Türkiye Ekonomisinde Ücret ve Maaşlar: 1970–2021

Yıl 2023, Cilt: 1 Sayı: 76, 159 - 181, 25.01.2023

Ahmet Yılmaz Togan Karataş

https://doi.org/10.54752/ct.1241217

Öz

Bir ekonomide ücretler ile maaşların tarihsel gelişimi, ilgili ekonominin makro iktisadi performansının değerlendirilmesinde en önemli olgulardan biridir. Uzun dönemde istihdamı artırarak, reel ücret ve maaşları sürdürülebilir olarak yükseltemeyen bir ekonominin başarılı olduğu söylenemez. Bu çalışmada Türkiye ekonomisinde reel ücret ve maaşların 1970’ten 2021’e gelişimi çeşitli göstergeler aracılığıyla incelenmeye çalışılmıştır. Çalışmanın ilk bölümünde işçilerin istihdamdaki yeri ve GSYİH’den aldığı pay incelenirken, ikinci bölümde emek verimliliği ve reel ücretlerin gelişimi konuları detaylarıyla analiz edilmiştir. Son bölümde ise emek gelirlerinin kendi içindeki yakınsama dinamikleri ele alınmıştır. Çalışmada elde edilen bulgular kısaca şöyle özetlenebilir: Türkiye’de yakın geçmişte proleterleşme süreci hızlanırken emeğin üretkenliği artmıştır. Ancak ücretli ve maaşlıların reel gelirleri verimlilik artışlarına rağmen kalıcı bir şekilde iyileşmemiştir. Ekonomide son elli yılda çalışanların reel gelirlerini ve ücret çevrimlerini belirleyen önde gelen değişkenlerin; ülkenin siyasal iklimi ve demokratikleşme düzeyi, iktisadi krizler, devalüasyonlar ve enflasyonist ortam olduğu tespit edilmiştir. Eserde ayrıca ülkenin çeşitli kendine özgü gerçekliklerinin de ücret ve maaşları hangi bağlamlarda etkileyebileceği ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Çalışmada; uzun dönemde toplumsal mücadelelerin güçlü, siyasal iklimin nispeten ücretli çalışanlardan yana ve göreli demokratik olduğu süreçlerin emeğin satın alma gücünün iyileşmesi ve gelir bölüşümünün daha adil hale gelmesine katkı sağladığı, aksine otoriterleşme eğilimleri ile para krizi ve yüksek enflasyon süreçlerinin ise emek kesimini yoksullaştırarak gelir bölüşümünü bozduğu ve iktisadi - toplumsal kutuplaşmayı artırdığı ortaya koyulmuştur. Çalışanların yurt içi hasıladan aldığı payın yükselmesi için iktisat politikalarının kısa ve uzun dönemde kur ve fiyat istikrarını sürdürülebilir olarak tesis edecek ve işsizliği azaltacak şekilde planlanması ve uygulanması gerekmektedir. Siyasal evrede ise ücretli çalışan kesimin hak arama mücadelelerinin devlet zoru ile baskılanmaması, sendikalaşma oranının yükselmesi ve emek kesiminin taleplerinin siyasal süreçleri etkileme gücünün artması kısaca demokratikleşmeye ihtiyaç vardır

