikası Yayınları.
• Bakioğlu, A. (2017) “Çalışarak yok olmak: Son büyük yürüyüşün ardından Zonguldak kömür madeni işçilerinde direniş ve dayanışma”, Barutçu A. Ve Özdemir Uzar, F. (der.) Yüz Karası Değil, Kömür Karası Zonguldak içinde, İstanbul: İletişim Yayınları, 69-80.
• Boratav, K. (2007) Türkiye İktisat Tarihi 1908-2005, Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Boztok, D. Ve Kılıç, D. (1996) “Genel Maden-İş (Türkiye Genel Maden İşçileri Sendikası”, Talas, C. Vd. (der.) Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi 1.Cilt içinde, İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları, 458-462.
• Çatma, E. (1997) Kömür Tutuşunca, İstanbul: Evrensel Basım Yayın.
• Çatma, E. (2001) “1990-91 Büyük Grev ve Yürüyüşü Üzerine Bir Deneme”, TMMOB Maden Mühendisleri Odası 1990-91/Zonguldak Büyük Madenci Grevi ve Yürüyüşü 20.Yıl Anma ve Kutlama Etkinlikleri Kitabı içinde, 8 Aralık Ankara, 23-49.
• Çavdar, T. (2005) Türkiye İşçi Sınıfı Tarihinden Kesitler, İstanbul: Nazım Kitaplığı.
• Çelik, A. (2018) “DİSK’in Kuruluş ve Varoluş Yılları (1966-1970)”, Çalışma ve Toplum Dergisi, 57, 617-684.
• Çıladır, S. (1977) Zonguldak Havasında İşçi Hareketlerinin Tarihi 1848/1940, Ankara: Yeraltı Maden/İş Yayınları.
• Çıladır, S. (1998) “Zonguldak Kömür Havzasında İşçi Hareketi ve Sendikacılık”, Talas, C. Vd. (der.) Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi 3.Cilt içinde, İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları, 557-563.
• Engin, F. (2012) “Bir Grev İncelemesi: 1990-1991 Zonguldak Grevi”, IV. Sosyal Haklar Ulusal Sempozyumu Kitabı, 18-19 Ekim Muğla, 195-205.
• Fişek, K. (1969) Türkiye’de Kapitalizmin Gelişmesi ve İşçi Sınıfı, Ankara: Doğan Yayınları.
• Genel Maden İşçileri Sendikası (1993) Ulusal Basında Genel Maden-İş 1990- 1993, Zonguldak: Genel Maden İşçileri Sendikası Yayınları.
• Genel Maden İşçileri Sendikası (2011) Türkiye Taşkömürü Kurumu Raporu. http://www.genelmadenis.org.tr/Depo/File/TTK%20GM%C4%B0S%20 RAPORU%20KASIM%20%202011.pdf (26.11.2018)
• Gezer Aydın, G. (2017) “Toplumsal Hareket Sendikacılığının Türkiye Örneğinde İncelenmesi: Zonguldak Grevi ve Yürüyüşü, Yatağan Direnişi ve Tekel Direnişi, International Journal of Innovative Approaches in Social Sciences, 1, 49-70.
• Gürboğa, N. (2012) “Madencilikte İş Mükellefiyeti: Tek Parti Rejimi ve Bir Mücadele Alanı Olarak Zonguldak Kömür Havzası (1940-1947)”, Atabaki, T. Ve Brockett, G.D. (der.) Osmanlı Devlet ve Türkiye Cumhuriyeti’nde Emek Tarihi içinde, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 123-152.
• Kepenek, Y. Ve Yentürk, N. (2009) Türkiye Ekonomisi, İstanbul: Remzi Kitabevi Yayınları.
• Ketenci, Ş. (1985) “İşçiler ve Çalışma Yaşamı: 1980’lerde Sınırlar ve Sorunlar”, Kuruç, B. (der.) Bırakınız Yapsınlar Bırakınız Geçsinler içinde, İstanbul: Bilgi Yayınevi, 159-201.
• Koç, Y. (1998) 100 Soruda Türkiye’de İşçi Sınıfı ve Sendikacılık Hareketi, İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Maden Mühendisleri Odası Yönetim Kurulu, “1923-1980 Döneminde Ülkemizde Planlar ve Madencilik Sektörü”, Türkiye Madencilik Bilimsel ve Teknik 9.Kongresi Yayını içinde, Ankara, 369-389.
• Makal, A. (1997) Osmanlı İmparatorluğu’nda Çalışma İlişkileri: 1850-1920, Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Makal, A. (1999) Türkiye’de Tek Partili Dönemde Çalışma İlişkileri: 1920- 1946, Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Makal, A. (2002) Türkiye’de Çok Partili Dönemde Çalışma İlişkileri: 1946- 1963, Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Makal, A. (2007) Ameleden İşçiye Erken Cumhuriyet Dönemi Emek Tarihi Çalışmaları, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Müftüoğlu Güler, B. Ve Taniş, B. (2010) “21. Yüzyılda Zonguldak Maden İşletmelerinde Çalışma Hayatı: Bir Kesit-Tek Gerçek”, Çalışma ve Toplum Dergisi, 25, 185-215.
• Öztürk, İ. (2011) “Yirmi Yılın Ardından Bakınca”, TMMOB Maden Mühendisleri Odası 1990-91/Zonguldak Büyük Madenci Grevi ve Yürüyüşü 20.Yıl Anma ve Kutlama Etkinlikleri Kitabı içinde, 8 Aralık Ankara, 68-72.
• Roy, D.A. (1976) “Labour and trade unionism in Turkey: the Eregli coalminers”, Middle Eastern Studies, vol.12/3, 125-172.
• Sönmez, M. (2009) “Türkiye Ekonomisinde Neoliberal Dönüşüm Politikaları ve Etkileri”, Mütevellioğlu, N. Ve Sönmez, S. (der.) Küreselleşme, Kriz ve Türkiye’de Neoliberal Dönüşüm içinde, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 25-76.
• Sülker, K. (1973) 100 Soruda Türkiye’de İşçi Hareketleri, İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Şengül, H.T. Ve Aytekin, E.A. (2017) “Devletin Zonguldak Kömür Havzası’nda işçi sınıfı kimliği üzerindeki etkisine dair bazı notlar”, Barutçu A. Ve Özdemir Uzar, F. (der.) Yüz Karası Değil, Kömür Karası Zonguldak içinde, İstanbul: İletişim Yayınları, 19-36.
• Talas, C. (1992) Türkiye’nin Açıklamalı Sosyal Politika Tarihi, Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Tamzok, N. (2005) “Türkiye Madencilik Sektöründe Yapısal Dönüşüm ve Sonuçları”, Türkiye 19. Uluslararası Madencilik Kongresi ve Fuarı Kitabı içinde, 9-12 Haziran İzmir, 5-20.
• Toprak, Z. (2016) Türkiye’de İşçi Sınıfı 1908-1946, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tüm İktisatçılar Birliği (1978) Türkiye İşçi Sınıfı ve Mücadeleleri Tarihi, Ankara: Tüm İktisatçılar Birliği Yayınları.
• Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu (1968) Ekmek Barış Özgürlük Dünya Sendikacılık Hareketinin Tarihi, Ankara: TÜRK-İŞ Yayınları No.59.
• Yıldırım, A.E. (2017) “Mükellefiyetin ardından: Zonguldak Kömür Havzası’nda çalışma ilişkileri (1946-1962)”, Barutçu A. Ve Özdemir Uzar, F. (der.) Yüz Karası Değil, Kömür Karası Zonguldak içinde, İstanbul: İletişim Yayınları, 37-68.
• Yükselen, İ.H. (1998a) “Zonguldak Amele Birliği”, Talas, C. Vd. (der.) Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi 3.Cilt içinde, İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları, 546-548.
• Yükselen, İ.H. (1998b) “Zonguldak Grevi ve Yürüyüşü, 1990-1991”, Talas, C. Vd. (der.) Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi 3.Cilt içinde, İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları, 550-553.
• Zaman, E.M. (2010) “Büyük Madenci Grevine Giden Süreç”, TMMOB Maden Mühendisleri Odası 1990-91/Zonguldak Büyük Madenci Grevi ve Yürüyüşü 20.Yıl Anma ve Kutlama Etkinlikleri Kitabı içinde, 8 Aralık Ankara, 116-119.
• Zonguldak Maden İşçileri Sendikası (1980) ZMİS ile TTK İşverenler Sendikası Arasında Yapılan 9.Dönem Toplu İş Sözleşmesi, Zonguldak: ZMİS Yayınları. II. Yeni Gazete, 07.02.1968.
• Hürriyet, 08.02.1968.
• Milliyet, 09.02.1968.
• Yeni Gazete, 09.02.1968.
• Yeni Tamim, 09.02.1968.
• Cumhuriyet, 12.02.1968.
• Hürriyet, 25.02.1990.
• İşçi Sendikası, 15.03.1990. Güneş, 19.05.1990.
• Hürriyet, 05.11.1990.
• Hürriyet, 19.11.1990.
• Cumhuriyet, 28.11.1990.
• Cumhuriyet, 29.11.1990.
• Genel Maden-İş, 30.11.1990.
• Türkiye, 03.12.1990.
• Yeni Asya, 05.12.1990.
• Tercüman, 08.12.1990.
• Türkiye, 20.12.1990.
• Hürriyet, 03.01.1991.
• Milliyet, 05.01.1991.
• Cumhuriyet, 08.01.1991.
• Cumhuriyet, 13.01.1991.
• Güneş, 14.01.1991.
• Cumhuriyet, 27.01.1991.
• Cumhuriyet, 20.03.1991.
• Cumhuriyet, 01.07.1991
• Türkiye, 21.10.1991.
• Milliyet, 19.11.1991.