Anahtar Kelimeler

Türkiye ekonomisi, ücretler, maaşlar

Kaynakça

• Ar, K. N. (2007). Küreselleşme Sürecinde Türkiye’de Ücretlerin Gelişimi. Kamu-İş (Kamu İşletmeleri İşverenleri Sendikası) Yayınları.
• Aslan, O. E. (2011). “Maaş İlişkisi ve Türkiye’de Memur Maaşları (1970-2008)”. Amme İdaresi Dergisi, 44(3), 109-140.
• Boratav, K. (1995). 1980’li Yıllarda Türkiye’de Sosyal Sınıflar ve Bölüşüm, Ankara: Gerçek Yayınevi.
• Boratav, K. (2005). Türkiye İktisat Tarihi 1908-2005, Ankara: İmge Kitabevi DİSK-AR (2021). Salgın Günlerinde Asgari Ücret Araştırması. http://arastirma.disk.org.tr/wp-content/uploads/2020/12/2021-asgari-%C3%BCcret-son.pdf (05.12.2021)
• Economist Intelligence Unit. Democracy Index. https://www.eiu.com/n/campaigns/democracy-index-2021/ (10.02.2022)
• ENAG. https://enagrup.org/ (08.03.2022)
• ILO-STATS. https://www.ilo.org/shinyapps/bulkexplorer5/?lang=en&segment=indicator&id=SDG_1041_NOC_RT_A (20.01.2022)
• Kamu-Sen İstatistikleri. (Kamu-Sen’den doğrudan veri temin edilmiştir.)
• Karataş, T. ve Duman, M. (2021). “Türkiye Ekonomisinde İş Gücü Piyasasının Transformasyonu”. Türkiye Ekonomisini Anlamak – Yakın Dönemden Günümüze Dönüşüm Notları. (Ed. Togan Karataş) içinde, Ankara: Gazi Kitabevi.
• Kazgan, G. (2004). Tanzimat’tan 21. Yüzyıla Türkiye Ekonomisi, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Kepenek, Y. ve Yentürk Y. (2007). Türkiye Ekonomisi, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• OECD. Çalışma İstatistikleri. https://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=AVE_HRS (01.03.2022)
• OECD. Emek Verimliliği İstatistikleri: https://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=PDBI_I4# (15.11.2021)
• OECD. Gelir Dağılımı İstatistikleri. https://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=IDD (17.01.2022)
• OECD. Ücret İstatistikleri. https://stats.oecd.org/index.aspx?DataSetCode=RMW (15.12.2021)
• Orhangazi, Ö. (2020). Türkiye Ekonomisinin Yapısı, Ankara: İmge Kitabevi.
• Pamuk, Ş. (2020). Türkiye’nin 200 Yıllık İktisadi Tarihi, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• PENN World Tables 10.0. https://www.rug.nl/ggdc/productivity/pwt/?lang=en (20.01.2022)
• Petrol-İş Yıllık (1987). Türkiye Petrol Kimya Lastik İşçileri Sendikası Yayını. Yayın No: 19.
• Petrol-İş Yıllık (1991). Türkiye Petrol Kimya Lastik İşçileri Sendikası Yayını. Yayın No: 28.
• Petrol-İş Yıllık (1993-94). Türkiye Petrol Kimya Lastik İşçileri Sendikası Yayını. Yayın No: 36.
• Petrol-İş Yıllık (1995-96). Türkiye Petrol Kimya Lastik İşçileri Sendikası Yayını. Yayın No: 44.
• Petrol-İş Yıllık (1997-99). Türkiye Petrol Kimya Lastik İşçileri Sendikası Yayını. Yayın No: 58.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı SBB. Ekonomik ve Sosyal Göstergeler https://www.sbb.gov.tr/ekonomik-ve-sosyal-gostergeler/ (01.12.2021)
• T.C. Cumhurbaşkanlığı SBB. Kamu İstihdamı İstatistikleri https://www.sbb.gov.tr/kamu-istihdami/ (01.03.2022)
• T.C. ÇSGB. Asgari Ücret İstatistikleri. https://www.csgb.gov.tr/asgari-ucret/ (01.12.2021)
• TCMB – EVDS. İTO Ücretliler Geçinme Endeksi. https://evds2.tcmb.gov.tr/ (10.02.2022)
• TÜİK. Dış Ticaret İstatistikleri. https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=dis-ticaret-104 (20.02.2022)
• TÜİK. Enflasyon ve Fiyat İstatistikleri https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=enflasyon-ve-fiyat-106&dil=1 (10.02.2022)
• TÜİK. İstihdam, İşsizlik ve Ücret İstatistikleri. https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=istihdam-issizlik-ve-ucret-108&dil=1 (15.02.2022)
• TÜİK. Ulusal Hesaplar. https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=ulusal-hesaplar-113&dil=1 (03.03.2022)